์ด์ฌ์ค
(Jae-yun Lee)
1
์๊ทผํ
(Keun-hyeok Yang)
2โ iD
์ ๊ธฐํ
( Ki-tae Jeong)
1
-
๊ฒฝ๊ธฐ๋ํ๊ต ์ผ๋ฐ๋ํ์ ๊ฑด์ถ๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ๊ณผ์
(Graduate Student, Department of Architectural Engineering, Kyonggi University Graduate
School, Seoul 03746, Rep. of Korea)
-
๊ฒฝ๊ธฐ๋ํ๊ต ๊ฑด์ถ๊ณตํ๊ณผ ๊ต์
(Professor, Department of Architectural Engineering, Kyonggi University, Suwon 16227,
Rep. of Korea)
Copyright ยฉ Korea Concrete Institute(KCI)
ํค์๋
๊ท ์ด ์น์ , ๋ฐํ
๋ฆฌ์, ํ
Key words
crack healing, bacteria, pellet
1. ์ ๋ก
์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์์ ๊ท ์ด์ ์ ์ด๋ ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ํ๊ฒฝ์ ์์ธ ๋ฑ์ผ๋ก ์ฝ์ง ์๋ค. ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์์ ๋ฐ์๋ ๊ท ์ด์ ์๋ถ ๋ฐ ์ ํด ์ด์จ๋ค์ ๊ธ๊ฒฉํ ๋ด๋ถ์ ์
์
์์ธ์ด ๋๋ฉฐ, ์ด๋ ์๋ฉํธ ์ํ์์ฑ๋ฌผ์ ์ดํ ๋ฐ ์ฒ ๊ทผ ๋ถ์์ ๋๋ฐํ๋ค(Lee and Park 2019). ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์์ ๊ท ์ด์ ์ด์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ ๋ฐ ๊ธฐ์ ์์๋ ์ง์์ ์ด๋ค. ์ต๊ทผ์๋ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ์ ์ง๊ด๋ฆฌ ์ต์ํ ์ธก๋ฉด์์ ๊ท ์ด์ ์ค์ค๋ก
์น์ ํ์ฌ ์๋ณตํ๋ ์๊ธฐ์น์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ธฐ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๋ง์ ๊ด์ฌ์ ๋ฐ๊ณ ์๋ค(Park et al. 2020).
์๊ธฐ์น์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๊ธฐ์ ์ ํฌ๊ฒ ์๊ธฐ์น์ ์์ฌ ์ข
๋ฅ์ ๋ฐ๋ผ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ฅผ ํ์ฉํ ๊ธฐ์ ๋ก ๋ถ๋ฅ๋๋ค. ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ํผํฉ์ฌ๋ฃ ํ์ฉ ๊ธฐ์ ์ ์น์ ์์ฌ๋ก ํฝ์ฐฝ์ฌ,
ํฝ์ค์ฌ ๋ฐ ๊ฒฐ์ ์ด์ง์ ์ ํจ๊ป ์๋ฉํธ ๋์ฒด ์ฌ๋ฃ ๋ฑ์ ์ด์ฉํ์ฌ ์๊ธฐ์น์ ์ฑ๋ฅ์ ํฅ์์ํจ๋ค. ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ํผํฉ์ฌ๋ฃ์ ์น์ ์ฑ๋ฅ ๋ฐํ์ ๋ฐ์๋ ๊ท ์ด ์ฌ์ด๋ก ์นจํฌ๋
์๋ถ๊ณผ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ํผํฉ์ฌ๋ฃ๊ฐ ๋ฐ์ํ์ฌ ๋ด๋ถ์ ์นจ์ ๋ฌผ์ ์์ฑํ์ฌ ๊ท ์ด์ ์ถฉ์ง์ํค๋ ์๋ฆฌ์ด๋ค(Park and Lee 2020). ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ฅผ ํ์ฉํ ์๊ธฐ์น์ ๊ธฐ์ ์ ๋ฐํ
๋ฆฌ์์ ๋์ฌ์์ฉ(์์ ๊ฐ์๋ถํด, ํธํก ๋ฑ)์ ํตํด ์์ฑ๋ ์์ฒด๊ด๋ฌผ(microbiologically induced
calcium carbonate precipitation)๋ก ๊ท ์ด์ ์น์ ํ๋ ๋ฉ์ปค๋์ฆ์ ๊ฐ๋๋ค(Son et al. 2020). ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ๋ค์ ํ์ฉํ ์๊ธฐ์น์ ๊ธฐ์ ์ ์ฌ๋ฃ์ ์ํ๋ฐ์ ์ง์์ฑ์ ํ๊ณ๋ก ์ฅ๊ธฐ์ ์ธ ๊ท ์ด์น์ ์๋ ๋ถ๋ฆฌํ๋ค๋ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์๋ค(Park et al. 2020). ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ๊ธฐ์ ์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๊ฐ์์นผ๋ฆฌ์ฑ ํ๊ฒฝ ๋ฐ ๊ณต๊ทน๊ตฌ์กฐ๊ฐ ๋ฏธ์ธํ ์๋ฉํธ ๋ฉํธ๋ฆญ์ค ๋ด์์ ๋ฐํ
๋ฆฌ์์ ์์ฅ๊ณผ ๋ฒ์์ ํ๋ณดํ๋ ๊ฒ์ด ์ด๋ ค์ฐ๋ฉฐ,
ํนํ ๊ท ์ด๋ฐ์ ์ด๊ธฐ์ ์์ฒด๊ด๋ฌผ ํ์ฑ ์๋๊ฐ ๋๋ ค ์น์ ์ฑ๋ฅ ๋ฐํ์ด ๋ฏธ์ฝํ๋ค(Jang et al. 2020). ์ด์ ๋ฐ๋ผ ๊ท ์ด๋ฐ์ ์ ๋จ๊ธฐ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ์์ ์ ์ธ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ๋ฐํ ๋ฐ ๊ท ์ด์น์ ํฅ์์ ํจ๊ณผ์ ์ธ ๋ฐฉ๋ฒ์ด ๊ณ ๋ ค๋ ํ์๊ฐ ์๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ์ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์์ฌ ๊ธฐ๋ฐ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
ํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๊ท ์ด์น์ ๊ฑฐ๋์ ํ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์คํ์ ์ฃผ์ ๋ณ์๋ก๋
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ์ ์กฐ๋ ์๊ธฐ์น์ ํ๋ค์ ํผํฉ๋น์จ์ด๋ค. ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ์๊ธฐ์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๊ณต์นญ 0.3 mm ๋ฐ 0.5 mm ๊ท ์ด ํญ์ ๊ฐ๋
๊ณต์์ฒด๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ์์ ํฌ์์ํ์ ํตํด ํ๊ฐํ์๋ค. ๊ท ์ด๋ฉด์์์ ์๊ธฐ์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ X-์ ํ์ ๋ถ์(x-ray diffraction, XRD), ์ ์์ฃผ์ฌํ๋ฏธ๊ฒฝ(scanning
electron microscopy, SEM) ๋ฐ ์ด๋ถ์(thermogravimetric analysis, TGA)์ ํตํด ํ๊ฐํ์๋ค.
2. ์คํ ๊ฐ์
2.1 ์์ฌ๋ณ ์๊ธฐ์น์ ํ ์ ์
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ฅผ ํ์ฉํ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ์ ์์ Lee et al. (2023)์ด ์ ์ํ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ฐ๋ผ ์ค์ํ์๋ค. ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์๊ธฐ์น์ ํ(cementitious material-based self-healing pellet, CP)
์ ์์ 3์ข
๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋ง(ground granulated blast furnace slag, GGBS), 2์ข
ํ๋ผ์ด์ ์(fly ash, FA)
๋ฐ 95 %์ ๊ณ ์๋ ๋ถ๋ง ์์ฐํ์นผ์(Ca(OH)2)์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ ์ํ์๋ค. ์ถ๊ฐ๋ก ํ์ ํจ๊ณผ์ ์ธ ์น์ ์ฑ๋ฅ ๋ถ์ฌ๋ฅผ ์ํ ์น์ ๋ฌผ์ ๊ฐ๊ต์ญํ ๋ก์จ, ๋์ผ๋ก
์ฌ์ ๋ฅผ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ ์ค๋ ๋๋น 0.1 % ํผํฉํ์ฌ ์ ์ํ์๋ค. ์ฌ์ฉ๋ GGBS ๋ฐ FA ๊ฐ๊ฐ์ ๋นํ๋ฉด์ ์ 4,830 cm2/g ๋ฐ 4,210 cm2/g์ด๋ฉฐ, ๋ฐ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 2.9 g/cm3 ๋ฐ 2.3 g/cm3์ด๋ค(Table 1). ๋์ผ๋ก ์ฌ์ ์ ์ธ์ฅ๊ฐ๋์ ํ์ฑ๊ณ์๋ ๊ฐ๊ฐ 625 MPa์ 4,215 MPa์ด๋ค(Table 2). ์ด๋ค ์ฌ๋ฃ๋ ๋ฏน์๊ธฐ์ ๊ฑด๋น๋น์ ํ ํ ํฌํ ์ ํ๊ธฐ์ ํผ์
ํ์ฌ 35 rpm ์๋๋ก ํผํฉํ์๋ค. ์ดํ ์ฌ๋ฃ๋ค์ ์์ง ๋ฐ ์ฑํ์ ์ํด์๋ 95 %์
ํ๋ฐ์ฑ ๋ฉํธ์์ฝ์ฌ(CH3OH) ์ฉ์ก์ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, CH3OH์ ์ฆ๋ฐ๋ก ์ธํ ์ฌ๋ฃ๋ค์ ๋ถํด ๋ฐฉ์ง๋ฅผ ์ํด ๋ฐ๋ 1.25 g/cm3์ ์ค๋ฆฌ์ผ์ดํธ๊ณ ๊ธ๊ฒฐ์ฌ๋ก ํ๋ฉด์ ์ฝํ
ํ์ฌ ์ ์ํ์๋ค.
Table 1 Physical properties of ground granulated blast furnace slag (GGBS) and fly ash (FA)
Materials
|
Density (g/cm3)
|
Specific surface area
(cm2/g)
|
GGBS
|
2.9
|
4,830
|
FA
|
2.3
|
4,210
|
Table 2 Physical properties of nylon fibers
Water
absorption
(%)
|
Density
(g/cm3)
|
Diameter
(ยต)
|
Tensile strength (MPa)
|
Elastic
modulus (MPa)
|
3.8
|
1.14
|
22.9
|
625
|
4,215
|
Table 3 Physical properties of expanded vermiculite
Density (kg/m3)
|
Particle size (mm)
|
Water
absorption (%)
|
pH
|
0.12
|
1.2
|
360
|
6.5~8
|
๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ(bacteria-based self-healing pellet, BP)์ ํ์ฐ์นผ์ ์์ถ ๊ธฐ๋ฅ์ ๊ฐ๋ Sphingobacterium
multivorum ๊ท ์ฃผ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์ ๋ณ๋ ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ ๊ทธ๋ ์์ฑ๊ท ์ฃผ๋ก์จ, ๊ท ์ฃผ์ ๊ฐ์๋ถํด ํจ์ ์์ฉ์ผ๋ก ์๋ชจ๋๊ณผ ํ์ฐ์ผ์ผ๋ก ๋ถํด ํ ์๋ถ๊ณผ ๋ฐ์ํจ์
๋ฐ๋ผ ํ์ฐ์นผ์์ ๋ฐฐ์ถ์ํจ๋ค(Okyay and Rodrigues 2015). ์ ๋ณ๋ ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ ๋ฉธ๊ท ์ธํ๋ฒ ์ดํฐ ํ๊ฒฝ์์ 3์ผ ๋์ pH 5~10 ๋ฒ์ ๋ฐ ์จ๋ 10~40 ยฐC ํ๊ฒฝ์์ 109 cell/mL ๋๋๋ก ๋ฐฐ์๋์๋ค(Hwang et al. 2022). ๋ฐฐ์๋ ๋ฐํ
๋ฆฌ์์ ๋ฐฐ์์ก์ Urea 3 g/L, Beef extract 3 g/L, CaCl2 10 % ๋ฐ Pepton 5 g/L์ ๋ฌผ์ง๋ค๋ก ์กฐ์ฑํ์๋ค(Hwang et al. 2022). ์ด๋ค ๋ฐํ
๋ฆฌ์๋ ๊ฒฝํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋ด์์ ์์ฅ๊ณผ ๋ฒ์ ํ๊ฒฝ์ ์ธ์์ ์ผ๋ก ์ ๊ณตํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ฐฐ์์ก๊ณผ ํจ๊ป ๋ค๊ณต์ฑ์ ํฝ์ฐฝ์ง์์ ๊ณ ์ ์์ผฐ๋ค(Yoon et al. 2019). ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ๊ณ ์ ํ ์ฌ๋ฃ์ธ ํฝ์ฐฝ์ง์์ ์ฌ์ ์ ๊ณ ์จ๏ฝฅ๊ณ ์(120 ยฐC ๋ฐ 1.2 kg/m3)์ ์คํ ํด๋ ์ด๋ธ(autoclave) ํ๊ฒฝ์์ ๋ฉธ๊ท ์ ์ํจ ํ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ๋ฐฐ์์ก์ 3์ผ๊ฐ ์นจ์ง์์ผ ๋ฐํ
๋ฆฌ์์ ๋ฐฐ์์ก์ ํฝ์ฐฝ์ง์ ๊ณต๊ทน์ ๊ณ ์ ํ์์ผฐ๋ค.
๋ฐํ
๋ฆฌ์ ๊ณ ์ ํ์ ์ฌ์ฉ๋ ํฝ์ฐฝ์ง์์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํน์ฑ์ ๋ฐ๋ 0.12 kg/m3, ์
์ํฌ๊ธฐ 1.2 mm ์ดํ, ํก์์จ์ด 360 % ๋ฐ pH ๋๋ ์ค์ฑ์์ค์ 6.5~8์ธ ์ฌ๋ฃ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค(Table 3). ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ ์ ์์ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์๊ธฐ์น์ ํ ์ ์๋ฐฉ๋ฒ๊ณผ ์ ์ฌํ๋ค. ๋ค๋ง ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ๋ฐฐ์์ก์ ์๋ถ์ ํฌํจํ๊ณ ์์ด
๋ณ๋์ ์์ง์ ๋ฅผ ๋ฐ๋ก ์ฌ์ฉํ์ง ์์์ผ๋ฉฐ, ๊ทธ ์ธ์ ๊ณผ์ ์ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ๋ฅผ ํ์ฉํ ํ์ ์ ์กฐ๊ณต์ ๊ณผ ๋์ผํ๋ค(Lee et al. 2023). ์์ฌ๋ณ๋ก ๊ฐ๊ฐ ์ ์๋ ์๊ธฐ์น์ ํ์ 24์๊ฐ ๋์ ๊ฑด์กฐ๋ฅผ ์ค์ํ์๋ค. ์ดํ 600 ยตm~1.7 mm ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ธฐ ์ํด ์ฒด ๊ฑฐ๋ฆ๋ง์ ํตํด ์ ๋ณํ์๋ค.
์ต์ข
์๊ธฐ์น์ ํ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ Fig. 1์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ ์๋ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ๋ฐ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 2.65 g/cm3 ๋ฐ 2.15 g/cm3์ด๋ฉฐ, ํ์ํ์ค๋ KS F 2541(KATS 2021)์ ๋ฐ๋ผ ํ๊ฐํ์๋ค. ์ด๋ค ์ฌ๋ฃ์ ํ์ํ์ค๋ ๊ฐ๊ฐ 4.49 kN ๋ฐ 6.25 kN๋ก ํ๊ฐ๋์๋ค.
Fig. 1 Typical images for the produced self-healing pellets
2.2 ์คํ ๊ณํ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ๋ค์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฐฐํฉ์์ธ๋ฅผ Table 4์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์ํ์ฒด ์ ์๋ณ์๋ ๋ ์์ฌ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ๋น์จ์ด๋ค. ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผ์
๋์ ์๊ณจ์ฌ ๋ถํผ ๋๋น 10 % ์นํํ์๋ค.
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผ์
๋น์จ์ ๊ฐ๊ฐ 9:1, 8:2, 7:3์ผ๋ก ํ์๋๋ฐ, ์ด๋ค ์ํ์ฒด ๋ช
์ ๊ฐ๊ฐ M-HP1, M-HP2 ๋ฐ M-HP3๋ก
ํ์๋ค. ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผ์
์จ์ด 0 %์ธ ์ํ์ฒด๋ ์ผ๋ฐ(plain) ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ๋ชจ๋ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์์ ๋ฌผ-๊ฒฐํฉ์ฌ๋น(water to binder
ratio, W/B)๋ 48.5 %๋ก ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๊ณจ์ฌ-๊ฒฐํฉ์ฌ๋น(sand to binder ratio, S/B)๋ 2.45๋ก ํ์๋ค. ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋ฐฐํฉ ์
์ฌ์ฉ๋ ์๊ณจ์ฌ๋ KSL ISO 679 (2017) ๊ธฐ์ค์ ์คํ ํ์ค์ฌ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋ฐฐํฉ์ KSL ISO 679 (2017) ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ๋ผ ์ค์ํ์๋ค. ๋ค๋ง, ์๊ธฐ์น์ ํ์ CP์ ์๊ธฐ์น์ ๋ฉ์ปค๋์ฆ์ธ ์ํ๋ฐ์ ์ ์ด๋ฅผ ์ํด ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋ฐฐํฉ๋จ๊ณ์์ ๋ฐฐํฉ์๋ฅผ ํผ์
ํ ์ดํ ํฌ์
ํจ์ผ๋ก์จ
์ฌ์ ์ํ๋ฐ์์ ์ต์ํํ์๋ค. ๋ฐฐํฉ์ด ์๋ฃ๋ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด๋ 50ร50ร50 mm3 ํฌ๊ธฐ์ ์
๋ฐฉํ ๋ชฐ๋ ๋ฐ $\phi$100 mmร50 mm2 ํฌ๊ธฐ๋ก ์ ์๋ ์์ฃผํ ์ํ์ฒด์ ํ์ค ํ์๋ค. ํ์ค๋ ์ํ์ฒด๋ค์ ์๋ ์ต๋ 60ยฑ5 %, ์จ๋ 20ยฑ2 ยฐC์ ํ๊ฒฝ์์ 72์๊ฐ ๋์ ์์ํ ํ ํํํ์๋ค.
Table 4 Mixing proportion of mortar specimens with self- healing pellets
Specimens
|
W/B (%)
|
S/B
|
Replacement ratio of self-healing pellet (sand vol, %)
|
Pellet mixing ratio (%)
|
CP
|
BP
|
Plain
|
48.5
|
2.45
|
-
|
-
|
-
|
M-HP1
|
10
|
90
|
10
|
M-HP2
|
80
|
20
|
M-HP3
|
70
|
30
|
Fig. 2 Image showing the constant water permeability test
Fig. 3 Sample preparation for X-ray diffraction (XRD), scanning electron microscopy (SEM), and thermogravimetric analysis (TGA) of healing hydrates
๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ์์ถ๊ฐ๋๋ 50 mm ์
๋ฐฉํ ์ํ์ฒด๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ฌ๋ น 3์ผ, 7์ผ ๋ฐ 28์ผ์ KSL ISO 679 (2017) ๊ธฐ์ค์ ๋ฐ๋ผ(2,400ยฑ 200) N/s์ ๋น์จ๋ก ํ์ค์ ๊ฐ๋ ฅํ์ฌ ์ธก์ ํ์๋ค. ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ ์ ์์ ํฌ์์ํ๊ณผ ๊ดํํ๋ฏธ๊ฒฝ ์ดฌ์์ผ๋ก ํ๊ฐํ์๋ค.
์ ์์ ํฌ์์ํ์ KCI-CT114(KCI 2021)์ ๋ฐ๋ผ $\phi$100 mmร50 mm ํฌ๊ธฐ๋ก ์ ์๋ ์์ฃผํ ์ํ์ฒด๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ํํ์๋ค(Fig. 2). ์ด ์ํ์ฒด๋ค์ 14์ผ ๋์ ์์์ ์ค์ํ ํ ๊ดํต๊ท ์ด ์ ๋์ฅ์น๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ท ์ด์ ์ ๋ํ์๋ค. ๊ท ์ด์ ์ ๋ํ ์ํ์ฒด๋ ๊ณต์นญ 0.3 mm ๋ฐ 0.5
mm์ ๊ท ์ด๋ก ๋ง๋ค๊ธฐ ์ํด ์ ๋จ ์ํ์ฒด๋ฉด์ ์ ๋์ ๋ง๋ค๊ณ ์ ํ๋ ๊ท ์ด ํญ ๋๊ป์ ์ค๋ฆฌ์ฝ ์ํธ๋ฅผ ์์น์์ผ ๊ฒฐํฉ์์ผฐ๋ค. ์ด๋, ๊ฒฐํฉ์ ๋ ๊ฐ์ ํด๋จํ๋ฅผ
5 mm ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋๊ณ ์ฒด๊ฒฐํจ์ผ๋ก์จ ๊ท ์ดํญ์ ์ ๋ํ์๋ค. ๊ฐ๊ฐ์ ๊ท ์ดํญ์ ์ ๋ํ ์ํ์ฒด๋ ์๋ท๋ฉด์ 4๊ณณ์ฉ ์ด 8๊ณณ์ ๊ท ์ดํญ์ ๊ดํํ๋ฏธ๊ฒฝ์ผ๋ก ์ธก์ ํ์ฌ
๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ์ ํ์ธํ์์ผ๋ฉฐ, ์ดํ ์จ๋ 20~25 ยฐC์์ ์์ค์นจ์ง ํ์๋ค. ์ ์์ ํฌ์์ํ ์์ ์ ๊ท ์ด ํญ์ ์ ๋ํ ์ํ์ฒด๋ ์ฉ๊ธฐ์ ์์น์์ผ
๊ท ์ด ๋ฉด ์๋ก ์์๋ฅผ ์ ์ง์ํจ ์ฑ 10๋ถ ๋์ ๋ฌผ์ ํต๊ณผ์์ผ ์ ์ถ๋ ์๋์ ์ธก์ ํ์๋ค(Hwang et al. 2022). ์ด ์ธก์ ์๊ฐ 10๋ถ ์ค์์ ์ด๋ฐ 3๋ถ์ ์ํ ์ค์ฐจ๋ฅผ ์ค์ด๊ธฐ ์ํด ํ๊ฐ ๊ฐ์ผ๋ก ์ด์ฉํ์ง ์์๋ค. ์ ์์ ํฌ์์ํ์ ์ธก์ ์ ์์ค ์นจ์ง ์ฌ๋ น 14์ผ,
28์ผ ๋ฐ 56์ผ์ ์ธก์ ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋์์ 300 ๋ฐฐ์จ์ ๊ดํํ๋ฏธ๊ฒฝ ์ดฌ์์ ํตํด ๊ท ์ดํญ๋ ํจ๊ป ๊ด์ฐฐํ์๋ค. ์ดํ์ ๊ท ์ด ๋ฉด์ผ๋ก๋ถํฐ ํ์ฑ๋ ์น์ ๋ฌผ์ง์
Fig. 3๊ณผ ๊ฐ์ ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ฑ์ทจํ์ฌ XRD, SEM ๋ฐ TGA์ ์ค์ํ์๋ค.
3. ์คํ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ๋ถ์
3.1 ์์ถ๊ฐ๋ ๋ฐํ
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ด ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
๋ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ์ฌ๋ น๋ณ ์์ถ๊ฐ๋ ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ Fig. 4์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด(Plain)์ ์ฌ๋ น 3์ผ, 7์ผ ๋ฐ 28์ผ ์์ถ๊ฐ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 23.3 MPa, 34.2 MPa ๋ฐ 37.6 MPa๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค.
์ํ์ฒด M-HP1, M-HP2 ๋ฐ M-HP3์ ์ฌ๋ น 3์ผ ์์ถ๊ฐ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 28.6 MPa, 29.3 MPa ๋ฐ 29.8 MPa๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ ์ผ๋ฐ
๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋๋น ๊ฐ๊ฐ ์ฝ 1.23๋ฐฐ, 1.25๋ฐฐ ๋ฐ 1.28๋ฐฐ ๋์ ๊ฐ์ด๋ค. ์ฌ๋ น 7์ผ ๋ฐ 28์ผ์์ M-HP1์ ์์ถ๊ฐ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 36.6 MPa ๋ฐ
38.6 MPa์ผ๋ก ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋๋น ๊ฐ๊ฐ 1.07๋ฐฐ์ 1.03๋ฐฐ ๋์ ๊ฐ์ด๋ค. BP ํผํฉ ๋น์จ์ด ์ฆ๊ฐํ M-HP2 ๋ฐ M-HP3์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์ฌ๋ น
7์ผ๊ณผ 28์ผ์์ ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์์ถ๊ฐ๋ ๋๋น 1.13~1.23๋ฐฐ ๋์ ๊ฐ์ ๋ณด์๋ค. ์ฆ, BP ํผํฉ ๋น์จ์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์์ถ๊ฐ๋๋ ๋ค์ ๋์
๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ์ด๋ ์๊ธฐ์น์ ํ๋ ์ผ๋ถ๋ถ ์ํ๋ฐ์ํ๋ฉด์ ์๋ฉํธ ๋ฉํธ๋ฆญ์ค ๊ฐ๋๋ฐํ์ ๊ธฐ์ฌํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์๊ธฐ์น์ ํ์ด ์๊ณจ์ฌ
๋ถํผ ๋๋น ์ผ์ ์์ค ์ดํ๋ก ์นํ๋๋ฉด ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ์์ถ๊ฐ๋ ๊ฐ์๋ ์ ์ดํ ์ ์๋ค.
Fig. 4 Compressive strength of mortar specimens over time
3.2 ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅํ๊ฐ
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ด ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
๋ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๊ท ์ด์ ์ถ์๋ ๋ฐ ๊ท ์ด์น์ ์จ์ Fig. 5 ๋ฐ Fig. 6์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๊ณต์นญ ๊ท ์ดํญ 0.3 mm๋ฅผ ์ค๊ณํ ์ํ์ฒด์ ์ด๊ธฐ ํ๊ท ๊ท ์ด์ ์ถ์๋์ ๊ฐ๊ฐ 1.82~1.88 mL/min๏ฝฅmm๋ก ๋ชจ๋ ์ํ์ฒด์์ ๋น์ทํ
์ ์ถ์๋์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ผ๋ฐ ์ํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ 0.3 mm ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ์์ ์ฌ๋ น 28์ผ ๋ฐ 56์ผ์์์ ํ๊ท ๊ท ์ด์ ์ถ์๋์ 1.35 mL/min๏ฝฅmm
๋ฐ 1.10 mL/min๏ฝฅmm๋ก ํ๊ฐ๋์๋ค. ์ด๋ค ๊ฐ์ผ๋ก๋ถํฐ ์ฐ์ ํ ๊ท ์ด ์น์ ์ฑ๋ฅ์ 28 % ๋ฐ 41 %์ด๋ค. ๋ฐ๋ฉด ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์
ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ํ์ฌ ํผ์
ํ M-HP1, M-HP2 ๋ฐ M-HP3 ์ํ์ฒด์ ๊ฒฝ์ฐ 0.3 mm ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ์ ์น์ ์จ์ ์ฌ๋ น 28์ผ์์ ๊ฐ๊ฐ 89 %, 91
% ๋ฐ 82 % ๊ฐ์ ๋ณด์๋ค. ์ด๋ ์ผ๋ฐ ์ํ์ฒด ๋๋น ์ฝ 2.93๋ฐฐ~3.25๋ฐฐ ๋์ ์น์ ์ฑ๋ฅ์ด๋ค. ํนํ M-HP2 ์ํ์ฒด๋ ์ฌ๋ น 28์ผ์์ 90
% ์ด์์ ๋์ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ํ๋ด์๋ค. M-HP1, M-HP2 ๋ฐ M-HP3 ์ํ์ฒด์ 0.3 mm ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ์์์ฌ๋ น 56์ผ ์น์ ์จ์ ๊ฐ๊ฐ
94 %, 97 % ๋ฐ 93 %์ด๋ค. ์ด๋ ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋๋น ์ฝ 2.27~2.37๋ฐฐ ๋์ ์์ค์ ์น์ ์ฑ๋ฅ์ด๋ค. ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผํฉ๋น์จ์ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ
๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์์ฌ๋ฅผ 80:20 ๋น์จ๋ก ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ํ์ฌ ํผ์
ํ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ์น์ ์ฌ๋ น 56์ผ์์ 97 % ์์ค์ ๊ฐ์ฅ ๋์ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ณด์์ผ๋ฉฐ,
์ด๊ธฐ ์น์ ์ฌ๋ น ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ ์น์ ์ฌ๋ น์์์ ํจ๊ณผ์ ์ธ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ณด์๋ค.
Fig. 5 Water flow rates along the initial crack planes over time
๋ฐ๋ฉด, ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ 0.5 mm์ ๊ฒฝ์ฐ 0.3 mm ๊ท ์ดํญ ๋๋น ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ด ์ ๋ฐ์์ค์ผ๋ก ๊ฐ์ํ์๋ค ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ 0.5 mm๋ฅผ ์ ๋ํ ์ํ์ฒด๋ค์
์ด๊ธฐ ํ๊ท ๊ท ์ด์ ์ถ์๋์ 9.43~9.91 mL/min๏ฝฅmm๋ก ๋ํ๋ด์๋ค. ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์์ ์ฌ๋ น 56์ผ ๊ท ์ด ์น์ ์จ์ 29 %๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค. ํ์ง๋ง
๋ ๊ฐ์ง ์์ฌ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ํ์ฌ ํผ์
ํ M-HP1, M-HP2 ๋ฐ M-HP3 ์ํ์ฒด์ ์ฌ๋ น 56์ผ ๊ท ์ด ์น์ ์จ์ ๊ฐ๊ฐ 53 %, 55
% ๋ฐ 53 %๋ก ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋๋น ์ฝ 1.83~1.90๋ฐฐ ๋์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ท ์ด ํญ์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๊ทธ ์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๊ฐ์ํ๋ค(Hwang et al. 2017). ์ด๋ ๊ท ์ด ๋ฉด ๋ด๋ถ ๋ฐ ํ๋ฉด๋ค์ ๊ท ์ด์น์ ๋ฌผ์ง๋ค์ด ๊ท ์ด ํญ ์ฆ๊ฐ ๋ฐ ๊ท ์ด์ ์ถ์๋์ ์ฆ๊ฐ๋ก ์ธํด ๊ฒน๊ฒน์ด ์์ด์ง ๋ชปํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 6 Crack healing rate of mortar specimens over time
Fig. 7 Microscopic images of mortar specimens with initial nominal crack width of 0.3 mm
Fig. 7์๋ 0.3 mm ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ์ ๊ฐ๋ ์ํ์ฒด๋ค์์ ์ฌ๋ น 0์ผ ๋ฐ 56์ผ์์ ๊ดํํ๋ฏธ๊ฒฝ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ผ๋ฐ ์ํ์ฒด๋ ์ฌ๋ น 0์ผ ๋ฐ 56์ผ์์
๊ท ์ด ํญ์ 0.31 mm ๋ฐ 0.14 mm ๊ท ์ด ํญ์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ฐ๋ฉด ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์์ฌ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
ํ ์ํ์ฒด๋ค์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฌ๋ น
56์ผ์๋ ๊ท ์ด ํญ์ด ๋ชจ๋ 0 mm๋ก ๋ฐฑ์์ ๊ท ์ด์น์ ๋ฌผ์ง๋ก ์น์ ๋๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ์ด๋ ์ ์์ ํฌ์์ํ ๊ฒฐ๊ณผ์๋ ๋ค์ ์ค์ฐจ๋ฅผ ๋ณด์๋๋ฐ,
์ํ์ฒด ์ ์ ์ ์๊ธฐ๋ ๋ด๋ถ ๊ณต๊ทน์ผ๋ก ์ธํด ์ค์ฐจ๊ฐ ๋ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
3.3 ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ ๋ถ์
๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ ๋ถ์์ ์ ์์ ํฌ์์ํ ๋ฐ ๊ดํํ๋ฏธ๊ฒฝ ์ดฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ฐ์ฅ ์ฐ์ํ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ํ๋ธ M-HP2 ์ํ์ฒด์์ ์ํํ์๋ค. ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ์๊ธฐ์น์
ํ ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ XRD ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ Fig. 8๊ณผ ๊ฐ๋ค. ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ XRD ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ ํ์ฐ์นผ์(Calcite) ๋ฐ ์ํธ๋ฆฐ๊ฐ์ดํธ(Etrringite)๊ฐ ๋ํ๋๋ 2ฮธ ๊ฐ๋์์ ํผํฌ๊ฐ ๊ด์ฐฐ๋์๋ค(Bak 2020; Jansen et al. 2020). ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์ํ๋ฌผ๊ณผ ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ TGA ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ Fig. 9์ ๊ฐ๋ค. ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์ํ๋ฌผ ๋ฐ ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ ์ด์ค๋ ๊ณก์ ์ ์๊ณ ๋ฐ ์ํธ๋ง๊ฐ์ดํธ๊ฐ ์ฃผ๋ก ๋ถํด๋๋ 80~150 ยฐC ๋ฒ์์์ ๊ฐ์ํ์์ผ๋ฉฐ,
๊ฐ๊ฐ์ ์ง๋๊ฐ์์จ์ 7.5 % ๋ฐ 10 % ์์ค์ผ๋ก ํ๊ฐ๋์๋ค. ๋ํ ํ์ฐ์นผ์์ด ์ฃผ๋ก ๋ถํด๋๋ 700~900 ยฐC ๋ฒ์์์ ์ง๋์ด ๊ฐ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ง๋๊ฐ์์จ์
๊ฐ๊ฐ 2.5 % ๋ฐ 9.6 %๋ก ํ๊ฐ๋์๋ค(Martinez et al. 2018). ์์์ ๋ํ๋ธ XRD ๋ฐ TGA ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๊ฐ์ด ์๊ธฐ์น์ ํ์ ์ํ ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ธ ์ํธ๋ฆฐ๊ฐ์ดํธ์ ํ์ฐ์นผ์์ ๋ํ ์ ํ์ ์ธ ํ์์ SEM ์ด๋ฏธ์ง(Fig. 10)์์๋ ๋ํ ํ์ธ๋ ์ ์์๋ค. ์นจ์ํ์ ์ํธ๋ฆฐ๊ฐ์ดํธ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ํ์ํ์ ํ์ฐ์นผ์ ํ์๋ค์ด ๋ค์ ํ์ธ๋์๋ค.
Fig. 8 X-ray diffraction (XRD) patterns results of self-healing hydrates
Fig. 9 Thermogravimetric analysis (TGA) results for self- healing hydrates in specimen M-HP2
Fig. 10 Typical scanning electron microscopy (SEM) image for self-healing hydrates
4. ๊ฒฐ ๋ก
์ด ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ๊ธฐ๋ฐ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผ์
ํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ์ ํ๊ฐํ์๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๋ก ์ ์ป์๋ค.
1) ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผ์
์ ์๊ณจ์ฌ ๋ถํผ ์นํ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ก๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ์์ถ๊ฐ๋ ๊ฐ์์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ํ๋์ง ์์๋ค.
2) ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํผ์
ํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์์ ๊ณต์นญ ๊ท ์ด ํญ 0.3 mm์ ์น์ ์จ์ ์ฌ๋ น 56์ผ์์ 93 %~97 %๋ก์จ, ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋๋น
์ฝ 2.27~2.37๋ฐฐ ๋์ ์น์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ณด์๋ค.
3) ์๊ธฐ์น์ ํ์ ๊ท ์ด์น์ ์์ฑ๋ฌผ์ ํ์ฐ์นผ์ ๋ฐ ์ํธ๋ฆฐ๊ฐ์ดํธ๋ก ํ๊ฐ๋์๋ค.
4) ์ด ์ฐ๊ตฌ์์ ์ฌ์ฉํ ๋ฌด๊ธฐ๊ณ ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์์ฌ ๊ธฐ๋ฐ์ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
์ ๊ฐ ์์ฌ์ 8:2 ๋น์จ์ด ์ถ์ฒ๋ ์ ์์๋ค.
๋ฌด๊ธฐ๊ณ ๋ฐ ๋ฐํ
๋ฆฌ์ ์์ฌ ์๊ธฐ์น์ ํ์ ํ์ด๋ธ๋ฆฌ๋ ํผ์
์ ์ด๊ธฐ ๋ฐ ์ฅ๊ธฐ์ ์ธ ๊ท ์ด์น์ ์ฑ๋ฅ ๋ฐํ ํจ์จ์ฑ ์ธก๋ฉด์์ ๊ธ์ ์ ์ผ๋ก ๊ฒํ ๋์์ง๋ง, ๊ท ์ด์น์ ํญ์ด
0.3 mm๋ก ๋ค์ ์ ํ์ ์ผ๋ก ๊ท ์ด์น์ ํญ ํฅ์ ์ธก๋ฉด์์๋ ๋ณด์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ํ๋ ํ์๊ฐ ์๋ค.
๊ฐ์ฌ์ ๊ธ
2024๋
๋ ์ฐ์
ํต์์์๋ถ ์ฌ์์ผ๋ก ํ๊ตญ์ฐ์
๊ธฐ์ ํ๊ฐ๊ด๋ฆฌ์์ ์ง์์ ๋ฐ์ ์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ์(No.20025773, ๊ฑด์ถ๋ฌผ ์ผ์ฒดํ ์ด์ฐํํ์ ํฌ์ง
๋ฐ ์ ํ ๊ธฐ์ ๊ฐ๋ฐ).
References
Bak, Y. C. (2020) Production of Vaterite Type Calcium Carbonate by Using Oyster Shell
Waste with Lysine. Korean Chemical Engineering Research 59(1), 118-126. (In Korean)
Hwang, C. S., Woo, H. S., and Choi, Y. C. (2017) Evaluation of Crack Self-healing
Performance in Centrifugal Molding Concrete by Permeability Test. Journal of the Korea
Institute for Structural Maintenance and Inspection 32(3), 84-59. (In Korean)
Hwang, J. W., Yang, K. H., Yoon, H. S., and Lee, S. S. (2022) Feasibility Tests of
Bacteria-based Self-Healing Pallets to Repair Mortar Cracks. Journal of the Korea
Concrete Institute 34(5), 487-496. (In Korean)
Jang, I. D., Son, D. S., Ryu, Y. U., Park, W. J., and Yi, C. K. (2020) Strength and
Healing Performance of the Mortar Using Bacterial Pellet as a Self-Healing Material.
Journal of the Korean Recycled Construction Resources Institute 8(1), 112-119. (In
Korean)
Jansen, D., Wolf, J. J., and Fobbe, N. (2020) The Hydration of nearly Pure Yeโelimite
with a Sulfate Carrier in a Stoichiometric Ettringite Binder System Implications for
the Hydration Process based on in-situ XRD, 1H-TD-NMR, Pore Solution Analysis, and
Thermodynamic Modeling. Cement and Concrete Research 127.
KATS (2017) Methods of Testing Cements - Determination of Strength (KS L ISO 679).
Seoul, Korea: Korea Agency for Technology and Standards (KATS), Korea Standard Association
(KSA). 1-19. (In Korean)
KATS (2021) Standard test method for determination of Aggregate- Crushing-Value (ACV)
(KS F 2541). Seoul, Korea: Korea Standard Association (KSA), Korea Agency for Technology
and Standards (KATS). 1-4. (In Korean)
KCI (2021) Constant Water Head Permeability Test Method for the Evaluation of Self-healing
Performance of Mortar (KCI-CT 114). Seoul, Korea; Korea Concrete Institute (KCI).
1-11. (In Korean)
Lee, K. M., and Park, B. S. (2019) State-of-the Art of Self- Healing Concrete. Magazine
of the Korean Concrete Institue 31(2), 10-14. (In Korean)
Lee, J. Y., Yoon, H. S., and Yang, K. H. (2023) Effect of Biodegradable Coating Pellets
on Crack Healing Performance of Mortars. Architectural Institute of Korea 39(1), 285-293.
(In Korean)
Martรญnez, J. D., Parra, S. B., Marin, I. C., and Velez, M. B. (2018) Ceramic Light-weight
Aggregates Production from Petrochemical Wastes and Carbonates (NaHCO3 and CaCO3)
as Expansion Agents. Construction and Building Materials 180, 124-133.
Okyay, T. O., and Rodrigues, D. F. (2015) Biotic and Abiotic Effects on CO2 Sequestration
during Microbially-Induced Calcium Carbonate Precipitation. FEMS Microbiology Ecology
91(3), https://doi.org/10.1093/femsec/fiv017.
Park, B. S., and Lee, K. M. (2020) Introduction of Self-Healing Concrete Technology.
Jouran of the Korean Society of Civil Engineers 68(6), 46-51. (In Korean)
Park, B. S., Choi, S. C., Hong, G., T., and Kwon, H. (2020) Technology and Practical
Application of Self-healing Concrete Incorporating Organic/Inorganic Materials. Magazine
of the Korea Concrete Institute 32(5), 10-14. (In Korean)
Son, Y. J., Min, J. H., Hong, M. Y., and Park, W. J. (2020) Bacterial Self-healing
Concrete and its Commercialization. Magazine of the Korea Concrete Institute 32(5),
15-20. (In Korean)
Yoon, H. S., Yang, K. H., and Lee, S. S. (2019) Evaluation of Sulfuric Acid Resistance
of Biomimetic Coating Mortars for Concrete Surface Protection. Journal of the Korea
Concrete Institute 31(1), 61-68. (In Korean)