๊ฐ์ถฉํ
(Choonghyun Kang)
1iD
๊นํ์
(Taewan Kim)
2โ iD
โ2018 by Korea Concrete Institute
Key words (Korean)
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ์ฌ๋๊ทธ ์๋ฉํธ, ๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋ง, ์ผ๊ธฐ๋, ์ํ๊ณ์
Key words
alkali-activated slag cement, ground granulated blast furnace slag, basicity, hydraulic modulus
1. ์ ๋ก
๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋ง์ ์ฃผ์ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ก ํ๋ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ์ฌ๋๊ทธ ์๋ฉํธ(alkali-activated slag cement, AASC)๋ ์นํ๊ฒฝ ์๋ฉํธ๋ก
๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค(Pacheco-Torgal et al. 2008a; Pacheco-Torgal et al. 2008b; Rashad 2013;
Provies et al. 2015).
AASC์ ํน์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์๋ ๋ค์ํ๋ฉฐ, ์ฌ๋ฌ ์ฐ๊ตฌ์๋ค์ ์ํด ๊ณ์ํด์ AASC์ ํน์ฑ์ด ๋ฐํ์ง๊ณ ์๋ค. AASC์ ํน์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋
์์ธ๋ค๋ก๋ GGBFS์ ์ฑ๋ถ(Haha et al, 2011; Saoรปt et al. 2011; Haha et al. 2012), ๋ค์ํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ (Fernรกndez-Jimรฉnez
et al. 1999; Esclante-Garcรญa et al. 2003; Bellmann and Stark 2009; Yang et al. 2012),
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋(Nadoushan and Ramezanianpour 2016), ์์๋ฐฉ๋ฒ(ลฝivica 2007), ์์์จ๋(Altan and
Erdoฤan 2012; Rashad et al. 2016) ๋ฑ์ด๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ฐ๋(Chang et al. 2005; Rashad et al. 2012),
๊ฑด์กฐ์์ถ(Neto et al. 2008; Atiล et al. 2009), C-(A)-S-H์ ๊ฐ์ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ(Brough and Atkinson
2002; Fernรกndez-Jimรฉnez and Puertas 2003; Puertas et al. 2004; Lecomte et al. 2006;
Puertas et al. 2011; Zhang et al. 2016), ํ์ฐํ(Bernal et al. 2010), ์์นผ๋ฆฌ ์ค๋ฆฌ์นด ๋ฐ์(Fernรกndez-Jimรฉnez
and Puertas 2002), ๊ณต๊ทน๊ตฌ์กฐ(Collins and Sanjayan 2000), ๋ด๊ตฌ์ฑ๋ฅ(Chi 2012) ๋ฑ์ ๋ํ ํน์ฑ์ด ๋ฐํ์ก๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋จ์ผ GGBFS๋ฅผ ๊ธฐ์ด ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ก ํ๋ AASC์ ๊ดํ ๊ฒ์ด๋ค. GGBFS์ ํ์ง์ ํญ์ ์ผ์ ํ๊ฒ ์ ์ง๋ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ GGBFS์
ํ์ง๋ณ๋์ ๋ฐ๋ฅธ AASC์ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ๋ค๋ ๊ฒ์ ์ด๋ ค์ด ์ผ์ด๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํด ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ
AASC์ ํน์ฑ์ ๋ํด ์ฐ๊ตฌํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์ด๋ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ๋น, ๋ถ๋ง๋๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ๋ค์ํ ๋น์จ๋ก ํผํฉํ์ฌ AASC์ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ก
์ฌ์ฉ๊ฐ๋ฅํ๊ฐ์ ๋ํ ํ๋น์ฑ์ ๊ฒํ ํ๊ณ ์ ํ๋๋ฐ ๋ชฉ์ ์ด ์๋ค. ๋ํ ํ์ฌ KS F2563์ ๋ถ๋ฅ๋ โ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ฉ ๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋งโ์ ๋ถ๋ฅ๋ฅผ ๋ฒ์ด๋(ํ์ง๊ธฐ์ค์
๋ง์กฑํ์ง ์๋) GGBFS๋ฅผ ์ผ๋ฐ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ฉ์ด ์๋ AASC๋ก ํ์ฉํ๋ ๊ฒ์ ๋ํ ๊ธฐ์ด์ฐ๊ตฌ๋ ๋ณํํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋์ผํ ์ ์ฒ ์์์ ๋ฐ์๋ ๋ ์ข
๋ฅ์
์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ๋น๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ GGBFS๋ฅผ 11๊ฐ์ง์ ํผํฉ๋น์จ๋ก ํผํฉํ์ฌ ์์ถ๊ฐ๋, MIP, XRD ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ SEM/EDS ๋ถ์์ ์ํํ์๋ค.
2. ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ์คํ
2.1 ์ฌ๋ฃ
๋ ์ข
๋ฅ์ GGB FS๋ ๋ชจ๋ KRT์ฌ(๊ฒฝ๋จ ํฌํญ)์ ์ ํ์ด๋ฉฐ ๊ฐ GGBFS์ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ์ XRD ๋ถ์์ ํตํด Table 1์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ ์ข
๋ฅ์
GGBFS (GGBFS-A์ GGBFS-B๋ก ๊ตฌ๋ถ) ๋ชจ๋ KS F2563์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ฉ ๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋ง์ 1์ข
์์ 3์ข
์ ํ์ง๊ธฐ์ค์์ ์ ์ํ๊ณ ์๋
์ผ์ฐํํฉ(SO3)์ ์ฑ๋ถ๋น์จ์ 4.33๊ณผ 4.18๋ก ๊ธฐ์ค๊ฐ 4.0์ ์ด๊ณผํ๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ผ๋ฐ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ๊ฐ ์๋ AASC์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ์ด๋ฉฐ, ์ฐ๊ตฌ ๋ชฉ์ ์๋ ๋ฐํ๋ฐ์
๊ฐ์ด, KS์ ํ์ง๊ธฐ์ค์ ๋ง์กฑํ์ง ๋ชปํ GGBFS์ AASC๋ก ์ ์ฉ ๊ฐ๋ฅ์ฑ๋ ๊ฒํ ํ๊ณ ์ ํ๋ ๋ชฉ์ ๋ ํจ๊ป ํ๊ณ ์๋ค.
Table 1. The chemical properties of different ground granulated furnace blast slag
(GGBFS)
|
Laser Diffraction Particle Size Analyzer(LS I3 320)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ GGBFS์ ์
๋๋ฅผ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ Fig.
1์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋ sodium hydroxide(NaOH, purity โฅ 98 %, pellet type)์ sodium silicate(Na2SiO3, Ms= 2.0, liquid)๋ก ๋ชจ๋ C ์ฌ์ ์ ํ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค.
Fig. 1
Particle analysis of each slag
Fig. 1์ GGBFS์ ์
๋ ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ์คํ์ ์ฌ์ฉ๋ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ ์ฑ๋ถ๋น์ ์ฐจ์ด์ ๋ฐ๋ฅธ ํจ๊ณผ๋ง์ ๊ฒํ ํ๊ธฐ ์ํด ๋ณผ๋ฐ(ball mill)์
์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ๋ฅํ ๊ฐ์ ์
๋๊ฐ ๋๋๋ก ์ํ์ค์ฐจ๋ฅผ ๊ฑฐ์ณ ์
๋๋ฅผ ์กฐ์ ํ์๋ค. GGBFS-A์ median dia-meter(d50)๋ 11.15 ยตm, mean diameter(dmean)๋ 18.75 ยตm์ด๊ณ GGBFS-B์ d50์ 10.67 ยตm, dmean์ 18.10 ยตm์ด๋ค. ๋ ์ฌ๋๊ทธ ๋ชจ๋ ๋์ผํ ์ ์ฒ ์์์ ์์ฐ๋์๋ค.
Fig. 2๋ ๋ ์ฌ๋๊ทธ์ ์ผ๊ธฐ๋(basicity) Kb = (CaO + MgO)/(SiO2 + Al2O3)์ ์ํ๊ณ์(hydraulic modulus)(Caijun et al. 2006) HM = (CaO + MgO + Al2O3)/SiO2)๋ฅผ Table 1์ ์ฑ๋ถ๋น์ Table 2์ ํผํฉ๋น๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊ณ์ฐํ ๊ฒ์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. R0(100 % GGBFS- B)์ R10(100 %
GGBFS-A)์ ์ผ๊ธฐ๋ ์ฐจ์ด๋ 0.28์ด๊ณ , ์ํ๊ณ์์ ์ฐจ์ด๋ 0.38์ด๋ค. ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์ ๋ชจ๋ R0์์ R10์ผ๋ก ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS ํผํฉ๋ฅ ์ด
๋ณํจ์ ๋ฐ๋ผ ์ ํ์ ์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ๋ค.
Fig. 2
Basicity modulus and hydraulic modulus for diffe-rent replacement ratios
2.2 ์ํ์ฒด ์ ์
์ํ์ฒด๋ ๋ฌผ-๊ฒฐํฉ์ฌ ๋น๊ฐ(w/b) 0.45์ธ paste์ด๋ค. ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๋ ๊ฒฐํฉ์ฌ(binder) ์ค๋์ 5 %์ 10 %์ ๋ ๊ฐ์ง๋ก ํ๊ณ ,
5 % activator๋ 5 % NaOH + 5 % Na2SiO3๋ก, 10 % activator๋ 10 % NaOH + 10 % Na2SiO3๋ก ์ ์ํ๋ค. ๊ฐ๊ฐ์ 5 % activator์ 10 % activator๋ฅผ ๊ณ๋ํ ๋ค ๊ณ์ฐ๋ ์๋๋งํผ ๋ฐฐํฉ์๋ฅผ ๋ถ๊ณ ์ ์ ์ ๋ค์ ์คํ์ค๋ด ์ค์จ์์
6์๊ฐ ์ ์นํ ํ์ ๋ฏน์ฑ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. GGBFS๋ ๊ฐ๊ฐ GGBFS-A์ GGBFS- B๋ก ๊ตฌ๋ถํ๋ค. ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ GGBFS-
B์ ๋ํด ์ค๋์ 10 %์ฉ GGBFS-A๋ก ์นํํ์ฌ ์ต์ข
์ ์ผ๋ก๋ 100 %๊น์ง ํผํฉํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ R0์ GGBFS-B๊ฐ 100 %์ธ ๋ฐฐํฉ์ด๊ณ ,
R1~R9๋ GGBFS-A์ GGBFS-B๊ฐ 10 % ๋จ์๋ก ํผํฉ๋๊ณ R10์ GGBFS-A๊ฐ 100 % ์ธ ๋ฐฐํฉ์ด๋ค. ์์ธํ ๋ฐฐํฉ๋น๋ Table
2์ ๋ํ๋ด์๋ค.
๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ ๋ฏธ๋ฆฌ ํด๋น ๋น์จ๋งํผ ๋ฌด๊ฒ๋ฅผ ์ธก์ ํ์ฌ 2๋ถ๊ฐ ๊ฑด๋น๋น์ ์ํํ ๋ค์ ๋ฏน์ฑํ์๋ค. ์์ถ๊ฐ๋ ์ธก์ ์ 50 mm ร 50 mm ร 50
mm ๋ชฐ๋๋ฅผ, ๊ฑด์กฐ์์ถ์ 25 mm ร 25 mm ร 285 mm ๋ชฐ๋๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๊ฐ๊ฐ์ ๋ฐฐํฉ๋น์จ์ ๋ฐ๋ผ ์ฌ๋ฃ๋ฅผ ์ค๋นํ๊ณ KS L 5109์ ๋ฐ๋ผ
๋ฐฐํฉํ์๋ค. ๋ฐฐํฉ ํ 24h ๋์ ์๋์ต๋(relative humidity, RH) 85 ยฑ 5 %, ์จ๋ 23 ยฑ 2 ยฐC์ ํญ์จํญ์ต๊ธฐ์ ๋ณด๊ดํ์๋ค.
๊ทธ ๋ค์ ๋ชฐ๋๋ฅผ ์ ๊ฑฐํ๊ณ ์ธก์ ์ฌ๋ น๊น์ง ๋์ผํ ์ต๋์ ์จ๋ ์กฐ๊ฑด์ ํญ์จํญ์ต๊ธฐ์ ์์ํ์๋ค.
๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ ๋ถ์์ ์ํด์๋ XRD(X-ray diffeaction) ๋ถ์์ ํ์๊ณ , XRD๋ ์์ถ๊ฐ๋ ์ธก์ ํ ํ์๋ ์ํ์ฒด๋ฅผ ์์ธํค์ ์นจ์ง์์ผ ์ํ
์ ์ง์ํจ ํ ๋ถ์ํ์ฌ No. 200์ฒด๋ฅผ ํต๊ณผํ๋ ์๋ฃ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ํ ์ฌ๋ น 28์ผ ์ํ์ฒด๋ฅผ MIP์ํ์ ์ํํ์ฌ ์ํ์ฒด ๋ด๋ถ ๊ณต๊ทน์ ํน์ฑ์
๋ํด ์ดํด๋ณด์๋ค.
3. ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ํ ์
3.1 ์์ถ๊ฐ๋
Fig. 3์ ์์ถ๊ฐ๋ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. Fig. 3(a)์์ ๋ณด์ฌ์ง๋ฏ์ด 5 % activator์ ์ํ์ฒด๋ค์ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS ํผํฉ๋น์จ์ ๊ด๊ณ์์ด ์๋นํ
์ ์ฌํ ๊ฐ์ ๋ํ๋ธ๋ค. ์ด๋ 1, 3, 7, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 28์ผ ๋ชจ๋ ๊ฐ๋ ์ธก์ ์์ ์์ ๋น์ทํ ๊ฒฝํฅ์ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ Fig. 3(b)์์ 10
% activator ์ํ์ฒด๋ค์ R0์์ R10์ผ๋ก ํผํฉ๋ฅ ์ด ๋ณํจ์ ๋ฐ๋ผ ์ ์ฐจ ๊ฐ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค.
Fig. 3
Compressive strength of various mix ratios
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๋ ๊ฐ๋์ ํฐ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์ธ ์ค ํ๋์ด๋ฉฐ, ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ฉด ๊ฐ๋๋ ์ฆ๊ฐํ๋ค(Fernรกndez-Jimรฉnez
et al. 1999; Atiล et al. 2009; Chi 2012; Rashad et al. 2016). ํนํ GGBFS-A๋ฅผ 100 % ์ฌ์ฉํ
R0์์ GGBFS-B๋ฅผ 100% ์ฌ์ฉํ R10์ผ๋ก ํผํฉ๋ฅ ์ด ๋ณํด๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋๋ ์ ์ฐจ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒฝํฅ์ ๋ณด์ธ๋ค. ์ด๋ 5 % activator ์ํ์ฒด์์๋
๋ํ๋์ง ์์๋ ๊ฐ๋ ํน์ฑ์ด๋ค. ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ ์ํ์ฒด๋ค์ ๊ฐ๋ ํน์ฑ์ ํผํฉ๋๋ GGBFS์ ํผํฉ๋ฅ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋์๋
์ํฅ์ ๋ฐ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 4๋ ์ฌ๋ น 28์ผ์์ R0์ ๊ฐ๋๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํ ์๋์ ์ธ ๊ฐ๋๊ฐ์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. 5 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ ๊ฒฝ์ฐ R0์
๊ฐ๋์ ๋น๊ตํ์ฌ 5.0 % ์ดํ์ ๋ฒ์์์ ๊ฐ๋์ ๋ณํ๊ฐ ๋ํ๋๊ณ ์์ด GGBFS์ ์นํ์จ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋ ๋ณํ๊ฐ ์์๋ค. 10 % activator์
๊ฐ๋ ๋ณํ๋ R0~R4๊น์ง๋ 5 % ์ดํ์ ๊ฐ๋ ๊ฐ์ ์ฆ๊ฐ๊ฐ ๋ํ๊ณ ์์ง๋ง, R5 ์ํ์ฒด๋ถํฐ๋ 5 % ์ด์์ ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐ๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค. ํนํ R10์
๊ฒฝ์ฐ R0์ ๋น๊ตํ์ฌ 20.9 % ๊ฐ๋๊ฐ ํฅ์๋์๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์์๋ ์ข
๋ฅ๊ฐ ๋ค๋ฅธ ๋ GGBFS์ ์ฌ๋ฌ ํผํฉ๋น์
๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋ ํน์ฑ์ ํฐ ์ฐจ์ด๊ฐ ์์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๊ฐ 5 %์์ 10 %๋ก 2๋ฐฐ ์ด์์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ๋ฉด GGBFS์ ํผํฉ๋น์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋
์ฆ๊ฐ์จ์ด ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ํ๊ณ ๊ทธ ์ฐจ์ด๋ GGBGS์ ์นํ์จ์ ๋ฐ๋ผ ํฐ ๋ณํํญ์ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ค. ์๋ฅผ ๋ค์ด 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์์ GGBFS-B์
ํผํฉ๋ฅ ์ด ์๋์ ์ผ๋ก ํฐ R1~R4์ 5 % ์ดํ์ ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐ์จ์ ๋ํ๋ด์ง๋ง, GGBFS-A์ ํผํฉ๋ฅ ์ด ์ปค์ง๋ R5๋ถํฐ R9๊น์ง๋ 5.8~17.1 %์
๊ฐ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ AASC์์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋์ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS ํผํฉ๋ฅ ์ ์์ถ๊ฐ๋ ๊ฐ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋
์ค์ ์์ธ ์ค ํ๋๊ฐ ๋๋ค.
Fig. 4
Relative ratio of strength at age of 28 days
๋ํ Song et al.(2012)์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์์์ฒ๋ผ CaO๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ฌ ์ธ์์ ์ผ๋ก ์กฐ์ ๋ ์ผ๊ธฐ๋ ๋์ ์ผ๋ถ GGBFS์ ๊ฒฝ์ฐ ๊ฐ๋๊ฐ ํฅ์๋์๋ค๊ณ
ํ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ธ์์ ์ธ ์ผ๊ธฐ๋ ์กฐ์ ์ด ์๋ GGBFS๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋๋ฐ, 10 % activator์์ ์ผ๊ธฐ๋๊ฐ ๋์ R10์ ๊ฐ๋๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฌ๊ฒ
๋ํ๋ ์ ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ ์ฌํ ํน์ฑ์ ๋ณด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ 5 % activator๋ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ฐจ์ด์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐํ์์ด ๊ด์ฐฐ๋์ง ์์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ผ๊ธฐ๋์
์ํ ๊ฐ๋ ๋ณํ๋ GGBFS์ ์ํ์์ฉ์ด ์ถฉ๋ถํ ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ ์๋ ์ผ์ ๋๋ ์ด์์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๊ฐ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 5๋ ์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ๋ค์ GGBFS ์ฑ๋ถ๋น๋ฅผ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ ์ฉํ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๋ก ๊ณ์ฐํ ๊ฐ๊ณผ 28์ผ ๊ฐ๋์ฌ์ด์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. AASC์
๊ฐ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์๋ w/b ๋น, ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ข
๋ฅ์ ๋๋, ์์ ์จ๋ ๋ฑ ๋ค์ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ผ๊ด๋ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ ์ธ๊ธํ๊ธฐ๋ ๋ถ์กฑํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋
Fig. 5์ ๊ทธ๋ํ์์ ๋ณผ ๋ ๋์ผ GGBFS์์ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋๋ NaOH ๋ณด๋ค waterglass(Na2SiO3)๋ฅผ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋ก ์ฌ์ฉํ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋์ ๊ฐ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค(Atiล et al. 2009; Haha et al. 2011; Haha et al.
2012). Haha et al.(2011)๋ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋๋ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ ์ธ๊ธํ์์ง๋ง, Haha et al.(2012)์
์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋๋ ทํ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ด ๋ํ๋์ง ์์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ Song et al.(2012)๋ ์ผ๊ธฐ๋๋ฅผ ์กฐ์ ํ AASC ์คํ์์ ์ผ๊ธฐ๋๊ฐ ๋์์๋ก AASC
๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๊ฐ๋๋ ํฅ์๋๋ค๊ณ ํ์๋ค. ์ฆ, ํ์ฌ๊น์ง์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ณผ ๋, ์ผ๊ธฐ๋ ๋๋ ์ํ๊ณ์์ ๊ฐ๋ ์ฌ์ด์ ๋ช
ํํ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ธ๊ธํ๊ธฐ์๋ ๋ค๋ฅธ
ํน์ฑ๊ณผ ํจ๊ป ์ถ๊ฐ์ ์ธ ํ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผ ํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 5
Relationship of basicity and hydraulic modulus with compressive strength
์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์์ ์ํ ๊ฐ๋์์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ ์์ง๊น์ง ๋ช
ํํ์ง ์์ง๋ง, Fig. 3์์ 5๊น์ง์ ๊ฒฐ๊ณผ์์, ๋ฎ์ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๋ฅผ ๊ฐ์ง GGBFS๊ฐ
๋์ ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ํด ๋์ ๊ฐ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ์ฌ AASC๋ฅผ ๋ฐฐํฉํ ๊ฒฝ์ฐ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๋ฟ๋ง
์๋๋ผ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๋ ๊ณ ๋ คํ ์ ์๋๋ก ํ์ฌ์ผ ํ๋ค.
๋ค๋ง, ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ AASC์์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋ ๋ฑ์ ๋ค๋ฅธ ์ฌ๋ฌ ์์ธ๋ค๊ณผ ํจ๊ป ์ผ๊ธฐ๋์
์ํ๊ณ์๋ ๊ฐ๋ ํน์ฑ์ ์ถ์ ํด ๋ณผ ์ ์๋ ์๋ฃ ์ค ํ๋๋ก ์ฌ์ฉํ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
3.2 ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ ๋ถ์
Fig. 6์ 5 %์ 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค ์ค R0, R5, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ R10์ ์ฌ๋ น 28์ผ์์ XRD๋ฅผ ์ธก์ ํ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. Fig. 6(a)์
5 % activator ์ํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ์ฌ์ฉ์ ์ํด GGBFS-A์ GGBFS-B๋ ๋ฐ์ ์์ฑ๋ฌผ์ง์ธ Calcium hydroxide
(Ch), Hydrotalcite(Ht) ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ C-S-H(CSH) ๋ฑ์ ํ์ฑํ๋ค. ์ด๋ ๊ธฐ์กด์ ์ฌ๋ฌ GGBFS ๊ธฐ๋ฐ์ AAC ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ํ๋ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง๊ณผ
๊ฐ๋ค(Brough and Atkinson 2002; Fernรกndez-Jimรฉnez and Puertas 2003; Haha et al. 2011;
Puertas et al. 2011; Haha et al. 2012; Aydฤฑn and Baradan 2012; Yang et al. 2012; Zhang
et al. 2016). R0์์ R10์ผ๋ก GGBFS-A์ GGBFS-B์ ํผํฉ๋ฅ ์ด ๋ณํํจ์ ๋ฐ๋ผ Calcium hydroxide(Ch), Calcium
Carbonate(Cc) ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ Akermanite(A)๋ ๊ฐ์ํ๊ณ Quartz(Q) ๋ฑ์ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ๋ณํ๋ Fig. 6(b)์
10 % activator ์ํ์ฒด์์๋ ์ ์ฌํ๊ฒ ๋ํ๋๊ณ ์๋ค. 5 % activator์ 10 % activator ์ํ์ฒด์ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ๋น๊ตํ๋ฉด
10 % activator์์ Calcium hydroxide(Ch), Quartz(Q), Calcium Carbonate (Cc)๋ฑ์ ์๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
๋ํ ์๋์ ์ผ๋ก 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ 5 % activator ๋ณด๋ค ๋ฏธ์ํ GGBFS ์
์๋ค์ ์์ด ์ ์ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ด์ฐฐ๋๋๋ฐ, ์ด๋
XRD ํจํด์์10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ ํผํฌ๊ฐ GGBFS-A์ GGBFS-B์ ๊ฒน์น๋ ๋ถ๋ถ์ด ์ ์ ๊ฒ์ผ๋ก๋ถํฐ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ์ด๋ ๋์
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋๊ฐ GGBFS์ ์ํ๋ฐ์์ ๋์ฑ ์ด์งํ์ฌ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ๋ง๋๋๋ฐ ๊ธฐ์ฌํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค(Fernรกndez-Jimรฉnez et al.
1999; Atiล et al. 2009; Chi 2012; Rashad et al. 2016).
Fig. 6
X-ray diffraction patterns with specimens and GGBFS. Ch : Calcium hydroxide, A :
Akermanite, Cc : Cal-cium Carbonate, CSH : C-S-H, Ht : Hydrotalcite, St : Strรค-tlingite,
Ah : Anhydrite, Q : Quartz, Et : Ettringite
Song et al.(2012)์ ์ฐ๊ตฌ์์ CaO๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ฌ ์ธ์์ ์ผ๋ก ์ผ๊ธฐ๋๊ฐ ์กฐ์ ๋ GGBFS๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ์ฐ๊ตฌ์์, ์ผ๊ธฐ๋๊ฐ ๋์์๋ก portlandite์
์์ฑ์ด ์ฆ๊ฐํ XRD ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ธ์์ ์ผ๋ก ์ผ๊ธฐ๋๋ฅผ ์กฐ์ ํ์ง ์์ GGFBS๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๊ณ , ์๋์ ์ผ๋ก ์ผ๊ธฐ๋๊ฐ ๋์ R10(GGBFA-A)์
XRD ๊ฒฐ๊ณผ์์๋ ๋์ portlandite peak๋ ๊ด์ฐฐ๋์ง ์์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ฐจ์ด๋ ์ธ๊ณต์ ์ธ ์กฐ์ ์ ์ํ ์ผ๊ธฐ๋๊ฐ ์๋ GGBFS ์์ฒด์ ์ผ๊ธฐ๋์
์ํ ๋ฐ์๊ณผ ์ฌ์ฉํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ์ฐจ์ด ๋ฑ ์ฌ๋ฌ ์์ธ์ ์ํ ์ฐจ์ด๋ก ํ๋จ๋๋ค.
๋ ์ข
๋ฅ์ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ๋น์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ AASC์ ๊ฒฝ์ฐ, ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ์๋ฑ์๋ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค. ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ
ํผํฉํ ๋ ํผํฉ๋ฅ ๊ณผ ํจ๊ป ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๋ GGBFS์ ์ํ๋ฐ์๊ณผ ๋ฐ์๋ฌผ์ง์ ํ์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค.
Fig. 7์ ๊ฐ๊ฐ์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์์ XRD ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋น๊ตํ์ฌ๋ณด์๋ค. Fig. 7(a)์ ๋ณด์ฌ์ง 5 % activator ์ํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ R0,
R5 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ R10์ ๊ฑฐ์ ์ผ์นํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๊ฐ ๋น์ทํ ์ํ๋ฐ์ ์ ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ฎ์ ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ
ํ์ฑํ์ ์ ์ํ GGBFS์ ์ํ๋ฐ์์ GGBFS์ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ๋น์ ์ํ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋๋ ทํ์ง ์์๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ํด 5 % activator ์ํ์ฒด๋ค์
๊ฐ๋๋ R0์์ R10๊น์ง ์ ์ฌํ ๊ฐ๋ค์ ๋ํ๋ด๊ณ ์์๋ค.
Fig. 7
Comparison of XRD patterns for different dosages and GGBFS mix ratios
๊ทธ๋ฌ๋ 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ ๊ฒฝ์ฐ XRD ๊ทธ๋ํ๊ฐ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ช
ํํ ๋ํ๋๊ณ ์๋ค. Fig. 7(b)์์ R10 > R5 > R0 ์์๋ก
๋น๊ฒฐ์ ์ง(amorphous phase)์ด ๊ฐ์ํ๊ณ ์๋ค. ์ด๋ GGBFS-A์ ์์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ์ํ ์ํ๋ฐ์์ด ์ฆ๊ฐํ์ฌ GGBFS
ํ๋ฉด์ ์ ๋ฆฌ์ง์ ๋น๊ฒฐ์ ์ง ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ด ๊ฐ์ํ๊ณ ์๋ค(Burciaga-Dรญaz and Escalante-Garcรญa 2013). ๋น๊ฒฐ์ ์ง์ ์ฆ๊ฐ๋
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋ ์ฆ๊ฐ์ ์ํฅ์ ๋ฐ์ผ๋ฉฐ, ๋น๊ฒฐ์ ์ง์ ๊ฐ์๋ GGBFS์ ์ํ๋ฐ์์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ์ฌ์ค์ ๋ท๋ฐ์นจํ๋ค.
3.3 ๊ณต๊ทน ๋ถ์
Fig. 8์ 5 %์ 10 % activator์ R0, R5 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ R10์ ๋ํ MIP ์ํ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ณต๊ทน๋ฅ ํน์ฑ์
5 % activator ์ํ์ฒด๋ณด๋ค 10 % activator ์ํ์ฒด์ ๊ณต๊ทนํฌ๊ธฐ๊ฐ ๋ ์๊ณ ๊ณต๊ทน๋๋ ์๋ค. ์ด๋ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์
๋ฐ๋ผ GGBFS์ ์ํ๋ฐ์์ด ์ฆ๊ฐํ์ฌ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ด ์น๋ฐํ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ํ์ฑํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค(Fernรกndez-Jimรฉnez et al. 1999; Neto
et al. 2008; Atiล et al. 2009; Chi 2012; Rashad et al. 2016). ํผํฉ๋ฅ ์ ๋ฐ๋ฅธ ํน์ฑ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด 5 %
activator๊ณผ 10 % activator ๋ชจ๋ R0์์ R10๋ก ํผํฉ๋ฅ ์ด ๋ณํํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ณต๊ทน์ ํฌ๊ธฐ์ ๊ณต๊ทน๋ฅ ์ด ๊ฐ์ํ๊ณ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ณต๊ทน๋ฅ ๊ณผ
๊ณต๊ทน ํฌ๊ธฐ์ ๊ฐ์๋ ์์์ ์ธ๊ธํ ๊ฐ๋ ํน์ฑ๊ณผ ๊ด๋ จ์ด ์๋ค. ๊ฐ๋ ํน์ฑ์์ R0๋ณด๋ค R10์ผ๋ก ๋ฐฐํฉ์ด ๋ณํํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋๊ฐ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์์๋ค. ์ฆ, GGBFS-A์
์นํ์จ์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๊ณต๊ทน๋ฅ ์ด ๊ฐ์ํ๊ณ ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐ ํ์๋ค.
Fig. 8์ด ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ ๊ณต๊ทน์ ๋ถํฌ๋ฅผ ํตํด 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ด 5 % activator ์ํ์ฒด๋ค ๋ณด๋ค ๋์ ์์ถ๊ฐ๋๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค.
Fig. 8์ (a)์ (c)๋ฅผ ๋น๊ตํ๋ฉด 50 nm ์ดํ์ ๊ณต๊ทน์ 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ด ์๋นํ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ ์๋์ ์ผ๋ก ์น๋ฐํ
์กฐ์ง์ ํ์ฑํ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ์ด ๊ณต๊ทน๋ฅ ์ 5 % activator R0, R5 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ R10์ 32.88 %, 32.74 % ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 32.48
%์ด๊ณ 10 % activator์ R0, R5 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ R10์ 22.06 %, 21.67 % ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 21.33 %์ด๋ค. ์ด ๊ณต๊ทน๋ฅ ๋ 5 % activator
๋ณด๋ค 10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ด ์๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ R0์์ R10์ผ๋ก ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS ํผํฉ๋ฅ ์ด ๋ณํํจ์ ๋ฐ๋ผ ์ด ๊ณต๊ทน๋ฅ ์ด ๊ฐ์ํ๊ณ
์๋ค. 5 % activator ์ 10 % activator์ ์ด ๊ณต๊ทน๋ฅ ๊ณผ ๊ณต๊ทนํฌ๊ธฐ์ ๋ถํฌ ์ฐจ์ด๋ GGBFS์ ํ์ฑํ ๋ฐ์ ์ฐจ์ด ๋๋ฌธ์ด๋ค. AASC์
์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๊ฐ ๋์์๋ก GGBFS์ ํ์ฑํ๋ฅผ ํตํ ์ํ๊ณ์๋ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์๋ ค์ ธ ์๋ค(Fernรกndez-Jimรฉnez et
al. 1999; Atiล et al. 2009; Chi 2012; Rashad et al. 2016). ๋ฐ๋ผ์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋์ ์ฆ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ
GGBFS์ ๋ฐ์์ฑ์ด ์ฆ๊ฐํ์ฌ ์กฐ์ง์ด ์น๋ฐํด์ ธ ๊ณต๊ทน์ด ๊ฐ์ํ ๊ฒ์ MIP ๊ฒฐ๊ณผ์์๋ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ๋์ผํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์์ GGBFS์
ํผํฉ๋ฅ ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ด ๊ณต๊ทน๋ฅ ๊ณผ ๊ณต๊ทน์ ๋ถํฌ๊ฐ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. R0๋ณด๋ค R10์ ํผํฉ๋ฅ ์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ์ด ๊ณต๊ทน๋ฅ ์ด ๊ฐ์ํ๊ณ ๊ณต๊ทน์ ํฌ๊ธฐ๋ ๊ฐ์ํ๊ณ ์๋ค.
10 % activator ์ํ์ฒด๋ค์ R0์์ R10์ผ๋ก ๋ณํํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋๊ฐ ์ ์ฐจ ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์์ง๋ง 5 % activator์ ๊ฐ๋์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฏธ๋ฏธํ์๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋์ผํ ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์กฐ๊ฑด์์ GGBFS์ ์ข
๋ฅ์ ๋ฐ๋ผ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ์น๋ฐํจ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์ณ ๊ณต๊ทน์ ํฌ๊ธฐ์ ๋ถํฌ์๋ ๋ํ๋๋ค. ์ด๋ฌํ
๊ฒฝํฅ์ฑ์ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๊ฐ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ GGBFS-A(R10)์ด ๋ฎ์ ๊ณต๊ทน๋ฅ ๊ณผ ๊ณต๊ทน์ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค.
3.4 ๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ ๋ถ์
Fig. 9๋ ์ํ์ฒด ์ค MIP์ XRD๋ฅผ ์ํํ R0, R5 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ R10 ์ํ์ฒด์ ๋ํ SEM ์ด๋ฏธ์ง์ด๋ค. ๋์ผํ activator ์ํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ
๋ ์ข
๋ฅ์ ์ฌ๋๊ทธ ์นํ์จ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง๊ณผ ์ฌ๋๊ทธ ์
์ ๋ฑ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๊ฑฐ์ ์์๊ณ ์ ์ฌํ ํ์์ ๊ด์ฐฐํ ์ ์์๋ค. ์ฆ GGBFS-A์ GGBFS-B์
ํผํฉ๋ฅ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ์๊ฐ์ ์ฐจ์ด๋ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋์ง ์๊ณ ์ ์ฌํ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์ด๊ณ ์์๋ค.
Fig. 9
SEM-micrographs of activated specimens at 28days
Fig. 9์ ๊ด์ธก ์ํ์ฒด์ ํ๋ฉด์์ ์์์ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ ์ง์ ์ ์ ์ ํ์ฌ EDS ๋ถ์์ ํตํด Ca/Si ๋น๋ฅผ Table 3์ ๋ํ๋ด์๋ค. 5 % activator
์ํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ Ca/Si๋น๋ R0์์R5์ R10์ผ๋ก GGBFS์ ์นํ์จ์ด ๋ณํํจ์ ๋ฐ๋ผ 0.893์์ 1.195๋ก ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค. Al/Si ๋น๋
0.240์์ 0.218๋ก ๊ฐ์ํ๋ค. 10 % acti-vator ์ํ์ฒด๋ 1.021์์ 1.557๋ก ์ฆ๊ฐํ๋ ์ ์ฌํ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ ๋ณด์๋ค. ๋ํ Al/Si
๋น๋ 0.266์์ 0.235๊น์ง ๊ฐ์ํ์๋ค. GGBFS๋ฅผ ๊ธฐ๋ณธ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ก ํ๋ AASC์ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ธ C-S- H ์ค์ Ca/Si ์ Al/Si
๋น๋ ๋ค์ํ ๊ฐ์ ๋ฒ์๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค(Brough and Atkinson 2002; Haha et al. 2011; Haha et al. 2012; Walkely
et al. 2016). ์ด๋ GGBFS์ ํน์ฑ, ํ์ฑํ์ฌ์ ์ข
๋ฅ์ ๋๋, ์์์กฐ๊ฑด ๋ฑ์ ๋ฐ๋ผ ๋ฌ๋ผ์ง๋ค.
Table 3 Atomic ratios in the hydrate phases obtained by EDS analysis
|
๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ Ca/Si ์ฑ๋ถ๋น๋ฅผ ํตํด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์ค๋ช
์ ํ ์ ์๋ค. ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ธ C-S-H์ Ca/Si ๋น๊ฐ ๋ฎ์์๋ก ๋ฐ๋๊ฐ ์์์ง๋๋ฐ ์ด๋
C-S-H๊ฐ ํจ์ ํ ๊ฒฐํฉ์๋์ด ์ฆ๊ฐํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค(Richardson 2004). ๋ฐ๋ผ์ C-S-H์ ๋ฐ๋ ๊ฐ์๋ ๋ฐ์์์ฑ์กฐ์ง์ ์น๋ฐํจ์ ๊ฐ์์์ผ ๊ฐ๋๊ฐ์๋ฅผ
์ ๋ฐํ๋ค.
Table 4๋ฅผ ์ฐธ๊ณ ํ๋ฉด C-S-H์ ์ข
๋ฅ์ ๋ฐ๋ฅธ Ca/Si ๋น๊ฐ ๋ค๋ฅด๋ค. Ca/Si ๋น๊ฐ ์์์๋ก C-S-H๊ฐ ๊ฐ์ง ๊ฒฐํฉ์๋์ ์๋ ๋ง์์ง๊ณ ๋ฐ๋๋
์์์ง๋ค. ๋ํ Strรคtlingite์ Hydrotalcite๋ C-S-H๋ณด๋ค ์ฝ 2๋ฐฐ์ ๊ฐ๊น์ด ๋ฌผ์ ๊ฐ์ง ๊ตฌ์กฐ์ด๋ฉฐ ๋ฐ๋๋ ์๋ค. Table 3์์
5 % activator๊ณผ 10 % activator ์ํ์ฒด ๋ชจ๋ R0์์ R10์ผ๋ก GGBFS์ ์นํ์จ์ด ๋ณํจ์ ๋ฐ๋ผ Ca/Si ๋น๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค.
์ด๋ ๋ฐ๋๊ฐ ๋์ ์น๋ฐํ C-S-H์ ์์ฑ์ผ๋ก ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ๊ตฌ์กฐ๊ฐ ์น๋ฐํด์ง๊ณ ์ด์๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋๋ฐ ์ํฅ์ ์ค๋ค. ํนํ 10 % activator
์ํ์ฒด๋ค์ ์๋์ ์ผ๋ก GGBFS์ ํ์ฑํ๊ฐ ์ด์ง๋์ด 5 % activator์ Ca/Si ๋ณด๋ค ๋๊ฒ ์ธก์ ๋์๋ค. ๋์ ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ
๋ฐฐํฉ์ GGBFS์ ์ํ์์ฉ์ ์ด์ง์์ผ ๋์ฑ ์น๋ฐํ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ธ C-S-H๋ฅผ ์์ฑํ๋ค(Fernรกndez-Jimรฉnez et al. 1999; Atiล
et al. 2009; Chi 2012; Rashad et al. 2016).
Table 4 Theoretical water content and density of C-S-H, strรคtlingite, and hydrotalcite
(Haha et al. 2012)
|
R10์ R0์ ๋น๊ตํ์ฌ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ค(Table 1, Fig. 3). ์ด๋ ๊ณ ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ์ํด GGBFS์
ํ์ฑํ์ฌ ๋์ฑ ์ด์ง๋ ์ ์์์ ์ ์ ์๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ 5 %์ 10 % activator ์ํ์ฒด ๋ชจ๋ R10์ ๊ฐ๊น์์ง์๋ก ๋์ ๊ฐ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค(Figs.
3, 4).
๋ํ XRD ๊ฒฐ๊ณผ์์ R0์ R5์์ ํ์ฐํ๊ฒ ์ธก์ ๋ Strรคt-lingite๋ ๋์ ๋ฌผ ํจ๋๊ณผ ๋ฎ์ ๋ฐ๋๋ก ๊ฐ๋์ ํ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค. ์ด๋ GGBFS-B(R0)๊ฐ
GGBFS-A(R10)๋ณด๋ค Al2O3์ ํจ๋์ด ๋ง์ผ๋ฏ๋ก Strรคtlingite ์์ฑ๋ GGBFS-B์ ์นํ์จ์ด ๋์ R0~R5 ๋ฐฐํฉ์์ ์ ๋ช
ํ ํผํฌ๋ก ๊ด์ธก๋์๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋๋ก Al2O3์ ํจ๋์ด ๋ฎ์ GGBFS-A(R10)์ ํจ๋์ด ๋์ R6~R10 ๋ฐฐํฉ์ Strรคtlingite๊ฐ ์ ๊ฒ ๊ฒ์ถ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ 5 %์ 10 % activator์
R0์์ ๊ด์ฐฐ๋ Hydrotalcite๋ ๋์ ์๋ถ ํจ๋๊ณผ ๋ฎ์ ๋ฐ๋๋ก ๊ฐ๋์ ํ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค. ๊ฒฐ๊ตญ GGBFS-B์ ์นํ์จ์ด ๋์ R0~R5๊น์ง์
๋ฐฐํฉ์ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง๋ค์ ๋ฐ๋๊ฐ ๋ฎ์ ๊ฒ๋ค๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ๊ฐ๋๊ฐ ๋ฎ๊ฒ ์ธก์ ๋์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ตฌ์ฑ ์ฑ๋ถ๋น๊ฐ ๋ค๋ฅธ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ์ฌ AASC๋ฅผ
๋ง๋ค ๊ฒฝ์ฐ GGBFS์ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ๋น์ ๋ฐ๋ผ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ์ข
๋ฅ์ ์ฑ์ง์ด ๋ฌ๋ผ์ง๋ค. ๋ํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๋ GGBFS์ ์ํ์์ฉ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์ณ
์กฐ์ง๊ณผ ๊ฐ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค.
4. ๊ฒฐ ๋ก
๋ ์ข
๋ฅ์ ์๋ก ๋ค๋ฅธ GGBFS๋ฅผ ๋ค์ํ ๋น์จ๋ก ํผํฉํ AASC์ ๊ฐ๋ ํน์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ํํ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ ๋ด์์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๋ก ์
์ป์๋ค.
1)์ฑ๋ถ๋น๊ฐ ๋ค๋ฅธ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ ๊ฒฐํฉ์ฌ์ AASC๋ ๊ฐ๋์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์๋ค. 5 % activator(5 % NaOH + 5 % Na2SiO3)์์๋ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS ํผํฉ๋น์จ์ ๊ด๊ณ์์ด ๊ฐ๋์ ์ฐจ์ด๊ฐ 5.0 % ์ดํ์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋๊ฐ 10 %๋ก ์ฆ๊ฐํ๋ฉด(10
% NaOH + 10 % Na2SiO3) GGBFS์ ํผํฉ๋น์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋ ์ฐจ์ด๊ฐ 20.9 %๊น์ง ๋ฌ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ ์ข
๋ฅ์ ์ฑ๋ถ๋น๊ฐ ๋ค๋ฅธ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ก AASC๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ๊ฒฝ์ฐ
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ๋๋์ ํผํฉ๋น์จ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ํ ์ ์๋ค.
2)๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ๊ตฌ์ฑํ๋ ์ฑ๋ถ๋น๋ฅผ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๋ก ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ๊ฐ๋ ์ฐจ์ด์ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ ํ์
ํ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์์์๋ 10 %์ ๋์ ์์นผ๋ฆฌ
ํ์ฑํ์ ๋๋์์๋ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ ๋ณด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ 5 % ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์์๋ ๊ทธ๋ฌํ ๊ฒฝํฅ์ฑ์ด
๋ํ๋์ง ์์๋ค. ๋ํ ์ฐธ๊ณ ๋ฌธํ๋ค๊ณผ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋น๊ตํ ๋ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๊ฐ ๊ฐ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น ์ ์๋ ์์ธ์ผ๋ก ๊ณ ๋ ค๋ ์ ์์ง๋ง, ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์
์ข
๋ฅ, ๋๋, GGBFS์ ๋ถ๋ง๋, ์์์กฐ๊ฑด ๋ฑ ๋ค์ํ ๋ณ์์ ์ํด ์ผ๊ด๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ป์ ์๋ ์์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ผ๊ธฐ๋์ ์ํ๊ณ์๋ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ
ํผํฉํ AASC์ ๊ฐ๋ ํน์ฑ์ ํ์
ํ๊ธฐ ์ํ ์๋ฃ๋ก ํ์ฉํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ์ํ๋ค.
3)5 %์ ๋ฎ์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋๋ณด๋ค 10 %์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์์ ๋น๊ฒฐ์ ์ง(amorphous phase)์ ์ฐจ์ด๊ฐ ํ์ฐํ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฐ๋ผ์
์๋ก๋ค๋ฅธ ๋ ์ข
๋ฅ์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ AASC์์, GGBFS์ ๋ฐ์์ฑ์ ์ฆ๋์ํค๊ธฐ ์ํด์๋ ์๋์ ์ผ๋ก ๋์ ๋๋์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๊ฐ ํ์ํ์๋ค.
์ด๋ 5 %๋ณด๋ค 10 % ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋ก ๋ฐฐํฉํ ์ํ์ฒด์ ๊ณต๊ทน๋ฅ ๊ณผ ๊ณต๊ทน์ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ๊ฐ์ํ๊ณ ์๋ ๊ฒฐ๊ณผ์์๋ ์ถฉ๋ถํ ํ์ธ ํ ์ ์์๋ค.
4)SEM/EDS ๋ถ์์ ํตํด 5 % ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋ณด๋ค 10 % ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์์ Ca/Si ๋น๊ฐ ๋์ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง ๋ง๋ค์ด์ก๋ค. ์ด๋ GGBFS์
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ์ ์ํ ๋ฐ์์ฑ ์ฆ๋ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ๋ฐ์์ฑ์ GGBFS์ ๊ตฌ์ฑ์ฑ๋ถ๋น์ ๋ฐ๋ผ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ํ๋๊ณ ์์๋ค. ๋ฐ์์ฑ์ด ๋์ GGBFS์ ๊ฒฝ์ฐ,
๋์ผํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์ ๋๋์์ Ca/Si ๋น๊ฐ ๋๊ณ ๋ฐ๋๊ฐ ํฐ ์น๋ฐํ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ง์ ๋ง๋ค์ด ๊ฐ๋ ํฅ์์ ์ํฅ์ ์ค๋ค.