์ต๊ฒฝ์
(Kyeong-Eun Choi)
1iD
๊น๋ฏผ์ค
(Min-Jun Kim)
2iD
๊น๋์ฐ
(Doo-San Kim)
3iD
๊นํ๊ตญ
(Hyeong-Gook Kim)
4iD
๊น๊ธธํฌ
(Kil-Hee Kim5)
5โ iD
-
๊ณต์ฃผ๋ํ๊ต ๊ฑด์ถ๊ณตํ๊ณผ & ๋์์ตํฉ์์คํ
๊ณตํ๊ณผ ๋ํ์์
(Graduate Student, Department of Architectural Engineering & Urban Systems Engineering,
Kongju National University, Cheonan 31080, Rep. of Korea)
-
LH๊ณต์ฌ ํ ์ง์ฃผํ์ฐ๊ตฌ์ ์ฑ
์์ฐ๊ตฌ์
(Assistant Research Fellow, Land & Housing Institute, Korea Land & Housing Corporation,
Daejeon 34047, Rep. of Korea
3)Assistant Manager, IโST Structural Engineering Group, Seoul 05836, Rep. of Korea
)
-
(์ฃผ)์์ด์คํธ ๋๋ฆฌ
(Assistant Manager, IโST Structural Engineering Group, Seoul 05836, Rep. of Korea)
-
๊ณต์ฃผ๋ํ๊ต ๊ฑด์ถ๊ณตํ๊ณผ ์ฐ๊ตฌ๊ต์
(Research Assistant Professor, Department of Architectural Engineering, Kongju National
University, Cheonan 31080, Rep. of Korea)
-
๊ณต์ฃผ๋ํ๊ต ๊ฑด์ถ๊ณตํ๊ณผ & ๋์์ตํฉ์์คํ
๊ณตํ๊ณผ ๊ต์
(Professor, Department of Architectural Engineering & Urban Systems Engineering, Kongju
National University, Cheonan 31080, Rep. of Korea )
Copyright ยฉ Korea Concrete Institute(KCI)
ํค์๋
์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ, ์์๋นํ๋ฆผ, ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ, GFRP ์ํธ, ์ฌ์ ๋ณด๊ฐ ๋ฐฉํฅ
Key words
reinforced concrete, pure torsion, torsional strength, GFRP sheet, fiber reinforcing direction
1. ์ ๋ก
์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์ค์ฑํ, ์์์น ๋ชปํ ์ธ๋ถํ์ค, ์ฉ๋๋ณ๊ฒฝ์ ์ํด ์ฆ๊ฐ๋ ํ์ค์ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๊ท ์ดํญ ์ฆ๊ฐ ๋ฐ ๋ด๋ ฅ์ ํ๋ฅผ ์ ๋ฐํ๋ค.
๋ด์ธ๋ถ ์๊ทน์ ์ํด ์์์ ์
์ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ๋ด๊ตฌ์ฐํ ํ๋ณด์ ์ ์ง๊ด๋ฆฌ ์ธก๋ฉด์์ ๋ณด๊ฐ๋์ด์ผ ํ๋ค. ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ๋ณด๊ฐ์ ์ํ์ฌ ๊ธฐ์กด์๋ ๋ถ์ฌ์ ๋จ๋ฉด์ฆ์ค ๋ฐ ๊ฐํ์
์ํญ์ ์ ์ฐฉ์ ์ํ ๋ณด๊ฐ๊ณต๋ฒ์ด ์ฃผ๋ฅผ ์ด๋ฃจ์์ผ๋, ์ต๊ทผ์๋ ์ค๋ ๋๋น ๋์ ๊ฐ๋๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ฉฐ ๊ฒฝ๋์ฑ, ๋น์ ๋์ฑ, ๋ด๋ถ์์ฑ ๋ฑ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ Fiber
Reinforced Polymer(์ดํ, FRP)๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋ณด๊ฐ๊ณต๋ฒ์ ์ ์ฉ์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ์ถ์ธ์ด๋ค.
FRP๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋ณด๊ฐ๊ณต๋ฒ์ด ๋ค์ํ๋๋ฉด์ ์ด๋ค์ ์ฑ๋ฅ๊ฒ์ฆ์ ๋ํ ์คํ ๋ฐ ํด์์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์ด ์๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ธ FRP๋ Glass Fiber Reinforced
Polymer(GFRP)์ Carbon Fiber Reinforced Polymer(CFRP)๋ก ๊ตฌ๋ถํ ์ ์์ผ๋ฉฐ RC ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ์ฑ๋ฅ ํฅ์์ ์ํด
๋ณด์๋ณด๊ฐ ์ฌ๋ฃ๋ก ์ฌ์ฉํ๊ณ ์๋ค. ๊ตญ๋ด์ธ์ ์ผ๋ก FRP๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ํจ, ์ ๋จ ๊ฑฐ๋ ๋ฐ ๋ณด๊ฐ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ(
Lee et al. 1997;
Triantafillou 1998;
Kang et al. 2008
)๊ฐ ํ๋ฐํ ์งํ๋์ด ์๋ค. ๋ํ ๊ตญ์ธ์์๋ 2000๋
๋ ์ดํ๋ก FRP ๋ณด๊ฐ ์์ ๋นํ๋ฆผ ๊ฑฐ๋์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ(
Panchacharam and Belarbi 2002;
Chalioris 2008;
Jariwala et al. 2013;
Alabdulhady and Sneed 2019
)๊ฐ ๊พธ์คํ ์ฆ๊ฐํด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ตญ๋ด์์๋ ํจ, ์ ๋จ์ ๋นํ์ฌ ๋ถ์กฑํ ๊ด์ฌ๋์ ์ ๋ฐํ ์คํ ๊ตฌํ์ ์ด๋ ค์์ผ๋ก ์ธํ์ฌ FRP๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋นํ๋ฆผ ๋ณด๊ฐ์
๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ ๋ฌดํ ์ค์ ์ด๋ค. RC ๋ถ์ฌ์ ๋ํ FRP์ ๋นํ๋ฆผ ๋ณด๊ฐํจ๊ณผ๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๋ถ์ฌ ๋ ๋ฒจ์์์ ๋นํ๋ฆผ ์คํ๊ณผ์ ๋ถ์์ด ์ ํ๋์ด์ผ ํ๋ฉฐ,
FRP์ ๋ณด๊ฐ๋ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ฑ์ ์ค๊ณ๋ณ์๊ฐ ๋ณด๊ฐ RC ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๊ฑฐ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๊ณ ๋ คํ ์ค๊ณ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์๊ฐ ํ์ํ๋ค.
์ธ๋ถ ํธ์ฌํ์ค, ์์ง ๋ถ์ฌ ๊ฐ ๊ฐ์ฑ ์ฐจ, ์์ฉ ์์ง ํ์ค์ ๋ถ๊ท ํ ๋ฑ์ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ๋นํ๋ฆผ ํ์ค์ ๋ฐ์์ํค๋ฉฐ(
Kim et al. 2020
), ๊ณผ๋ํ ๋นํ๋ฆผ ํ์ค์ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋์ ํ์ ์ฌ์ธ์ฅ ๊ท ์ด์ ์ ๋ฐํ๋ค. ์ด์ ๋ํ ๋ณด๊ฐ์ด ์คํ๋์ง ์์ ๊ฒฝ์ฐ, ๊ท ์ด์ด ์ง์ ๋๋ฉด์ ๋ถ์ฌ๋ ์ทจ์ฑ์ ์ธ
๊ฑฐ๋์ ๋ํ๋ด๋ฉฐ ๊ธ์์ค๋ฝ๊ฒ ํ๊ดด๋ ์ ์๋ค. ์์ ์ธ๊ธํ FRP ์ํธ ๋ณด๊ฐ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ถ์ฌ์ ๋ํ ๋ณด๊ฐ ๋ฐฉ๋ฒ์ ํ๋๋ก ๊ทธ ์ ์ฉ ๋ฐ ํจ๊ณผ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ
์ฆ๊ฐํ๋ ์ถ์ธ์ด๋ค. RC ๋ถ์ฌ์ ๋ํ FRP์ ๋ณด๊ฐ ํจ๊ณผ๋ FRP์ ์ข
๋ฅ, ์ง์กฐ ํ์, ๋ณด๊ฐ ๊ฐ๋์ ํฌ๊ฒ ์์กดํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์๋ ค์ ธ ์์ผ๋ฉฐ, ๋ถ์ฌ๊ฐ ์๊ตฌ
๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๊ธฐ ์ํด์๋ ์ด๋ฌํ ์ฃผ์ ์ค๊ณ๋ณ์๋ฅผ ๊ณ ๋ คํด ์ ์ ํ ๋ณด๊ฐ๋์ด์ผ ํ๋ค.
FRP๋ฅผ ์ ์ฉํ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ๋ํ ๋นํ๋ฆผ ๋ณด๊ฐ๊ธฐ์ค ์ค Fรฉdรฉration Internationale du Bรฉton(์ดํ fib)์ ๋ณด๊ฐ๋ฐฉ๋ฒ๊ณผ FRP์
์ข
๋ฅ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ์ ์ํ๋ ๋ฐ๋ฉด,
ACI 440.2R-17 (2017)
์ FRP์ ์ํด ๋ณด๊ฐ๋ ๋ถ์ฌ์ ํจ ๋ฐ ์ ๋จ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์๋ง์ ์ ์ํ๋ค. ์ด์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก
KDS 14 20(MOLIT 2021)
๋ ์์ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋ํ ํจ, ์ ๋จ, ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์๋ง์ ์ ์ํ๊ณ ์์ด FRP์ ์ ์ฉ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ด๋ ฅ ์์น์ ๊ณ ๋ คํ ์ค๊ณ๊ธฐ์ค์ ๋ณด์์ด ํ์ํ๋ค.
์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ FRP๋ก ๋ณด๊ฐํ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋ํ ๊ตญ๋ด ๊ตฌ์กฐ๊ธฐ์ค์ ๋ง๋ จ์ ๊ทผ๊ฑฐ ์๋ฃ๋ก ํ์ฉํ ์ ์๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๊ธฐ ์ํ์ฌ GFRP๋ก ๋ณด๊ฐํ
์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋ํ ์์๋นํ๋ฆผ ์คํ์ ์ํํ์๋ค. ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด์ด ๋ฐ์ํ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋ํ ๋ณด๊ฐ ์ ๋ฌด ๋ฐ GFRP ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ๋ถ์ฌ์ถ์ด
์ด๋ฃจ๋ ๊ฐ์ ๋ณ์๋ก ํ์ฌ ์ด๋ค ๋ณ์๊ฐ ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๊ฑฐ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ํ์ธํ์๋ค. ๋ํ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ KDS 14 20(MOLIT 2021), fib Bulletin 14(2001) ๋ฐ Tรคljsten(2002)์ ์ ์์๊ณผ ๋น๊ตํ์ฌ FRP๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ๊ดํ ๊ตญ๋ด ๊ตฌ์กฐ๊ธฐ์ค ๋ง๋ จ์ ํ์์ฑ์ ์ ์ํ๊ณ , ๊ธฐ์กด ์ ์์๋ค์ด ๊ฐ์ง๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ
์์ธก์ ์ ํ์ฑ์ ํ์ธํ๊ณ ์ ํ์๋ค.
2. ํํ ๊ธฐ์ค ๋ฐ ๊ธฐ์กด ์ด๋ก
2.1 KDS 14 20
KDS 14 20(MOLIT 2021)์ ๊ณต๊ฐํธ๋ฌ์ค ๋ชจ๋ธ์ ๊ธฐ์ดํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์คํฐ๋ฝ์ ํญ๋ณต์ ๊ฐ์ ์ผ๋ก ์(1)๊ณผ ๊ฐ์ด ์คํฐ๋ฝ์ ์ธ์ฅ๋ ฅ๊ณผ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์คํธ๋ฟ์ ์์ถ๋ ฅ์ด ์ด๋ฃจ๋ ํ์ ํํ์ ์ํ์ฌ ๋ถ์ฌ์ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ์ฐ์ ํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ ์ธ๊ธํ ๋ฐ์
๊ฐ์ด ๊ตญ๋ด ๊ธฐ์ค์ ๋ณด๊ฐ๋ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์์ FRP์ ์ํ ๋นํ๋ฆผ ๊ธฐ์ฌ๋ถ์ ๋ฐ์ํ์ง ์๋๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, $A_{o}$๋ ์ ๋จํ๋ฆ ์์ชฝ์ ๋จ๋ฉด์ (mm
2)์ด๋ฉฐ, $s$๋ ํ์ํ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ๊ฐ๊ฒฉ(mm), $A_{t}$๋ ํ์ํ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ๋จ๋ฉด์ (mm
2), $f_{yt}$๋ ํ์ํ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ํญ๋ณต๊ฐ๋(MPa), $\theta$๋ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์์ถ๋์ ๊ฒฝ์ฌ๊ฐ(degrees)์ด๋ฉฐ 45ยฐ๋ก ๊ฐ์ ํ๋ค.
2.2 fib Bulletin 14
fib Bulletin 14(2001)์์๋ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ๋ถ์ฌ ์ถ์ด ์ด๋ฃจ๋ ๊ฐ์ด 90ยฐ์ด๋ฉฐ, 4๋ฉด์ด ๋ณด๊ฐ๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ํ์ฌ FRP์ ๋นํ๋ฆผ ๊ธฐ์ฌ๋ถ์ ๊ณ ๋ คํ ๋นํ๋ฆผ ์ ํญ๋ฅ๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ์ ์ํ๊ณ
์๋ค. ํ๊ฐ์์์ ๋นํ๋ฆผ์ ์ ํญํ๋ ์ ๋จ๋ ฅ์ ์ (2)์ (3)๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ฐ ๋นํ๋ฆผ ๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ์๋ ๋ถ์ฌ ์ ๋ฉด์ ๋ณด๊ฐ๋ FRP์ ์ํด ์ง๋ฐฐ๋๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, $F_{fd,\:v}$, $F_{fd,\:h}$๋ ๊ฐ๊ฐ FRP์ ์์ฉํ๋ ๋ถ์ฌ ๋จ๋ฉด์ ์์ง๋ฐฉํฅ ๋ฐ ์ํ๋ฐฉํฅ ์ ๋จ๋ ฅ(N), $\varepsilon_{fd,\:e}$๋
FRP์ ์ค๊ณ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ , $E_{fu}$(=$f_{fk}/\varepsilon_{fuk}$)๋ ๊ทนํ ์์ FRP ํ์ฑ๊ณ์(MPa), $f_{fk}$๋
FRP ์ธ์ฅ ๊ฐ๋์ 5 %, $\varepsilon_{fuk}$๋ FRP ๊ทนํ ๋ณํ๋ฅ ์ 5 %, $t_{f}$๋ FRP์ ๋๊ป(mm), $b_{f}$๋
๋ถ์ฌ ๊ธธ์ด๋ฐฉํฅ FRP ํญ(mm), $s_{f}$๋ FRP์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์ฌ์ด์ ์๋ ๋ณ์(์ฌ๋ฆฝ๋)(mm) ๋๋ FRP ์คํฐ๋ฝ์ ์ค์ฌ๊ฐ ๊ฐ๊ฒฉ(mm), $b$๋
๋ถ์ฌ์ ํญ(mm), $h$๋ ๋ถ์ฌ์ ๋์ด(mm)์ด๋ค.
FRP๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ($T_{fd}$)์ ์์ฉํ๋ ์ ๋จ๋ ฅ์ ๋ถ์ฌ์ ํญ๊ณผ ๋์ด๋ฅผ ๊ณฑํ์ฌ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฐ์ ํ ์ ์๋ค.
์(4)์์ FRP์ ์ค๊ณ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ($\varepsilon_{fd,\:e}$)์ ์ (5),(6) ๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฐ์ ํ๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, $\varepsilon_{fk,\:e}$๋ FRP์ ํน์ฑ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ , $\varepsilon_{f,\:e}$๋ FRP์ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ์ด๋ค.
$k$๋ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์ธ์ฅ๊ฐ๋์ ๋ํ ๊ฐ์๊ณ์๋ก 0.8์ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ, $\gamma_{f}$๋ ์ฌ๋ฃ ์์ ๊ณ์๋ก 1.3์ ์ฌ์ฉํ๋ค.
FRP์ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ($\varepsilon_{f,\:e}$)์ ์ฌ์ ์ ์ข
๋ฅ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์ ์๋๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, $f_{ck}$๋ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์์ถ๊ฐ๋(MPa)์ด๋ฉฐ, $\rho_{f}$๋ FRP ๋ณด๊ฐ ๋น, $\varepsilon_{fu}$๋ FRP์ ๊ทนํ
๋ณํ๋ฅ ์ ๋ํ๋ธ๋ค.
2.3 Tรคljsten ์ ์์
Tรคljsten(2002)์ FRP์ ๋นํ๋ฆผ ์ ํญ ๊ธฐ์ฌ๋ถ์ ํธ๋ฌ์ค ๋ชจ๋ธ์ ์ ์ฉํ์ฌ Fig. 1๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ๋ถ์ฌ ์ถ์ด ์ด๋ฃจ๋ ๊ฐ $\beta$์ ์ฌ์ ๋ณด๊ฐ ๋ฐฉ๋ฒ(์ฐ์ ๋๋ ์คํฐ๋ฝ ๋ณด๊ฐ)์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณด์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ์๋์ ๊ฐ์ด
์ ์ํ์๋ค. ์ ์์์
fib Bulletin 14
์ ํ๊ฐ์๊ณผ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ๋นํ๋ฆผ ๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ์ํฅ์ ๊ณ ๋ คํ๊ณ ์์ง ์๋ค.
Fig. 1 Fiber reinforcement method
Case 1 : 4๋ฉด ์ฐ์ ๋ณด๊ฐ $\beta$=45ยฐ
Case 2 : 4๋ฉด ์ฐ์ ๋ณด๊ฐ $\beta$=90ยฐ
Case 3 : 4๋ฉด ์คํฐ๋ฝ ๋ณด๊ฐ $\beta$=45ยฐ
Case 4 : 4๋ฉด ์คํฐ๋ฝ ๋ณด๊ฐ $\beta$=90ยฐ
์ฌ๊ธฐ์, $r$์ FRP ์คํฐ๋ฝ ์ฌ์ด์ ์๊ฐ๊ฒฉ(mm), $\varepsilon_{f}$๋ FRP์ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ์ด๋ค. CFRP์ ๊ฒฝ์ฐ $\varepsilon_{f}$=0.6$\varepsilon_{fu}$๋ฅผ
์ฌ์ฉํ๋ฉฐ, ์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ GFRP์ ์ ์ฉํ๊ธฐ ์ํ์ฌ
ACI440.2R-17(2017)์์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ $\varepsilon_{f}=0.004$๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. $E_{f}$๋ FRP์ ํ์ฑ๊ณ์(MPa)์ด๋ค.
3. ์คํ๊ณํ
3.1 ์ฌ์ฉ์ฌ๋ฃ
์คํ์ฒด ์ ์์๋ ๋ฐฐํฉ๊ฐ๋ 40 MPa์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์ง๋ฆ 100 mm, ๋์ด 200 mm์ ๊ณต์์ฒด๋ฅผ ์ ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์คํ์ฒด์ ๋์ผํ ์กฐ๊ฑด์์
์์ํ์ฌ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์์ถ๊ฐ๋ ์ํ์ ์ํํ์๋ค. ์ํ๊ฒฐ๊ณผ ํ๊ท ์์ถ๊ฐ๋๋ 32 MPa์์ ํ์ธํ์๋ค. ์คํ์ฒด ์ ์์ ์ฌ์ฉ๋ ์ฃผ์ฒ ๊ทผ๊ณผ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ๊ฐ๋๋
SD300 ๋ฐ SD400 ๋ฑ๊ธ์ด๋ฉฐ, ์ฃผ์ฒ ๊ทผ์๋ D10 ๋ฐ D13, ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์๋ D10 ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. Fig. 2๋ ์ฃผ์ฒ ๊ทผ ๋ฐ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ์๋ ฅ-๋ณํ๋ฅ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ฉฐ, ์ด๋ค ์ฒ ๊ทผ์ ๊ธฐ๊ณ์ ํน์ฑ์ Table 1์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค.
Fig. 2 Stress-strain relationship of reinforcing bars
Table 1. Mechanical properties of reinforcing bars
Grade
|
Type
|
$f_{y}$ (MPa)
|
$\varepsilon_{y}$
|
$E_{s}$ (MPa)
|
SD300
|
D10
|
352.0
|
0.0018
|
195,556
|
D13
|
366.2
|
0.0021
|
174,381
|
SD400
|
D10
|
434.6
|
0.0025
|
173,840
|
D13
|
402.7
|
0.0022
|
183,045
|
์คํ์ฒด์ ๋นํ๋ฆผ ๋ณด๊ฐ์ ์ฌ์ฉ๋ E-Glass ์ฌ์ ๋
Fig. 3๊ณผ ๊ฐ์ด ํญ 5 mm, ๋๊ป 0.365 mm์ ๋จ์ฌ์ (filament)๋ค์ด ์ง๊ตํ์ฌ ๋ฐฉ์ง๋ ์ํธ ํํ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ, ์ํญ์ ์์ง๋ก ํจ์นจํ์๋ค. ๊ฒฝํ๋
GFRP๋
ASTM D3039/D3039M-17(2017)์ ๋ฐ๋ผ ์ธ์ฅ์ํ์ ์ํํ์๋ค. ์ธ์ฅ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ, GFRP์ ์ธ์ฅ๊ฐ๋์ ํ์ฑ๊ณ์๋ ๊ฐ๊ฐ 1,443 MPa์ 86,771 MPa์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. GFRP์
์๋ ฅ-๋ณํ๋ฅ ๊ด๊ณ๋
Fig. 4์ ๋ํ๋ด์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ค์ ๊ธฐ๊ณ์ ํน์ฑ์
Table 2์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค.
Fig. 4 Stress-strain relationship of GFRP sheet
Table 2. Mechanical properties of GFRP sheet
Type
|
Weight
(g/m2)
|
Area
(mm2)
|
Tensile strength
(MPa)
|
Tensile modulus
(MPa)
|
E-Glass
|
960
|
18.25
|
1,443
|
86,771
|
3.2 ์คํ์ฒด ๊ณํ
GFRP ์ํธ ๋ณด๊ฐ ๋ฐ ์ฒ ๊ทผ ํญ๋ณต๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ณด์ ๋นํ๋ฆผ ๊ฑฐ๋์ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ์ฌ GFRP ์ํธ ๋ณด๊ฐ ์ ๋ฌด, ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ, ์ฒ ๊ทผ์ ํญ๋ณต๊ฐ๋๋ฅผ
๋ณ์๋ก ์ด 5๊ฐ์ ์คํ์ฒด๋ฅผ ์ ์ํ์๋ค. Table 3์ ์คํ์ฒด ์ผ๋์ ๋ํ๋ธ๋ค. ์คํ์ฒด๋ช
์์ GF๋ GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์ด๋ฉฐ, N์ ๋ณด๊ฐ๋์ง ์์ ์คํ์ฒด๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. 45์ 90์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ
๋ถ์ฌ์ ์ถ์ด ์ด๋ฃจ๋ ๊ฐ์ ๋ํ๋ด๋ฉฐ, 3๊ณผ 4๋ ์ฒ ๊ทผ์ ๋ฑ๊ธ์ ๋ํ๋ธ๋ค. ์คํ์ฒด๋ Fig. 5์ ๊ฐ์ด ์คํฐ๋ธ์ ๋ณด๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์ผํธ๋ ๋ฒ ํํ๋ก ๊ณํํ์๋ค. ์คํ์ฒด์ ๊ธธ์ด๋ 2,000 mm, ๋จ๋ฉด์ 400ร600 mm๋ก ๊ณํํ์๋ค. ์คํ๊ตฌ๊ฐ์๋
ํ์ํ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ 90 mm ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ๋ฐฐ๊ทผํ์์ผ๋ฉฐ, ์คํ๊ตฌ๊ฐ ์ด์ธ์ ๊ตฌ๊ฐ์๋ 50 mm ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ์คํ๊ตฌ๊ฐ๋ณด๋ค ์กฐ๋ฐํ๊ฒ ๋ฐฐ๊ทผํ์ฌ ์คํ๊ตฌ๊ฐ ์ด์ธ์์ ๋นํ๋ฆผ
ํ๊ดด๊ฐ ๋ฐ์ํ์ง ์๋๋ก ๊ณํํ์๋ค.
Table 3. Properties of specimens
Specimens
|
$f_{ck}$(MPa)
(MPa)
|
$f_{yl}$ (MPa)
|
$f_{yt}$ (MPa)
|
Size (mm)
|
Longitudinal reinforcement
|
Transverse reinforcement
|
Angle of FRP
|
FRP sheet
|
$b$
|
$h$
|
$L$
|
N-3
|
35.4
|
322.4
|
334.2
|
400
|
600
|
2,000
|
6-D13+8-D10
|
D10
|
-
|
None
|
N-4
|
477.4
|
485.7
|
GF45-4
|
32.0
|
416.4
|
434.6
|
400
|
600
|
2,000
|
6-D13+8-D10
|
D10
|
45ยฐ
|
GFRP sheet
1 layer
|
GF90-3
|
360.1
|
352.0
|
90ยฐ
|
GF90-4
|
416.4
|
434.6
|
Note: $b$: beam width; $h$: beam height; $L$: beam length; $f_{yl}$: yield strength
of longitudinal reinforcement; $f_{yt}$: yield strength of transverse reinforcement
|
Fig. 5 Details of specimens (unit: mm)
GFRP ์ํธ์ ์ํ ๋ณด๊ฐ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ณด๊ฐ ๋์ ์คํ์ฒด๋ค(GF45-4, GF90-3, GF90-4)์ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์๊น์ง ๊ฐ๋ ฅํ
์ดํ, ์คํ๊ตฌ๊ฐ ์ ๋ฉด์ ๊ฑธ์ณ ๋ณด๊ฐ์ ์ค์ํ์๋ค. GFRP ๋ณด๊ฐ์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ์ํธ์ ์ํํ ๋ถ์ฐฉ์ ์ํ์ฌ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ํ๋ฉด์ ๊ทธ๋ผ์ธ๋ฉ ์ฒ๋ฆฌ ํ, ํ๋ผ์ด๋จธ์
์ํญ์ ์์ง๋ฅผ ๋ํฌํ์ฌ ์ํธ๋ฅผ ๋ถ์ฐฉํ์๋ค. ์ํธ๋ ์คํ์ฒด์ ๊ธธ์ด ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ์ ๋๋จ์์ 150 mm ๋งํผ ๊ฒน์นจ ์ด์ํ์ฌ ์คํ ์ค ๋ถ์ฌ ๋นํ๋ฆผ์ ์ํ
์ํธ์ ํ๋ฝ์ ๋ฐฉ์งํ์๋ค.
3.3 ๊ฐ๋ ฅ ๋ฐ ๊ณ์ธก๊ณํ
์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ณด์ ์์๋นํ๋ฆผ์ ๊ฐ๋ ฅํ๊ธฐ ์ํ์ฌ Fig. 6๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฐ๋ ฅ์ฅ์น๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๊ฐ๋ ฅ์ฅ์น๋ 1,000 kN ์ฉ๋์ ์ก์ถ์์ดํฐ์ ํ์ ํ๋ ์(rotation frame), ๊ณก๋ฅ ํ๋ ์(curvature
frame)์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค. ์คํ์ฒด๋ ํ์ ํ๋ ์์ ๊ตฌ์๋์ด ์ผ์ ํ ๊ณก๋ฅ ๋ก ๊ณก๋ฅ ํ๋ ์ ์๋ถ์ ๊ตฌ์ข(ball bearing)๋ฅผ ๋ฐ๋ผ ํ์ ํ๋๋ก ์ค๊ณ๋์ด
์คํ ์ค ํ์ ์ถ์ ์ด๋์ด ๋ฐ์ํ์ง ์๋๋ค.
Fig. 6. Test setup of specimen
๋นํ๋ฆผ ํ์ค์ ๋ณ์์ ์ด ๋ฐฉ์์ผ๋ก ๊ฐ๋ ฅ์ ์ค์ํ์๋ค. GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋์ง ์์ ์คํ์ฒด๋ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ์ดํ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ 80 %์ ๋๋ฌํ
๋๊น์ง ๊ฐ๋ ฅ์ ์ค์ํ์๋ค. ๋ณด๊ฐ ์คํ์ฒด๋ GFRP ์ํธ์ ์ํ ๋ณด๊ฐ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์์ ๊น์ง ๊ฐ๋ ฅ ํ, GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐํ์ฌ
์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ์ดํ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ 80 %์ ๋๋ฌํ ๋๊น์ง ์ฌ๊ฐ๋ ฅ์ ์ค์ํ์๋ค.
์ฃผ์ฒ ๊ทผ๊ณผ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ๋ณํ๋ฅ ์ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ชจ๋ ์คํ์ฒด์๋ Fig. 5(a)์ ๊ฐ์ด ์คํฐ๋ธ๋ก๋ถํฐ ์ผ์ ํ ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ์คํธ๋ ์ธ ๊ฒ์ด์ง๋ฅผ ๋ถ์ฐฉํ์์ผ๋ฉฐ, GFRP ์ํธ์ ๋ณํ๋ฅ ์ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ์ํธ ์ธ๋ถ์ ์คํธ๋ ์ธ ๊ฒ์ด์ง๋ฅผ ๋ถ์ฐฉ(Fig. 5์ฐธ์กฐ)ํ์๋ค. ์คํ์ฒด์ ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ์ Fig. 7๊ณผ ๊ฐ์ด ์คํ๊ตฌ๊ฐ ์๋จ๋ถ์ ์ค์น๋ 100 mm ์ฉ๋์ LVDT๋ก๋ถํฐ ๊ณ์ธก๋ ๋ณ์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ฐ์ถํ์๋ค.
4. ์คํ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ๋ถ์
4.1 ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ-ํ์ ๊ฐ ๊ด๊ณ
GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์ ๋ณด๊ฐ๋์ง ์์ ์คํ์ฒด์ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ-ํ์ ๊ฐ ๊ด๊ณ๋ฅผ Fig. 8์ ๋ํ๋ด์์ผ๋ฉฐ, ์คํ๊ฒฐ๊ณผ์ ํํ ๊ธฐ์ค ๋ฐ ๊ธฐ์กด ๋ชจ๋ธ์ ์ํด ๊ณ์ธกํ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ Table 4์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค. ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด๋ ๋ณด๊ฐ ์ด์ ๊ณผ ์ดํ์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ ์ ์ ๊ณผ ์ค์ ์ผ๋ก ๋ํ๋ด์๋ค.
Fig. 8 Torque-Twist relationships of specimens
Table 4. Comparison of experimental and predicted results
Specimens
|
Experimental results
|
Predicted results
|
Ratio of experimental result to predicted result
|
Torque, Tn.exp
(kN๏ฝฅm)
|
Twist
(rad/m)
|
Tn.KDS
(kN๏ฝฅm)
|
Tn.Fib
(kN๏ฝฅm)
|
Tn.Tรคljsten
(kN๏ฝฅm)
|
Tn.exp / Tn.KDS
|
Tn.exp / Tn.Fib
|
Tn.exp / Tn.Tรคljsten
|
N-3
|
101.1
|
0.026
|
71.2
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
N-4
|
124.0
|
0.034
|
103.4
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
GF45-4
|
190.8
|
0.031
|
92.5
|
162.9
|
197.0
|
2.06
|
1.17
|
0.97
|
GF90-3
|
161.4
|
0.029
|
74.9
|
162.9
|
137.6
|
2.15
|
0.99
|
1.17
|
GF90-4
|
169.5
|
0.048
|
92.5
|
162.9
|
160.5
|
1.83
|
1.04
|
1.06
|
Fig. 8(a) ๋ฐ
Fig. 8(b)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋ณด๊ฐ๋์ง ์์ N-3์ N-4 ์คํ์ฒด ๋ชจ๋ ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.002 rad/m์์ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด์ ๋ฐ์๊ณผ ํจ๊ป ์ด๊ธฐ ๋นํ๋ฆผ ๊ฐ์ฑ์ด
๊ธ๊ฒฉํ ์ ํ๋์๋ค. SD300 ๋ฑ๊ธ์ ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ N-3 ์คํ์ฒด๋ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ดํ ์ฃผ์ฒ ๊ทผ๊ณผ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ์์ฐจ์ ์ผ๋ก ํญ๋ณตํ์์ผ๋ฉฐ, ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ ํญ๋ณต
์งํ ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.026 rad/m์์ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ 101.1 kN๏ฝฅm์ ๋๋ฌํ์๋ค. ์ดํ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ์ ์ฐจ ๊ฐ์ํ๋ฉด์ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ
๋ชจ๋ฉํธ์ 80 %์ ๋๋ฌํ์ฌ ์คํ์ ์ข
๋ฃํ์๋ค. SD400 ๋ฑ๊ธ์ ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ N-4 ์คํ์ฒด๋ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ดํ ์ฃผ์ฒ ๊ทผ์ด ํญ๋ณต, ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ
0.034 rad/m์์ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ 124.0 kN๏ฝฅm์ ๋๋ฌํ์๋ค. ์ดํ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ํญ๋ณตํ์์ผ๋ฉฐ, ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ์ ์ฐจ ๊ฐ์ํ๋ฉด์ ์ต๋
๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ์ 80 %์ ๋๋ฌํ์ฌ ์คํ์ ์ข
๋ฃํ์๋ค.
๋ชจ๋ ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์ ์ด๊ธฐ ๋นํ๋ฆผ ๊ฐ์ฑ์ ๋ณด๊ฐ ์ด์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ ์ฌํ ๋ฐ๋ฉด, ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ์ ํ์ ๊ฐ ๋ชจ๋ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. 45ยฐ์
์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ GF45-4 ์คํ์ฒด๋ Fig. 8(c)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ดํ ์ฃผ์ฒ ๊ทผ๊ณผ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ์ฐจ๋ก๋ก ํญ๋ณตํ์์ผ๋ฉฐ, ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.023 rad/m์์ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ 190.8
kN๏ฝฅm์ ๋๋ฌํ์๋ค. ์ดํ ์คํฐ๋ธ ๋ถ๊ทผ์ ์คํ๊ตฌ๊ฐ ๋๋จ์์ GFRP ์ํธ์ ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ด ๋ฐ์ํ๋ฉด์ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ๊ฐ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ
๋ชจ๋ฉํธ์ 80 %์ ๋๋ฌํ์ฌ ์คํ์ ์ข
๋ฃํ์๋ค.
90ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ GF90-3์ GF90-4 ์คํ์ฒด๋ Fig. 8(d)์ (e)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋ ์คํ์ฒด ๋ชจ๋ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ดํ ์ฃผ์ฒ ๊ทผ๊ณผ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ๋ชจ๋ ํญ๋ณตํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฐ๊ฐ ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.029 rad/m์ 0.048
rad/m์์ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ 161.4 kN๏ฝฅm์ 169.5 kN๏ฝฅm์ ๋๋ฌํ์๋ค. ์ดํ ๋ ์คํ์ฒด ๋ชจ๋ ์คํฐ๋ธ ๋ถ๊ทผ์ ์คํ๊ตฌ๊ฐ ๋๋จ์์ GFRP
์ํธ์ ๋ฐ๋ฆฌ์ ํ๋จ์ด ๊ด์ธก๋์์ผ๋ฉฐ, ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ์ 80 %์ ๋๋ฌํ์ฌ ์คํ์ ์ข
๋ฃํ์๋ค.
4.2 ๊ท ์ด ๋ฐ ํ๊ดด์์
๋ฌด๋ณด๊ฐ ์คํ์ฒด์ ๊ท ์ด ์์ ๋ฐ ๋ณด๊ฐ ์คํ์ฒด์ GFRP ์ํธ ํ๊ดด์์์ Fig. 9์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ฌด๋ณด๊ฐ ์คํ์ฒด N-3๊ณผ N-4๋ Fig. 9(a)์ (b)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ์ด๊ธฐ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ดํ ๋นํ๋ฆผ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ท ์ด์ด ์ง์ ๋์์ผ๋ฉฐ, ์คํ๊ตฌ๊ฐ์ ๋ณต๋ถ์์ ๊ท ์ด ํญ์ ์ฆ๊ฐ๊ฐ ๋๋ ทํ๊ฒ
๋ํ๋ฌ๋ค. ์ต์ข
์ ์ผ๋ก๋ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด์ ์ง์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์๊ดด๋ก ์ธํ์ฌ ๋นํ๋ฆผ ํ๊ดดํ์๋ค.
Fig. 9 Crack and failure patterns of specimens
GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ GF45-4, GF90-3 ๋ฐ GF90-4 ์คํ์ฒด๋
Fig. 9(c), (d) ๋ฐ
(e)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ๊ด๊ณ์์ด ๋ชจ๋ ์คํฐ๋ธ ๋ถ๊ทผ์ ์คํ๊ตฌ๊ฐ ๋จ๋ถ์์ ์ํธ์ ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ด ๋ฐ์ํ์๋ค. ์ด๋ ๋จ๋ฉด์์ ๋นํ๋ฆผ ์๋ ฅ์ด ์ง์ค๋๋
๋ชจ์๋ฆฌ ๋ถ๊ทผ์ ๊ตญ๋ถ์ ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ด ์ ์ด๋จ์ ๋ฐ๋ผ GFRP ์ํธ์ ์ํ ๋นํ๋ฆผ ์ ํญ ๋ฅ๋ ฅ์ด ๊ฐ์ํ๋ฉด์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์๊ดด์ ์ํ์ฌ ๋นํ๋ฆผ
ํ๊ดดํ์๋ค.
4.3 ๋ณํ๋ฅ ๋ถํฌ
GFRP ์ํธ์ ํก๋ฐฉํฅ ๋ณํ๋ฅ ๊ณผ ๋์ผ ์ ์์ ์์นํ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ ๋ณํ๋ฅ ์ ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ ๋จ๊ณ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๊ฐ Fig. 10๊ณผ Fig. 11์ ๋ํ๋ด์๋ค. 45ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ GF45-4 ์คํ์ฒด๋ Fig. 10(a)์ Fig. 11(a)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.02 rad/m ์ดํ์ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ํญ๋ณตํ๋ฉด์ ์ํธ์ ํก๋ฐฉํฅ ๋ณํ๋ฅ ์ด ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ์ฆ๊ฐํ์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ ์ฒ ๊ทผ ํญ๋ณต
์ดํ GFRP ์ํธ์ ์ํ ๋นํ๋ฆผ ์ ํญ์ด ์ฆ๊ฐํ์์์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ์ํธ์ ํก๋ฐฉํฅ ๋ณํ๋ฅ ์ ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ด ๋ฐ์ํ ์คํฐ๋ธ์ ๊ฐ๊น์ธ์๋ก ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒฝํฅ์
๋ํ๋ด์๋ค.
Fig. 10 Strain distribution of GFRP sheet
Fig. 11 Strain distribution of transverse reinforcement
90ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ SD300 ๋ฑ๊ธ์ ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ GF90-3 ์คํ์ฒด๋
Fig. 10(b)์
Fig. 11(b)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.01 rad/m ์ดํ์ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ํญ๋ณตํ๋ฉด์ ์ํธ์ ํก๋ฐฉํฅ ๋ณํ๋ฅ ์ด ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. GF90-3 ์คํ์ฒด๋
GF45-4 ์คํ์ฒด์ ๋นํ์ฌ ์ํธ์ ๋ณํ๋ฅ ์ด ๋งค์ฐ ํฐ ํญ์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ์์ผ๋ฉฐ, ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ์ผ์ฐ ํญ๋ณตํ๋ฉด์ ๋นํ๋ฆผ์ ๋ํ ์ํธ์ ๊ธฐ์ฌ๋ถ์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ ํ์ธํ
์ ์๋ค.
90ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ SD400 ๋ฑ๊ธ์ ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ GF90-4 ์คํ์ฒด๋ Fig. 10(c)์ Fig. 11(c)์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ๋นํ๋ฆผ ํ์ ๊ฐ 0.04 rad/m ์ดํ์ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ์ด ํญ๋ณตํ๋ฉด์ ์ํธ์ ํก๋ฐฉํฅ ๋ณํ๋ฅ ์ด ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ GF45-4
๋ฐ GF90-3 ์คํ์ฒด์๋ ๋ค๋ฅด๊ฒ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ ํญ๋ณต ์ด์ ๋ถํฐ ์ํธ์ ๋ณํ๋ฅ ์ด ์์ํ ์ฆ๊ฐํ์ฌ ๋นํ๋ฆผ ์ ํญ์ ๊ธฐ์ฌํ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์ด์ ๋ฐ๋ผ
์ฒ ๊ทผ์ ํญ๋ณต์ด ์ง์ฐ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
4.4 ์ค๊ณ ๋ณ์์ ์ํ ์ํฅ
์ค๊ณ ๋ณ์์ธ GFRP ์ํธ ๋ณด๊ฐ ์ ๋ฌด, ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ, ์ฒ ๊ทผ ํญ๋ณต๊ฐ๋๊ฐ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ(Fig. 8๋ฐ Table 4 ์ฐธ์กฐ)๋ฅผ ์ค๊ณ ๋ณ์์ ๋ฐ๋ผ ๋น๊ตํ์๋ค. GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ GF45-4, GF90-4 ์คํ์ฒด๋ ๋ฌด๋ณด๊ฐ ์คํ์ฒด N-4์ ๋น๊ตํ์ฌ ๊ฐ๊ฐ 53 %,
37 % ๋์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๋ํ๋์ผ๋ฉฐ, GF90-3 ์คํ์ฒด๋ N-3 ์คํ์ฒด์ ๋น๊ตํ์ฌ 60 % ๋์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ด๋ GFRP ์ํธ๊ฐ
๋นํ๋ฆผ์ ์ ํญํ๋ฉด์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์๊ดด๋ฅผ ์ง์ฐ์์ผฐ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ฉฐ, GFRP ์ํธ ๋ณด๊ฐ์ด ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ์์น์ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์์ฉํ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค.
45ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด GF45-4๋ 90ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด GF90-4์ ๋น๊ตํ์ฌ 13 % ๋์ ๋ด๋ ฅ์ ๋ํ๋ด์๋ค.
์ด๋ 45ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๊ฐ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด์ ์์ง์ผ๋ก ๋ฐฐ์น๋๋ฉด์ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด์ ์ง์ ์ ์ง์ฐ์์ผ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ์์น์ ๊ธฐ์ฌํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
SD400 ๋ฑ๊ธ์ ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ ์คํ์ฒด N-4๋ N-3 ์คํ์ฒด์ ๋น๊ตํ์ฌ 23 % ๋์ ๋ด๋ ฅ์ ๋ํ๋ด์์ผ๋ฉฐ, GF90-4 ์คํ์ฒด๋ GF90-3 ์คํ์ฒด์
๋น๊ตํ์ฌ 5 % ๋์ ๋ด๋ ฅ์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ด๋ ๋ฌด๋ณด๊ฐ ์คํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฒ ๊ทผ์ ํญ๋ณต ์ดํ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๋๋ฌํ๋ฉด์ ์ฒ ๊ทผ์ ํญ๋ณต๊ฐ๋๊ฐ ์ค์ํ ์์๋ก
์์ฉํ๋ ๋ฐ๋ฉด, GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฒ ๊ทผ์ ํญ๋ณต ์ดํ GFRP ์ํธ๊ฐ ๋นํ๋ฆผ์ ์ ํญํ๋ฉด์ ์ํธ์ ์ํด ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ด ๊ฒฐ์ ๋์๊ธฐ
๋๋ฌธ์ด๋ค.
4.5 ์คํ ๋ฐ ์์ธก๊ฒฐ๊ณผ ๋น๊ต
GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ์ ์์ธก๊ฒฐ๊ณผ(Fig. 8๋ฐ Table 4 ์ฐธ์กฐ)๋ฅผ ๋น๊ตํ์๋ค. KDS 14 20(MOLIT 2021)์์ ์ ์ํ๋ FRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋์ง ์์ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ์ํ GF45-4, GF90-3 ๋ฐ GF90-4์ ์์ธก๊ฒฐ๊ณผ(Tn.KDS)์ ๋ํ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ(Tn.exp)์ ๋น๋ 2.06, 2.15, 1.83์ผ๋ก ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ณผ์ํ๊ฐ ํ์๋ค. ์ด๋ FRP์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๋ํ ๊ธฐ์ฌ๋ถ์ด ์์ ๋ฐ์๋์ง ์์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
fib Bulletin 14(2001)์์ ์ ์ํ๋ FRP๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ๋ถ์ฌ์ ์ฌ์ ์ข
๋ฅ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ์ํ ์์ธก๊ฒฐ๊ณผ(Tn.Fib)์ ๋ํ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋น๋ 1.17, 0.99, 1.04๋ก ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ ์ฌํ๊ฒ ์์ธกํ์ฌ, GFRP ์ํธ์ ์ํฅ์ ํฉ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ ํด๋น ์์๋ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํฅ์ด ์์ ๋ฐ์๋์ง ์์ 45ยฐ์ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ GF45-4์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ณผ์ํ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
Tรคljsten(2002)์ FRP์ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ๊ฐ์ $\varepsilon_{f}$=0.6$\varepsilon_{fu}$๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋, ์ด๋ CFRP์ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ์
์ ํฉํ ๊ฐ์ด๋ฉฐ, GFRP์ ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ์ ๋ํ์ฌ๋ ์ธ๊ธํ๊ณ ์์ง ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ACI440.2R-17(2017)์์ FRP๋ก 4๋ฉด ๋ณด๊ฐ๋ ๋ถ์ฌ์ FRP ์ ํจ ๋ณํ๋ฅ ๋ก ์ ํํ๊ณ ์๋ $\varepsilon_{f}$=0.004๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ์ฐ์ ํ์๋ค.
Tรคljsten(2002)์ด ์ ์ํ๋ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ๋ณด๊ฐ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ ์ํ ์์ธก๊ฒฐ๊ณผ(Tn.Tรคljsten)์ ๋ํ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋น๋ 0.97, 1.17, 1.06์ผ๋ก ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ ์ฌํ๊ฒ ์์ธกํ์์ผ๋ฉฐ, ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ์ ์ํฅ์ด ํฉ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ Tรคljsten(2002)์ ์ ์์์ ์ฒ ๊ทผ ๊ฐ๋์ ์ํฅ์ด ๋ฐ์๋์ง ์์ SD300 ๋ฑ๊ธ์ ์ฒ ๊ทผ์ ์ฌ์ฉํ GF90-3์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ณผ์ํ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
5. ๊ฒฐ ๋ก
์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ FRP ๋ณด๊ฐ๊ณผ ๊ด๋ จํ ๊ตญ๋ด ๊ตฌ์กฐ๊ธฐ์ค ๋ง๋ จ์ ์์ ์ฐธ๊ณ ๊ฐ๋ฅํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค ์ ๊ณต์ ์ํด GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์ฒ ๊ทผ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ณด์ ๋นํ๋ฆผ
๊ฑฐ๋์ ๊ดํ ์คํ์ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ํํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๋ก ์ ์ป์๋ค.
1) ๋ชจ๋ ์คํ์ฒด๋ ๋นํ๋ฆผ ๊ท ์ด ๋ฐ์ ์ดํ ์ด๊ธฐ ๋นํ๋ฆผ ๊ฐ์ฑ์ด ๊ธ๊ฒฉํ ์ ํ๋์์ผ๋ฉฐ, GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด๋ ๋ณด๊ฐ๋์ง ์์ ์คํ์ฒด์ ๋น๊ตํ์ฌ
์ต๋ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ด ํ๊ท 50 % ์์นํ์๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด GFRP ์ํธ ๋ณด๊ฐ์ด ๋ถ์ฌ์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ์์น์ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์์ฉํ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค.
2) GFRP ์ํธ๋ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ๊ด๊ณ์์ด ์คํฐ๋ธ ๋ถ๊ทผ์ ์คํ๊ตฌ๊ฐ ๋จ๋ถ์์ ์ํธ์ ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ด ๋ฐ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋นํ๋ฆผ ์๋ ฅ์ด ์ง์ค๋๋ ๋จ๋ฉด์ ๋ชจ์๋ฆฌ
๋ถ๊ทผ์์ ๊ตญ๋ถ์ ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ฌํ ์ํธ์ ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ ๋ฐฉ์งํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ต์ปค ๋๋ ์ต๊ธ์ ์ค์นํ์ฌ ์ํธ ๋ชจ์๋ฆฌ ๋ถ๊ทผ์ ๊ตฌ์ ์กฐ๊ฑด์ ๋ํ ๊ฐ์ ์ด
ํ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
3) GFRP ์ํธ์ ๋ณํ๋ฅ ์ ํก๋ณด๊ฐ๊ทผ ํญ๋ณต ์ดํ์ ๊ธ๊ฒฉํ ์ฆ๊ฐํ์ฌ ๋นํ๋ฆผ์ ์ ํญํ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค. ์ํธ์ ๋ฐ๋ฆฌ ๋ฐ ํ๋จ์ด ๋ฐ์ํ ์คํฐ๋ธ์ ๊ฐ๊น์ธ์๋ก
๋์ ๋ณํ๋ฅ ์ ๋ํ๋ด์ด ์ํธ์ ์์์ด ๋ณํ๋ฅ ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์ณค์์ ํ์ธํ์๋ค.
4) FRP์ ๋นํ๋ฆผ์ ๋ํ ๊ธฐ์ฌ๋ถ์ด ๋ฐ์๋์ง ์์ KDS 14 20์ ๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ ํ๊ฐ์์ GFRP ์ํธ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ณผ์ํ๊ฐํ์๋ค. fib Bulletin 14์
Tรคljsten์ ํ๊ฐ์์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํฉ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ์์ธกํ๋ ๋ฐ๋ฉด, ์ด๋ค ์์ ๊ฐ๊ฐ ์ฌ์ ๋ฐฉํฅ๊ณผ ์ฒ ๊ทผ ๊ฐ๋์ ์ํฅ์ ๋ฐ์ํ์ง ์์ ์ด์ ๊ด๋ จ๋ ๋ณ์๋ฅผ ๊ฐ๋ ์คํ์ฒด์
๋นํ๋ฆผ ๋ด๋ ฅ์ ๊ณผ์ํ๊ฐํ๋ ๊ฒฝํฅ์ ๋ํ๋๋ค.
๊ฐ์ฌ์ ๊ธ
์ด ๋
ผ๋ฌธ์ 2021๋
๋ ๊ต์ก๋ถ์ ์ฌ์์ผ๋ก ์ค์ ์ฐ๊ตฌ์์ง์์ฌ์
(2019R1A6A1A03032988) ๋ฐ ์ ๋ถ(๊ณผํ๊ธฐ์ ์ ๋ณดํต์ ๋ถ)์ ์ฌ์์ผ๋ก ํ๊ตญ์ฐ๊ตฌ์ฌ๋จ(2018R1A2B3001656)
๋ฐ ์ ๋ถ(๊ต์ก๋ถ)์ ์ฌ์์ผ๋ก ํ๊ตญ์ฐ๊ตฌ์ฌ๋จ(2019R1I1A3A01058156) ๋ฐ ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ ๊ตญํ ๊ตํต๊ธฐ์ ์ด์ง์ฐ๊ตฌ์ฌ์
(20CTAP-C152175-02)์
์ง์์ ๋ฐ์ ์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ์.
References
ACI Committee 440 , 2017, Guide for the Design and Construction of Externally Bonded
FRP Systems for Strengthening Concrete Structures (440.2R-17), Farmington Hills, Michigan,
US: American Concrete Institute (ACI)
Alabdulhady M. Y., Sneed L. H., 2019, Torsional Strengthening of Reinforced Concrete
Beams with Externally Bonded Composites: A State of the Art Review, Construction and
Building Materials 205, 148-163
ASTM D3039/D3039M-17 , 2017, Standard Test Method for Tensile Properties of Polymer
Matrix Composite Materials. West Conshohocken, PA; ASTM International.
Chalioris C. E., 2008, Torsional Strengthening of Rectangular and Flanged Beams Using
Carbon Fibre-Reinforced-Polymers-Experimental Study, Construction and Building Materials,
Vol. 22, No. 1, pp. 21-29
fib , 2001, Externally Bonded FRP Reinforcement of RC Structures (fib Bulletin 14),
Lausanne, Switzerland; International Federation for Structural Concrete (fib), pp.
59-68
Jariwala V. H., Patel P. V., Purohit S. P., 2013, Strengthening of RC Beams Subjected
to Combined Torsion and Bending with GFRP Composites, Procedia Engineering 51, pp.
282-289
Kang D. E., Woo H. S., Choi K. S., You Y. C., Yi W. H., 2008, Evaluation of Shear
Capacity of RC Beams Strengthened with Fiber Reinforced Polymers, Journal of the Architectural
Institute of Korea Structure & Construction, Vol. 24, No. 10, pp. 3-10
Kim M. J., Kim H. G., Lee Y. J., Kim D. H., Lee J. Y., Kim K. H., 2020, Pure Torsional
Behavior of RC Beams in Relation to the Amount of Torsional Reinforcement and Cross-Sectional
Properties, Construction and Building Materials 260, 119801
Lee L. H., Lee Y. T., Kim S. H., Lim D. K., 1997, Shear Performance of Repaired R/C
Beams with Carbon Fiber Sheet, Journal of the Architectural Institute of Korea Structure
& Construction, Vol. 17, No. 1, pp. 519-523
MOLIT , 2021, Design Standard of Concrete Sturctural (KDS 14 20), Sejong, Korea: Ministry
of Land, Infrastructure and Transport (MOLIT). (In Korean)
Panchacharam S., Belarbi A., 2002, Torsional Behavior of Reinforced Concrete Beams
Strengthened with FRP Composites., Osaka, Japan; In First FIB Congress, Vol. 1, No.
1, pp. 1-110
Tรคljsten B., 2002, FRP Strengthening of Existing Concrete Structures: Design Guidelines,
Division of Structural Engineering, Luleรฅ University of Technology, pp. 73-84
Triantafillou T. C., 1998, Shear Strengthening of Reinforced Concrete Beams Using
Epoxy-Bonded FRP Composites, ACI Structural Journal 95, pp. 107-115