-
1. ์ ๋ก
-
2. ๋น์ ํ ์ ํ์์ ํด์ ๋ชจ๋ธ
-
2.1 ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ์ฒด
-
2.1.1 ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์
-
2.1.2 ์ํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์
-
2.1.3 ๊ฐ์ฌ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์
-
2.2 ์ง๋ฐโ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ํธ์์ฉ
-
3. ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ฌ๋ฃ๋ชจ๋ธ๊ณผ ๋ฌผ์ฑ ๊ฒฐ์
-
3.1 ์ถ๋ ฅ๊ณผ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๋ฅผ ๋ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ํ์ค ์คํ
-
3.2 ์ญํด์์ ํตํ ์ํฌ๋ฆฌํธ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ ๊ฒฐ์
-
4. ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ๋น์ ํ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋ ๋ถ์
-
4.1 ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ํ์ค-๋ณ์ ์๋ต ๋ฐ ๋จ๋ฉด๋ ฅ ๋ณํ
-
4.2 ๊ฐ ์ง๋ณด๋ ์ฆ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ ๋ถ์
-
4.3 ์ง๋ฐ ๊ฐ์ฑ์ด ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ
-
5. ๊ฒฐ ๋ก
1. ์ ๋ก
New Austrian Tunnelling Method (NATM)์ ์ง๋ฐ ๊ตด์ฐฉ ํ ์ํฌ๋ฆฌํธ, ๋ฝ๋ณผํธ ๋ฑ์ ์ง๋ณด์ฌ๋ฅผ ์ค์นํ์ฌ ์ง๋ฐ์ ์ง์ง๋ ฅ์ ์ต๋๋ก
ํ์ฉํ๋ ํฐ๋ ์๊ณต๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก, ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ๊ฐ์ง๋ณด๋ฅผ ๋ณด๊ฐํจ์ผ๋ก์จ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ง๋ณด์ฑ๋ฅ์ ํฅ์์ํค๊ณ ๋ง์ฅ๋ฉด์ ์์ ์ฑ์ ํ๋ณดํ๊ฒ ๋๋ค. ์ง๊ธ๊น์ง์ NATM
ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ค๊ณ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ฑ์ 1์ฐจ ์ง๋ณด์ฌ๊ฐ ์ต์ข
์ ์ผ๋ก ํ์ค์ ๋ฐ์ง ๋ชปํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ณ ๋ คํ์ฌ, ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋ ์ค๊ณ์ ์ด๋ค ์ง๋ณด์ฌ์ ํ์ค์ง์ง๋ฅ๋ ฅ์
๋ฐ์ํ์ง ์๋๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ต๊ทผ ํฐ๋ ๋ผ์ด๋์ ๊ฒฝ์ ์ ์ธ ์ค๊ณ์ ๋ํ ์์๊ฐ ๋์์ง๋ฉด์ ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์๋ ์ฑ๋ฅ๊ธฐ๋ฐ์ค๊ณ(performance based design)๋ฅผ
๋์
ํ๋ ค๋ ์์ง์์ด ์กด์ฌํ๊ณ ์๋ค(Hur et al., 2013). ์ฑ๋ฅ๊ธฐ๋ฐ์ค๊ณ๋ ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ๊ฒฝ์ ์ ์ค๊ณ๋ฅผ ๊ฐ๋ฅํ๊ฒ ํ์ง๋ง, ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ์ ์ฒด์ ์ธ
๋ณด์ ๋ฅ๋ ฅ(capacity)์ ํ๊ฐํด์ผ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ๊ตฌ์กฐ์ ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ์ ๊ตํ ํด์์ ํ์๋ก ํ๋ค. ํํธ, ๊ฒฝ์ ์ ์ธ ํฐ๋ ๋ผ์ด๋์ ์ค๊ณ๋ฅผ
์คํํ๊ธฐ ์ํด 1์ฐจ ์ง๋ณด์ฌ์ ์ํ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋ ์ค๊ณ์ ๋ฐ์ํ๊ณ , ๋ ๋์๊ฐ Norwegian Method of Tunneling
(NMT)์ ๊ฐ์ด ๊ฐ์ฌ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ 1์ฐจ ์ง๋ณด์ฌ๋ง์ผ๋ก ํฐ๋ ๋ผ์ด๋์ ์ค๊ณํ๋ ค๋ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์งํ๋๊ณ ์๋ค(Lee et al., 2001; Shin et al.,
2006; Jeon et al., 2011). NMT๋ ๊ฒฝ์ ๋ฑ์ ์ํธํ ์ง๋ฐ์ ์ ์ฉํ๋ ํฐ๋๊ณต๋ฒ์ผ๋ก ๋ฝ๋ณผํธ ๋ฐ ๊ฐ๋ด ๋ค๋ฐ๊ณผ ๊ฐ์ฌ์ ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ๋ฅผ
์ต์ข
์๊ตฌ ์ง๋ณด์ฌ๋ก ์ฌ์ฉํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ ๊ณ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ง๋ณด์ฌ์ ์๊ณต ๋ฐ ์ ์ง๊ด๋ฆฌ๊ฐ ์ฉ์ดํ๋ค(Grimstad et al., 2002). ํนํ,
์ํฌ๋ฆฌํธ๋ ์ฌํ ๋น์ ํ ๊ฑฐ๋์ ๋ณด์ด๋ฏ๋ก, ์ด๋ฅผ ๊ณ ๋ คํด ์๊ตฌ ์ง๋ณด์ฌ๋ก์์ ์ฑ๋ฅ์ ํ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ด ์๊ตฌ๋๋ค. ์ด๋ ํ ์ค๊ณ๋ฒ์ด ๋ ์ ์ ํ๊ฐ์ ๋ํ ๋
ผ์๊ฐ
ํ์ํ๊ฒ ์ง๋ง, ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ์ ๋ํ ํฉ๋ฆฌ์ ์ด๊ณ ์ ๊ตํ ํ๊ฐ๊ฐ ์ค๊ณ ๋จ๊ณ์์ ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผ ํ๋ ๊ฒ์ ๋ถ๋ช
ํ๋ค.
์ถ๋ ฅ์ ์์ฉ์ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ํจ ๊ฐ์ฑ์ ํฌ๊ฒ ํฅ์์ํค๋ฉฐ, ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ์ต๋ํ์ค์ฑ๋ฅ ๋ฐ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋์ ์ค์ํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ตญ๋ด์ธ ํฐ๋
๋ผ์ด๋ ์ค๊ณ ๊ธฐ์ค์ ๋๋ถ๋ถ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๋ง ์์ฉํ๋ ๋ณด ๋ฐ ์ฌ๋๋ธ์ ๊ทผ๊ฐํ๋ค. ASTM, JSCE, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ EFNARC์ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ญํ์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ณด
์ํธ์ ๋ํ ํจ ์ํ์ ํตํด ํ๊ฐํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ(Lee et al., 2007), ํ๊ตญ๋๋ก๊ณต์ฌ์์๋ KS F 2408์ ์คํ ์ํ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ํ๊ณ ์๋ค(Korea
Expressway Corporation, 2001). ์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ก ๋ผ์ด๋ ๋ถ์ฌ์ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ์ ๋ํ ๋๋ถ๋ถ์ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ํจ ์ํ์ ํ ๋๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ
์๋ค. ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ(Kim et al., 2011; Ji et al., 2011; Park and Kim, 2013)์ ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ(Yoo
et al., 1997; Lee et al., 2008; Park et al., 2010)์ ๋ํ ํจ ์ํ์ด ๋ค์ ์ํ๋์์ผ๋, ์ด๋ฌํ ์ ๊ทผ์ ์ถ๋ ฅ๊ณผ
ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๋ฅผ ๋์์ ๋ฐ๋ ๋ผ์ด๋์ ํ์ค์กฐ๊ฑด์ ๋ฐ์ํ์ง ๋ชปํ๋ฏ๋ก ์ค์ ํจ ๊ฐ๋ ๋ฐ ํ๊ดด๊ฑฐ๋ ํ๊ฐ์ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ํ๊ณ์ ์ ๊ทน๋ณตํ๊ธฐ ์ํด ์ต๊ทผ
ํฐ๋ ํ์์ ๊ฐ๋ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ์คํ์ฒด(Mashimo et al., 2002; You et al., 2008)์ ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ์คํ์ฒด(Moon
et al., 2012)์ ๋ํ ํ์ค์คํ์ด ์ํ๋๊ธฐ๋ ํ์์ผ๋, ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ ์ํ ์ํฅ์ด ์์ ํ ๋ฐํ์ง์ง๋ ์์ ์ํ์ด๋ค.
์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ด ๊ฐ์ง๋ณด ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐ์ํ๊ธฐ ์ํ ์์นํด์ ์ฐ๊ตฌ๋ค ๋ํ ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์๋ค. ๊ฐ์ง๋ณด์ ์ํ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ์ง์ง๋ ฅ ํฅ์์ ๊ณ ๋ คํ๊ธฐ ์ํด Ha et
al. (2008)๊ณผ Lee et al. (2008)์ ์ ํ ํฉ์ฑ๋ณด ์ด๋ก ์ ๊ทผ๊ฑฐํด ๋ฑ๊ฐ๋ฌผ์ฑ์ ์ฐ์ ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ์์นํด์์ ์ ์ฉํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ๋
๋น์ ํ ๊ฑฐ๋์ด ํ์ ํ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๋น์ ํ ํน์ฑ์ด ๋ผ์ด๋์ ์์ฉํ๋ ์์ถ๋ ฅ์ ์ํฅ์ ๋ฐ๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ์ด๋ฌํ ์ ๊ทผ์ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ค์ ๊ฑฐ๋์ ํฉ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ๋ชจ์ฌํ๋๋ฐ
ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ํํธ, Mashimo et al. (2002)๋ ์คํ๊ณผ ๋๋ถ์ด ์ฌ๋ฃ์ ๋น์ ํ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ์ ์๋ ์์น๋ชจ๋ธ์ ์ ์ํ์์ผ๋, ๊ฐ์ง๋ณด์ ํ์ค์ง์ง
๋ฅ๋ ฅ์ ํด์์ ๊ณ ๋ คํ์ง ์์ ์ ํ์ ์ธ ๊ฑฐ๋ ๋ถ์๋ง ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค. ์์ ์ดํด๋ณธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋ ํด์์ ํต์ ์ ํ ํฉ์ฑ๋ณด ์ด๋ก ์ ๊ทผ๊ฐํ๊ฑฐ๋
๊ฐ์ง๋ณด์ ์ง๋ณดํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ฌด์ํ๊ณ ์์ด, ์ํฌ๋ฆฌํธ-๊ฐ์ง๋ณด ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ๋น์ ํ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ ์ํฅ์ ๋ฐ์ํ๋๋ฐ ์ ํ์ ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ์ ๋ฐ๋ฅธ
ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ๊ฑฐ๋ ํน์ฑ์ด ์์นํด์์ ํตํด ํฐ๋ ์ง๋ณด์ฌ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ ์ ๊ณ ์ธก๋ฉด์์ ๊ฒํ ๋ ํ์๊ฐ ์๋ค.
์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ก ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์์ถ๋ ฅ๊ณผ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ๋์์ ๋ฐ์ํ๋ ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ๋น์ ํ ๊ฑฐ๋์ ์์นํด์์ ์ผ๋ก ํ๊ฐํ์๋ค. ํ๋ ์ ์์
๊ธฐ๋ฐ์ ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์(fiber section element)๋ฅผ ์ด์ฉํด ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ์ฒด๋ฅผ ์์ฑํ๊ณ , ๊ทนํ์ํ์ ์ง๋ฐ-๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ํธ์์ฉ์ ๊ตฌํํ ์ ์๋๋ก
์ง๋ฐ์ ๋ณํ๋ฅ ์ฐํ(strain-softening) ๊ฑฐ๋์ ๊ณ ๋ คํ ์์ hyperbolic ๋ชจ๋ธ์ ์ง๋ฐ ์คํ๋ง ์์์ ์ ์ฉํด ํฐ๋ ์ ํ์์๋ชจ๋ธ์ ํ์ฑํ์๋ค.
๊ฐ๋ฐ๋ ํด์๋ชจ๋ธ์ ๊ฒ์ฆ๊ณผ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ญํ์ ๊ฑฐ๋์ ๊ดํ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ๋์ถํ๊ธฐ ์ํด ์ถ๋ ฅ๊ณผ ํจ์ ๋์์ ๋ฐ๋ ํ์ค์กฐ๊ฑด์ผ๋ก ์ํ๋ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ(Mashimo
et al., 2002)์ ๋ํด ์ญํด์์ ์ํํ์๋ค. ํด์๋ชจ๋ธ์ ํ์ฉํ์ฌ Hํ๊ฐ, ๋จ์ฒ ๊ทผ, ๋ณต์ฒ ๊ทผ์ผ๋ก ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋จ๋ฉด์ ๋ํ ํด์์ ์ํํ์ฌ,
๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ง๋ณดํจ๊ณผ์ ์ฃผ๋ณ ์ง๋ฐ๊ณผ์ ์ํธ์์ฉ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค.
2. ๋น์ ํ ์ ํ์์ ํด์ ๋ชจ๋ธ
2.1 ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ์ฒด
2.1.1 ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์
ํ๋ ์ ์์์ ๋ฐํ์ ๋ ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์๋ Fig. 1๊ณผ ๊ฐ์ด ํ๋ ์ ์์ ๋จ๋ฉด์ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ ํ์ด๋ฒ๋ก ๋ถํ ํ๊ณ , ๊ฐ ํ์ด๋ฒ์ ๋ํด ์ฌ๋ฃ์ 1์ถ ์๋ ฅ-๋ณํ๋ฅ
๊ด๊ณ๋ฅผ ์ ์ํจ์ผ๋ก์ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋์ ๊ตฌํํ๊ฒ ๋๋ค. ์์ ๋ด ์์น์ ๋ถ์ ์์ ์ถ ๋ณํ๋ฅ ๊ณผ ๊ณก๋ฅ ์ด ์ฃผ์ด์ง๋ฉด, ์ด๋ฅผ ์ด์ฉํด ํ์ด๋ฒ์ ์์ง ๋ณํ๋ฅ ์ ์ฐ์ ํ๊ณ ํ์ด๋ฒ์
ํ ๋น๋ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์์ผ๋ก๋ถํฐ ์๋ ฅ ๋ฐ ์๋ ฅ ํฉ(resultant forces), ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋จ๋ฉด ๊ฐ์ฑํ๋ ฌ์ ๊ณ์ฐํ๋ค. ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์๋ ์ ์ ์ ์ฐ๋น์ฉ์ผ๋ก
์ฌ๋ฃ์ ๋น์ ํ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ๋ค์ํ ํฉ์ฑ๋จ๋ฉด ๊ฑฐ๋์ ์ฌํํด ๋ผ ์ ์์ด, ๊ฐ์ฌ ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ํฐ๋ ๋ผ์ด๋๊ณผ ๊ฐ์ด ์ง๋ฐ-๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ์ํธ์์ฉ์ด ์ค์ํ ๋ฌธ์ ์
๋ํด ์ ํฉํ๋ฉฐ, ํจ์จ์ ์ธ ํด์์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ๋ํ ํฐ๋ ๋ผ์ด๋ ์ค๊ณ์์ ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๋ ๋ณด-์คํ๋ง ๋ชจ๋ธ์ ์ ์ฉํ ์ ์๋ ์ฅ์ ์ ๊ฐ์ง๋ค.
Fig. 1.
Fiber Section Element (Kim et al., 2014)
ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์์ ์ ์ํ๋ ๊ฐ์ฑ๋๋ฒ, ์ ์ฐ๋๋ฒ ์ํด ์ด๋ค์ง ์ ์๋๋ฐ, ํต์ ์ ์ฐ๋๋ฒ์ด ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๋ค. ์ ์ฐ๋๋ฒ์ ์ํ ์ ์ํ๋ ์์ ๊ฒฐ์ ๋ ๋จ๋ฉด
๊ฐ์ฑํ๋ ฌ์ ์ด์ฉํด ๋จ๋ฉด ์ ์ฐ๋ ํ๋ ฌ์ ๊ตฌํ๊ณ , ์ด๋ฅผ ํ ํ์ํจ์๋ฅผ ์ด์ฉํด ์์ ์ ์ฐ๋ ํ๋ ฌ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ธ ์ ํ์์ํด์์ ๊ฐ์ฑ๋๋ฒ์ ์ํด ์ด๋ค์ง๋ฏ๋ก,
์์ ์ ์ฐ๋ ํ๋ ฌ์ ์์ ๊ฐ์ฑํ๋ ฌ๋ก ๋ณํ๋๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ธ ๊ฐ์ฑ๋๋ฒ ๊ธฐ๋ฐ์ ์ ํ์์ ์ ์ํ์ ๋ฌ๋ฆฌ ๋ณ์ ํ์ํจ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ง ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ถ ๋ณํ๋ฅ ๊ณผ ๊ณก๋ฅ ์
์ ์ ๋ณ์๋ก๋ถํฐ ์ง์ ์ฐ์ ํ ์ ์๋ค. ์ด๋ก ์ธํด ์์์ํ ๊ฒฐ์ ์ ์ํ ๋ฐ๋ณต๊ณ์ฐ์ด ์๋ฐ๋์ง๋ง, ์ ์ ์์๋ง์ผ๋ก๋ ์ฌ๋ฃ์ ๋น์ ํ ๊ฑฐ๋์ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ํ๊ฐํ
์ ์์ด ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ์์ ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์ ์ ์ํ๋ ์ ์ฐ๋๋ฒ์ ๊ธฐ๋ฐ ํ์ง๋ง, ์ต์ข
์ ์ธ ํด์ ๊ฒฐ์ ์ ์ํด ๊ฐ์ฑ๋๋ฒ ํํ๋ก ์ ํ๋๋ฏ๋ก, ํผํฉ๋ฒ์ด๋ผ
๋ถ๋ฆฌ๊ธฐ๋ ํ๋ค. ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์์ ๋ํ ์์ธํ ์ ์ํ ๊ณผ์ ๋ฐ ์ ์ฒด ํด์ ํ๋ก์ธ์ค๋ ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ(Taucer et al., 1991; Spacone
et al., 1996; Filippou et al., 1999; Kim et al., 2014)๋ฅผ ์ฐธ๊ณ ํ ์ ์๋ค.
2.1.2 ์ํฌ๋ฆฌํธ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์
์ํฌ๋ฆฌํธ๋ ๋ฎ์ ์ธ์ฅ๊ฐ๋์ ์ทจ์ฑ์ ์ฌ๋ฃํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฐ์ฌ์ ๋ฅผ ํผ์
ํ๋ ๊ฒ์ด ๋ณดํธ์ ์ด๋ค. ๊ฐ์ฌ์ ์ ์ํ ์ธ์ฅ๋ณด๊ฐํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํด ์ํฌ๋ฆฌํธ์
๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์์ ์์ถ์์ญ๊ณผ ์ธ์ฅ์์ญ์ ๋ํด ๊ฐ๊ฐ Kent & Park (Kent and Park, 1971) ๋ชจ๋ธ๊ณผ Linear softening ๋ชจ๋ธ(Darvall
and Mendis, 1985)์ ์ ์ฉํ์๋ค. Fig. 2๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์์ ๋ํ๋ด๋ฉฐ, ์ฌ๊ธฐ์ ์ ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ต๋ ์์ถ๊ฐ๋์ ์ด๋์ ๋ณํ๋ฅ , ์ ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์๋ฅ ์์ถ๊ฐ๋์ ์ด๋์ ๋ณํ๋ฅ , ์ ๋ ์ต๋ ์ธ์ฅ๊ฐ๋์ ์ด๋์ ๋ณํ๋ฅ , ๋ ๊ทนํ ์ธ์ฅ๋ณํ๋ฅ ์ด๋ค. ์์ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์ ๋ชจ๋ธ์ ์ฃผ๋ก ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ์ฌ๋ฃ์ ์ฌ์ฉ๋์ง๋ง, ๊ฐ์ฌ์ ๋ณด๊ฐ๋ ์ต์ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ๊ฐ ์ ์ฌํ ๊ฑฐ๋ ํน์ฑ์ ๋ณด์ธ๋ค๋
์ฐ๊ตฌ ๊ฒฐ๊ณผ(Leung et al., 2005)์ ๊ทผ๊ฑฐํ์ฌ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ํ์ฉ๋์๋ค.
Fig. 2.
Constitutive Model for Shotcrete
2.1.3 ๊ฐ์ฌ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์
๊ฐ์ฌ๋ ๋ชจ๋ ์ ํ ๋ฑ๋ฐฉ๊ฒฝํ(Linear isotropic hardening) ์ฌ๋ฃ๋ก ์ ์๋์๋ค.
Fig. 3์ ์ ํ ๋ฑ๋ฐฉ๊ฒฝํ๋ชจ๋ธ์ ๋ชจ์๋๋ก ๋ ๊ฐ์ฌ ํ์ฑ๊ณ์, ๋ ๊ฐ์ฌ ํญ๋ณต์๋ ฅ, ๋ ๊ฐ์ฌ์ ๊ฒฝํ๊ณ์๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค.
Fig. 3.
Constitutive Model for Steel
2.2 ์ง๋ฐโ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ํธ์์ฉ
ํ๋ ์ ์์๋ฅผ ํ์ฉํ ํฐ๋ ํด์๋ชจ๋ธ์์ ํฐ๋ ๋ผ์ด๋๊ณผ ์ฃผ๋ณ ์ง๋ฐ ๊ฐ์ ์ํธ์์ฉ์ ์ข
์ข
๋ฒ์ ๋ฐฉํฅ ์คํ๋ง์ ์ํด ๋ชจ๋ธ๋ง ๋๋ค(ITA, 1988; Kim
and Park, 2009). ํฐ๋ ์ฒ์ ๋ถ์ ๊ฐ์ด ์ง๋ฐ ์ง์ง๋ ฅ ์์ค์ด ์์๋๋ ์์ญ์ ๊ณ ๋ คํ๊ธฐ ์ํด, ์์ถ ์ ๋ด ์คํ๋ง ์์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์คํ๋ง
์์๋ฅผ ๋ผ์ด๋๊ณผ ์ง๊ฐ์ ์ด๋ฃจ๋๋ก ์์ฑํ์ฌ ์์ง(normal) ์ง๋ฐ ์ง์ง๋ ฅ๋ง ์ ๋ฌ๋ ์ ์๋๋ก ํ์๋ค. Fig. 4์ ๋ํ๋ธ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์ ์ ์ ์ฐ๊ฒฐ๋ ์คํ๋ง ๊ฐ์ฑ ๋ ์ธ์ ํ ํ๋ ์ ์์์ ๊ธธ์ด์ ํญ์ ์ํด ์ํฅ์ ๋ฐ์ผ๋ฉฐ, Eq. (1)๊ณผ ๊ฐ์ด ๊ธฐ์ ๋๋ค.
(1)
Fig. 4.
Ground-Structure Interaction through Normal Spring (Oreste, 2007)
์ฌ๊ธฐ์ ๋ ๋น์ ํ ์ง๋ฐ๋ฐ๋ ฅ๊ณ์(์ง์ง๋ ฅ-๋ณ์ ์ ๋์ ์ ์ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ), ์ ๋ ์คํ๋ง ์ ์ขยท์ฐ์ ์ธ์ ํ ํ๋ ์ ์์์ ๊ธธ์ด, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ ํ๋ ์ ์์์ ํญ์ด๋ค.
์ง๋ฐ์ ๋น์ ํ ๊ฑฐ๋ ๋ฐ ํญ๋ณต์ ๋ชจ์ฌํ๊ธฐ ์ํด hyperbolic ๋ชจ๋ธ์ด ์ข
์ข
์ฌ์ฉ๋๋ค(Oreste, 2007; Do et al., 2014). ๊ทธ๋ฌ๋
์ด ๋ชจ๋ธ์ ์ง๋ฐ์ ๊ฒฝํ๋ง ๊ณ ๋ คํ ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ์ง๋ฐ-๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ํธ์์ฉ์ ๊ณ ๋ คํ๊ธฐ์๋ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ํนํ, ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ด ๊ทนํ์ํ์ ์ด๋ฅด๋ ์์๋ ์ธ์
์ง๋ฐ์ด ๊ณ์ ๊ฒฝํ๋ง ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ ์ค์ ์ ์ผ๋ก ๋ถ๊ฐ๋ฅํ๋ค๋ ์ ์์, ์ธ์ ์ง๋ฐ์ ๋ณํ๋ฅ ์ฐํ ๊ฑฐ๋์ ์ง๋ฐ๋ชจ๋ธ์ ๋ฐ์ํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ก,
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ Fig. 5์ ์์ ๋ hyperbolic ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ง๋ฐ ์ง์ง๋ ฅ์ ๋ชจ์ฌํ์๋ค.
Fig. 5.
Modified Hyperbolic Model for Ground Reaction
์ฌ๊ธฐ์ ๋ ๋จ์๋ฉด์ ๋น ์์ฉํ๋ ์ง๋ฐ์ ์ํ๊ณ ๋ฐ๋ ฅ, ์ ๋ ๋จ์๋ฉด์ ๋น ์์ฉํ๋ ์ต๋ ์ง๋ฐ๋ฐ๋ ฅ๊ณผ ์ด ๋ ๋ฐ์๋๋ ๋ฒ์ ๋ฐฉํฅ ์ง๋ฐ๋ณ์, ์ ๋ ๋จ์๋ฉด์ ๋น ์์ฉํ๋ ์๋ฅ ์ง๋ฐ๋ฐ๋ ฅ๊ณผ ์ด ๋ ๋ฐ์๋๋ ๋ฒ์ ๋ฐฉํฅ ์ง๋ฐ๋ณ์, ๋ ๋ฐ๋ ฅ-๋ณ์ ์ ๋์ ์ด๊ธฐ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ(์ง๋ฐ๋ฐ๋ ฅ๊ณ์)์ด๋ค. ์ด ๋ชจ๋ธ์์ ์ด๊ธฐ ๊ฒฝํ๊ตฌ๊ฐ๊ณผ ์ดํ ๋ณํ๋ฅ ์ฐํ ๊ตฌ๊ฐ์ ๊ฐ๊ฐ ๊ธฐ์กด hyperbolic ๋ชจ๋ธ๊ณผ ์ ํ ๋ณํ๋ฅ ์ฐํ ๋ชจ๋ธ์ด ์ ์ฉ๋์์ผ๋ฉฐ, ์
๋ ฅ๋ณ์์ ๊ฒฐ์ ์ ๊ดํ ์์ธํ ์ฌํญ์ Oreste
(2007)๊ณผ Lee et al. (2007)์ ๊ฐ๊ฐ ์ฐธ๊ณ ํ ์ ์๋ค.
3. ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ฌ๋ฃ๋ชจ๋ธ๊ณผ ๋ฌผ์ฑ ๊ฒฐ์
3.1 ์ถ๋ ฅ๊ณผ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๋ฅผ ๋ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ์ ํ์ค ์คํ
์ํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ชจ๋ธ์ ๋ํ ์ฌ๋ฃ ๋ฌผ์ฑ์ ์ญํด์์ผ๋ก ๊ฒฐ์ ํ๊ธฐ ์ํด Mashimo et al. (2002)์ ํฐ๋๋ชจํ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ด์ฉํ์๋ค. Mashimo
et al. (2002)์ ์์นํ ์คํ์ฒด์ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ ์ ์์ญ์ ์ฌ์ฉํด ์ค์ ์ ์ธ ์ง๋ฐํ์ค์ ๋ชจ์ฌํ์๋ค. ํนํ, ์์นํ ์คํ์ฒด ํ์ ๋๋ฌธ์ ์ถ๋ ฅ๊ณผ ํจ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ
๋์์ ๋ฐ์ํ ์ ์๋ ์กฐ๊ฑด์ด๋ฏ๋ก, ๊ธฐ์กด์ 3์ ํจ ์ํ ๋ฐฉ์์ ์ํ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ถ์ฌ ํ๊ฐ๋ฒ๋ณด๋ค ์ค์ ์ ์ธ ๋ผ์ด๋ ํ์ค ์ํ๋ฅผ ์ฌํํ ์ ์๋ค. ์ด ์คํ์์
์ฌ์ฉ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ๋ ์ผ์ถ์์ถ๊ฐ๋ 21.2 MPa๋ก ์ค๊ณ๋์์ผ๋ฉฐ, ๊ฐ์ง๋ณด์ฌ์ ํ์ค์์ด 0.8ร60 mm ๊ท๊ฒฉ์ ๊ฐ์ฌ์ ๋ก ๋ณด๊ฐ๋์๋ค. ํ์ค์คํ์ ์ง๊ฒฝ 9700 mm, ํญ 1000 mm, ๋๊ป 300 mm๋ฅผ ๊ฐ๋ ๋ฐ์ํ ๋ชจ์์ผ๋ก ์ ์๋ ์คํ์ฒด์
์ขยท์ฐ์ธก(10~40ยฐ) 8๊ณณ์ ์ ์์ค๋ฆฐ๋๋ก ํ์ค(10 kN/jack)์ ๊ฐํ ํ, ์ฒ๋จ๋ถ์์ ๋ณ์ํ์ค์ ์ถ๊ฐํ๋ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ํ๋์๋ค.
3.2 ์ญํด์์ ํตํ ์ํฌ๋ฆฌํธ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ ๊ฒฐ์
์๋ฉํธ ๊ณ์ด ์ฌ๋ฃ๋ค์ ๋ฌผ์ฑ ํ๊ฐ์์ ํนํ ์ด๋ ค์ด ๋ถ๋ถ์ ์ธ์ฅ์ ๊ด๋ จ๋ ์ญํ์ ํน์ฑ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด ์์์์ ํ์ฉ๋๋ ์ฌ๋ฃ๋ชจ๋ธ์ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ผ๋ก
1์ถ ํ์ค์กฐ๊ฑด ํ์์ ์ป์ด์ง ์๋ ฅ-๋ณํ๋ฅ ๊ด๊ณ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๊ธฐ์กด ํจ ์ํ์ ์ํด ๋์ถ๋ ์ฌ๋ฃ ๋ฌผ์ฑ์ ์ ์ฉ์ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ์ธ์ฅ ๋ณํ๋ฅ ๋ํ ์ธก์ ์ด
์ฉ์ดํ์ง ์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ก Elsaigh et al. (2011)์ ์ญํด์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๊ฐ์ฌ์ ๋ณด๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฅ์ ๋ํ Kim et al. (2014)์
๊ฐ์ ์ ์ ์ฉํด ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ๊ฒฐ์ ํ์๋ค. ์ด ๋ฐฉ๋ฒ์ ์คํ์ ์ํด ๋์ถ๋ ํ์ค-๋ณ์ ์ ๋์ ๊ฐ์ ๋ ํด์๋ชจ๋ธ์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ์ผ์นํ ๋๊น์ง ์ฌ๋ฃ ๊ตฌ์ฑ๋ฐฉ์ ์์
์
๋ ฅ๋ณ์๋ฅผ ๋ฐ๊พธ์ด๊ฐ๋ฉฐ ์์นํด์์ ๋ฐ๋ณต์ ์ผ๋ก ์ํํจ์ผ๋ก์จ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ์ถ์ ํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์คํ์ ํตํด ์ถ์ ์ด ์ด๋ ค์ด , , , ๋ฅผ ์ญํด์์ ๋ชฉํ๋ณ์๋ก ์ค์ ํ์๋ค. ์คํ์ ์ํ ์ธก์ ์ด ์ฉ์ดํ ๋ ๋ชฉํ๋ณ์์์ ์ ์ธ๋์์ผ๋ฉฐ, ๋ ์ผ๋ฐ์ ์ธ ์ฌ์ฉ๋๋ ์์ถ๋ณํ๋ฅ 0.002๋ฅผ ๊ฐ์ ํ์๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ ์์ถ์์ญ์ ์ด๊ธฐ ์๋ ฅ-๋ณํ๋ฅ ์ ๋์ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ๊ฐ ์ธ์ฅ์์ญ์ ๊ฒ๊ณผ ๋์ผํ๋ค๋ ๊ฐ์ ์ ์ฌ์ฉํด ๊ฒฐ์ ๋๋ฉฐ, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ด ๊ฐ์ ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค.
์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ต์ข
์ ์ธ ์
๋ ฅ๋ฌผ์ฑ์ด ์์นํด์๊ณผ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด ๊ฒฐ์ ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ์
๋ ฅ๋ฌผ์ฑ์ ์ ๋์ ์ผ๋ก ํ๊ฐํด์ฃผ๋ ์งํ๊ฐ ํ์ํ๋ฉฐ, ์ด๋ฅผ ์ํด ๊ฒฐ์ ๊ณ์
(coefficient of determination)์ด ์ฌ์ฉ๋์๋ค. ์์นํด์์ ํตํด ์ป์ ํ์ค-๋ณ์์ ๋๋ฅผ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ ํ๊ท์์ผ๋ก ๊ณ ๋ คํ์ฌ
์ ๊ณ์ฐํ์๋ค. ์ด 1์ ๊ฐ๊น์์ง์๋ก ๊ฐ์ ๋ ์
๋ ฅ ๋ฌผ์ฑ์ด ์คํ์ ์ฌ์ฉ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ๋ฅผ ์ ๋ชจ์ฌํ๊ณ ์์์ ์๋ฏธํ๋ฉฐ, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ธ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ฌผ์ฑ์ด ์ฌ์ฉ๋์๋ค.
์ญํด์์ ์ํ ์ํฌ๋ฆฌํธ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ๊ฒฐ์ ํ๊ธฐ ์ํด Fig. 6๊ณผ ๊ฐ์ด ์คํ์กฐ๊ฑด๊ณผ ๋์ผํ๊ฒ ์ ํ์์๋ชจ๋ธ์ ์์ฑํ์๋ค. ํด์๋ชจ๋ธ์ 18๊ฐ์ ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด
์์๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ, ์์ ๋จ๋ฉด์ ๊ฐ๋ก๋ฐฉํฅ์ผ๋ก 4๊ฐ, ๊น์ด๋ฐฉํฅ์ผ๋ก 16๊ฐ์ ํ์ด๋ฒ๋ก ๋ถํ ๋์๋ค. ํฉ์ฑ ์ง๋ณด์ ๋ํ ํด์๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌํ์ ์ํด OpenSees
ver.2.4.3 (McKenna, 2011)์ด ์ฌ์ฉ๋์๋ค. ๋ํ, ์ง๋ฐ์ ์ฐํ ๊ฑฐ๋์ ํด์๋ชจ๋ธ์ ๋ฐ์ํ๊ธฐ ์ํด OpenSees์์ ์ ๊ณต๋๋ hyperbolic
๋ชจ๋ธ์ ์์ ํ์๋ค. OpenSees๋ ํ๋ก๊ทธ๋จ ์ฝ๋๊ฐ ๊ณต๊ฐ๋์ด ์์ด, ์ด๋ฅผ ๊ฐ๊ณตํด ์๋ก์ด ์ฌ๋ฃ๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌํ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค.
Fig. 6.
Schemes of Experiment (Mashimo et al., 2002) and Numerical Model
์ญํด์์ ํ์ฉ๋ ํด์ ๋ฐ์ดํฐ๋ ์ฒ๋จ์์์ ํ์ค-๋ณ์ ์ ๋์ด๋ฉฐ, ์๊ด๊ณ์ 0.95 ์ด์์ ์ถฉ์กฑํ ๋๊น์ง ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ๋ฐ๊พธ์ด๊ฐ๋ฉฐ ์คํ์ ์ํด
์ป์ด์ง ํ์ค-๋ณ์์ ๋์ ์์ํ๋ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ์ถ์ ํ์๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด ์ต์ข
์ ์ผ๋ก Table 1๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ๋์ถํ์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋์ ํ์ค-๋ณ์์ ๋๋ฅผ
Fig. 7์ ๋ํ๋ด์๋ค.
Fig. 7.
Comparison with Experimental and Numerical Results ()
Table 1. Input Variables of Shotcrete
|
4. ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ๋น์ ํ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋ ๋ถ์
์์ถ๋ ฅ๊ณผ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๋ฅผ ๋์์ ๋ฐ๋ ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ, ๋จ๋ฉด๋ ฅ, ์ง๋ฐ-๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ํธ์์ฉ์ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด ์ถ๊ฐ๋ก ์ ํ์์๋ชจ๋ธ์ ์์ฑํ์๋ค.
์ญํด์์ ์ฌ์ฉ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์์ ํ์ฌ Fig. 8๊ณผ ๊ฐ์ด ํด์ ๋ชจ๋ธ์ ์์ฑํ์๋ค. ์ ์ฉํ์ค์ ์ฐ์ง ๋ฐ ์ํํ ์์ด๋ฉฐ, ํ ์๊ณ์ 0.5๋ฅผ ์ ์ฉํด ์ํํ ์์ด
์ฐ์งํ ์์ ์์กด์ ์ผ๋ก ๊ฒฐ์ ๋๋๋ก ํ์๋ค. ์ธก๋ฒฝ๋ถ ๊ฑฐ๋์ ๋ชจ์ฌํ๊ธฐ ์ํด ๋ชจ๋ธ ์๋จ์ ์์ง ๋ณ์์ ํ์ ๋ณ์๊ฐ ๊ตฌ์๋๋๋ก ๊ฒฝ๊ณ์กฐ๊ฑด์ ์ค์ ํ์๋ค(horizontally
clamped roller). ๋ํ, ์ฃผ๋ณ ์ง๋ฐ๊ณผ์ ์ํธ์์ฉ์ ๋ชจ์ฌํ๊ธฐ ์ํด ์ง๋ฐ์คํ๋ง์ ํด์๋ชจ๋ธ์ ํฌํจ์์ผฐ๋ค. ๋ค๋ง, ์ฒ๋จ ์ฃผ๋ณ ์ง๋ฐ์ ์ด์๋์ด
ํ์ค์ ์ง์งํ ์ ์๋ค๊ณ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ํด๋น ์์ญ์๋ ์ง๋ฐ ์คํ๋ง์ ์ค์นํ์ง ์์๋ค. ํด์๋ชจ๋ธ์ด ์ต๋ํ์ค ์ดํ์ ๊ฑฐ๋๊น์ง ์์ธกํ ์ ์๋๋ก ํธ์ฅ๋ฒ(arc
length method)์ด ์ ์ฉ๋์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ฅผ ํตํด ์ ์ ๋ณ์ ๋ฐ ์ฐ์งํ ์์ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ๊ฒฐ์ ๋๋๋ก ํ์๋ค.
๋ถ์ฌ ๋จ๋ฉด์ ํญ๊ณผ ๋๊ป๋ ๊ฐ๊ฐ 1000 mm, 300 mm์ด๋ฉฐ, NATM๊ณผ NMT์์ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ H150ร150ร10ร7 ํ๊ฐ๊ณผ D19 ์ฒ ๊ทผ(๋จ์ฒ ๊ทผ,
๋ณต์ฒ ๊ทผ)์ด ๊ฐ์ง๋ณด๋ก์จ ์ ์ฉ๋์๋ค. ํฉ์ฑ๋จ๋ฉด์ ๋ํ ํ์ด๋ฒ ๋จ๋ฉด์ Fig. 9์ ๋ํ๋ด์์ผ๋ฉฐ, ์ํฌ๋ฆฌํธ, ๊ฐ์ฌ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ง๋ฐ์ ์ ์ฉ๋ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ๊ฐ๊ฐ
Tables 1~3์ ์ ์๋ ๋ฐ์ ๊ฐ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ Table 3์ ์ ์๋ ๊ฐ๋ค์ 5๋ฑ๊ธ ์๋ฐ(: 200 MPa, : 20 kPa, and : 30ยฐ)์ ๋ํ ์ฌ๋ฃ๋ฌผ์ฑ์ ์์ํ๋ค.
Fig. 8.
Finite Element Model for Analyzing the Composite Behaviors of Primary Lining
Table 2. Constitutive Model and Parameters for Steel Supports
|
Table 3. Parameters of Modified Hyperbolic Model for Ground
|
4.1 ๊ฐ์ง๋ณด-์ํฌ๋ฆฌํธ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ํ์ค-๋ณ์ ์๋ต ๋ฐ ๋จ๋ฉด๋ ฅ ๋ณํ
๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ๋ณ ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ๊ฑฐ๋์ Figs. 10 and 11์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๊ฐ๊ฐ์ ์ฐ์งํ ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฒ๋จ๋ณ์ ๋ณํ์ ๊ฐ ์ ์ ์์์ ํจ๋ชจ๋ฉํธ ๋ฐ
์ถ๋ ฅ์ ๋์ํ ๊ฒ์ด๋ค. Fig. 10์์ ๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ์ ๊ด๊ณ์์ด ์ด๊ธฐ ํ์ค-๋ณ์ ๊ตฌ๊ฐ์ ๋ผ์ด๋์ ๊ฐ์ฑ์ ๊ฑฐ์ ๋์ผํ๊ฒ ์ป์ด์ง๋ค. ์ด๋ ๋ฎ์ ํ์ค ์์ค์์
ํจ ๋ณด๋ค ์ถ๋ ฅ์ ์ํด ํฉ์ฑ๋ถ์ฌ์ ์ ํญ์ด ๋ฐํ๋์ด, ๋จ๋ฉด ๋ด ๋ฉด์ ๋น๊ฐ ์์ ๊ฐ์ฌ์ ์ง์งํจ๊ณผ๋ ์ฌ์ค์ ๋ฌด์๋ ์ ์์์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ํ์ค์ด
์ฆ๋๋จ์ ๋ฐ๋ผ, ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ธ์ฅ์๋ ฅ์ด ์ธ์ฅ๊ฐ๋์ ์ด๋ฅด๊ฒ ๋๋ฉด์, ํจ ๊ฑฐ๋์ด ์ง๋ฐฐ์ ์ด๋๊ณ ๊ฐ์ฌ์ ์ํ ์ง์งํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฐ์์ ์ผ๋ก ๋ํ๋๊ฒ ๋๋ค. ์์นํ์์ผ๋ก
์ธํด ๋ถ์ฌ ์ ์์ญ์ ๊ฑธ์ณ ์ , ๋ถ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ๋ฐ์ํ๊ฒ ๋๋ฏ๋ก, ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฌด๋ณด๊ฐ ๋ฐ ๋จ์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด์ ๋ณต์ฒ ๊ทผ ๋ฐ Hํ๊ฐ ๋ณด๊ฐ ๋จ๋ฉด์ ๋นํด ๋ฎ์ ์ต๋ ์ง์ง๋ ฅ์
๋ณด์ด๊ณ ์ ์ฐจ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ์์คํ๊ฒ ๋๋ค.
Fig. 11.
Bending Moment and Axial Force Diagrams
Fig. 12๋ ์ต๋ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ ๋ฐ ์ถ๋ ฅ์ด ๋ฐ์๋ ์์น์์์ ๊ฐ์ฌ ํ์ด๋ฒ์ ์๋ ฅ์ถ์ด๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ์ต๋ํ์ค ์ดํ ๊ฐ์ฌ ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ํ์ค-๋ณ์์ ๋๋
๋ชจ๋ ๋จ์ฒ ๊ทผ ๋ณด๊ฐ๋ ๋ถ์ฌ์ ์๋ฅ ํ์ค 150 kN/m๋ก ์๋ ดํ๊ฒ ๋๋๋ฐ, ์ด๋ Fig. 12์ ๊ฐ์ฌ์ ์๋ ฅ์ถ์ด๋ฅผ ํตํด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ์ค๋ช
ํ ์ ์๋ค.
๊ฐ์ฌ์ ํญ๋ณต์ ์ธก๋ฒฝ๋ถ์์ ๋จผ์ ๋ฐ์ํ๊ณ , ์ดํ ํ์ค ์ฆ๊ฐ์ ๋ํด ๋ผ์ด๋์ ์ธก๋ฒฝ์ ์ธ์ ํ ๋ถ๋ถ๊ณผ ์ฒ๋จ๋ถ๋ก ํ์ค์ด ์ ์ด๋๋ฉด์ ์ ํญํ๊ฒ ๋๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ต๋ํ์ค
์ดํ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ๋ณํ์ ์ ํญํ๊ธฐ ์ํด ์ํฌ๋ฆฌํธ๋ ์ฐํ๋๋ฉด์ ์๋ ฅ ์์ค์ด ๊ฐ์ํ๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ์ ์ฒด ์ง์ง๋ ฅ์ ๊ฐ์ฌ์ ํจ ์ ํญ๋ ฅ์ ์ํด ๊ฒฐ์ ๋๋๋ฐ, ์ต๋ํ์ค
์ดํ ๋ณํ์ด ์ฆ๋๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ชจ๋ฉํธ ์์ฉ ์์ญ์ด ์ง๋ฐฐ์ ์ด ๋๋ค(Fig. 11). ๋ฐ๋ผ์ ๋จ๋ฉด ํ๋จ์ ์์นํ ๊ฐ์ฌ๊ฐ ํญ๋ณต๋๋ฉด์ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์
๋ ์ด์ ๋ฐํ๋์ง ๋ชปํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋จ์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด์ ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๊ฒ ๋๋ค. ๋ณต์ฒ ๊ทผ๊ณผ Hํ๊ฐ ๋จ๋ฉด์ ์๋จ์ ๊ฐ์ฌ์ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์ ํญ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ฏ๋ก,
์ค๋ฆฝ์ถ์ด ์ด๋์ ์ํด ์ถ๊ฐ ์ง์ง๋ ฅ์ ํ๋ณดํ ์ ์๋ค.
Fig. 12.
Stress History of Steel Supports
4.2 ๊ฐ ์ง๋ณด๋ ์ฆ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ ๋ถ์
ํฉ์ฑ ๋ผ์ด๋์ ๊ฐ์ฌ๋ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ง์ง์ฑ๋ฅ ๋ณํ๋ฅผ ๊ฒํ ํ์๋ค. ๋ณด๊ฐ ๋จ๋ฉด ์ ํ ๋ฐ ๊ฐ์ฌ๋์ ๋ฌ๋ฆฌํ์ฌ ์ฐ์งํ ์-์ฒ๋จ๋ณ์ ์ ๋๋ฅผ ๋์ถํ๊ณ , ์ด๋ก๋ถํฐ ๊ฐ
์ ๋์ ์ต๋ํ์ค ๋ฐ ์๋ฅํ์ค์ ์ ๋ฆฌํด Tables 4~6์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๋จ์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฒ ๊ทผ๋์ด ์ฆ๊ฐํ์ฌ๋ ์ต๋ํ์ค์ ๋ณํ๊ฐ ๋ํ๋์ง ์์๊ณ ,
์ต๋ํ์ค ์ดํ์ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ ์ฆ๊ฐ๋ง ๊ด์ฐฐ๋์๋ค. ์ต๋ํ์ค ์ดํ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ์ ์ฒด ๋ถ์ฌ ๊ฑฐ๋์ ๋ํด ์ง๋ฐฐ์ ์ด ๋๊ณ ์ํฌ๋ฆฌํธ์ ์ํด์๋ง ๋ถ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ ์ ํญ๋๋ฏ๋ก,
ํด์๊ฒฐ๊ณผ์ฒ๋ผ ๋จ์ฒ ๊ทผ์ ์ง๋ณดํจ๊ณผ๊ฐ ์ต๋ํ์ค์ ์ฆ๊ฐ์์ด ์ต๋ํ์ค ์ดํ์ ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ ํ๋นํ๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ค. ํํธ ๋ถ ๋ชจ๋ฉํธ์ ์ ํญ์ด ๊ฐ๋ฅํ ๋ณต์ฒ ๊ทผ๊ณผ Hํ๊ฐ
๋จ๋ฉด์ ์ต๋ํ์ค์ด ์ฆ๊ฐ๋์๋ค. ํนํ, ๋ณต์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด์ ๊ฐ์ฌ๋์ด ์ฆ๊ฐ๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ด ํฌ๊ฒ ํฅ์๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ต๋ํ์ค ๋ฐ ์๋ฅ์ง์ง๋ ฅ์ด ๊ฐ์ฌ ์ฆ๊ฐ๋์
๋ํด ์ ํ์ ์ผ๋ก ๋น๋กํ์ง๋ ์์๋ค. ์ด๋ ๋ค๋์ ๊ฐ์ฌ ์ฌ์ฉ์ด ํจ๊ณผ์ ์ธ ํฉ์ฑ ๋ผ์ด๋์ ์ต๋ ๋ฐ ์๋ฅ์ง์ง๋ ฅ ํฅ์์ผ๋ก ์ด์ด์ง์ง ์์์ ์๋ฏธํ๋ค.
Table 4. Peak and Residual Load Capacities of Shotcrete Linings:Single Reinforcement
Rebar
|
Table 5. Peak and Residual Load Capacities of Shotcrete Linings:Double Reinforcement
Rebar
|
Table 6. Peak and Residual Load Capacities of Shotcrete Linings:H-shaped Beam
|
4.3 ์ง๋ฐ ๊ฐ์ฑ์ด ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ
์ด๊ธฐ ์ง๋ฐ๊ฐ์ฑ์ด ํฐ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ํ์ค์ง์ง์ฑ๋ฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์ฌ Fig. 13์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ ์ง๋ฐ๊ฐ์ฑ๊ณผ ์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ๊ฐ๊ฐ ์ด๊ธฐ ํ์ฑ๊ณ์๊ฐ
200 MPa์ธ ์ง๋ฐ๊ณผ ๋ฌด๋ณด๊ฐ ๋ผ์ด๋์ ์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ์ด์ฉํด ์ ๊ทํ ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ ์ด๊ธฐ ์คํ๋ง ๊ฐ์ฑ, ๋ ํ์ฑ๊ณ์ 200 MPa ์กฐ๊ฑด์ ์ง๋ฐ์ ์์ํ๋ ์ด๊ธฐ ์คํ๋ง ๊ฐ์ฑ, ๋ ๊ฐ์ฌ ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ์ต๋ ์ง์ง๋ ฅ, ๋ ๋ฌด๋ณด๊ฐ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ์ต๋ ์ง์ง๋ ฅ์ด๋ค. ์ด๊ธฐ ์ง๋ฐ๊ฐ์ฑ์ด ์ฆ๊ฐ๋จ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ์ฌ๊ฐ ํฉ์ฑ ์ง๋ณด์ ์ง์ง๋ ฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ด ๊ฐ์๋์์ผ๋ฉฐ, ํฉ์ฑ ์ง๋ณด์
์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ์ง๋ฐ๊ฐ์ฑ์ด ์ฆ๊ฐ๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์ผ์ ํ ๊ฐ์ผ๋ก ์๋ ดํ์๋ค. ํฐ๋ ์์คํ
์ ์์ฉํ๋ ์ ์ฒด ํ์ค์ ์ง๋ฐ๊ณผ ๊ตฌ์กฐ์ฒด์ ๊ฐ์ฑ์ ๋ฐ๋ผ ๋ถ๋ฐฐ๋๋๋ฐ,
์ง๋ฐ๊ฐ์ฑ์ด ๋์์ง์ ๋ฐ๋ผ ์ธ๋ ฅ์ ์๋น ๋ถ๋ถ์ ๊ตฌ์กฐ์ฒด ์ฃผ๋ณ์ ์ง๋ฐ์ด ๋ถ๋ดํ๊ฒ ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋ํ๋๊ฒ ๋์๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 13.
Effect of the Initial Ground Stiffness
5. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์์นํด์์ ํตํด ๊ฐ์ฌ ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ๋น์ ํ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋์ ์์น์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ์ง๋ณด์ฌ์ ๋น์ ํ ํฉ์ฑ๊ฑฐ๋์ ๊ตฌํํ๊ธฐ ์ํด ํ์ด๋ฒ
๋จ๋ฉด ์์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, ์ง๋ฐ์ ์ฐํ ๊ฑฐ๋์ ๊ณ ๋ คํ ์์ ๋ hyperbolic ๋ชจ๋ธ์ ๊ฐ๋ฐํด ํด์๋ชจ๋ธ์ ์ ์ฉํ์๋ค. ์ ์๋ ํด์๋ชจ๋ธ์ ์ถ๋ ฅ๊ณผ ๋ชจ๋ฉํธ๊ฐ
๋์์ ๋ฐ์ํ๋ ์ค๊ท๋ชจ์ธ ์์นํ ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ํ์ค-๋ณ์ ์๋ต์ ์ฌํํด ๋์ผ๋ฉฐ, ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฌ๋ฆฌํธ-๊ฐ ์ง๋ณด ํฉ์ฑ ๋ผ์ด๋์ ํ์ค์ฑ๋ฅ์ ํ๊ฐํ๋๋ฐ
ํ์ฉ๋์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก๋ถํฐ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๋ก ์ ๋์ถํ์๋ค.
(1)๋จ์ฒ ๊ทผ, ๋ณต์ฒ ๊ทผ, Hํ๊ฐ์ด ๋ณด๊ฐ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ ๋ผ์ด๋์ ์ต๋ ๋ฐ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ด ๊ฒํ ๋์๋ค. ์ด๊ธฐ ํ์ค-๋ณ์ ๋ฐ์ ๊ตฌ๊ฐ์์ ํฉ์ฑ ์ง๋ณด๋ ๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ์
์๊ด์์ด ์ ์ฌํ ๊ฐ์ฑ์ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ต๋ ๋ฐ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๋ณด ์ ๋ฌด ๋ฐ ๊ฐ์ง๋ณด ์ ํ์ ๋ฐ๋ผ ๋ณํ๊ฒ ๋๋ฉฐ, ๋ณต์ฒ ๊ทผ ๋ฐ Hํ๊ฐ ๋ณด๊ฐ ๋จ๋ฉด์ ์ง๋ณดํจ๊ณผ๊ฐ
ํผ์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ๋ ๋จ๋ฉด์ ์ฃผ์ด์ง ํ์ค ๋ฐ ๊ธฐํ์กฐ๊ฑด์์ ๋ฌด๋ณด๊ฐ ๋จ๋ฉด์ ๋นํด ์ฝ 10~15%์ ์ต๋ ์ง์ง๋ ฅ ์ฆ๊ฐ๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ๋ฐ๋ฉด, ๋จ์ฒ ๊ทผ ๋ณด๊ฐ
๋จ๋ฉด์ ํฐ๋ ๋ผ์ด๋์์ ๋ฐ์๋๋ ์ธก๋ฒฝ๋ถ ๋ถ ๋ชจ๋ฉํธ์ ๋ํ ์ ํญ๋ ฅ์ด ๋ฎ์ ๋ค๋ฅธ ๊ฐ์ฌ ๋ณด๊ฐ ๋จ๋ฉด์ ๋นํด ๋ฎ์ ์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ์ต๋ ํ์ค์ง์ง๋ ฅ
๊ด์ ์์๋ ์ฌ์ค์ ์ง๋ณดํจ๊ณผ๊ฐ ์๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ ๋ํด์๋ ์ง๋ณด ํจ๊ณผ๊ฐ ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ธ๋์๋ค.
(2)ํฐ๋ ๋ผ์ด๋์ ํจ ๋ชจ๋ฉํธ๋ ์ํฌ๋ฆฌํธ๊ฐ ํญ๋ณต๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ชจ๋ฉํธ ์์ญ์ด ํ๋๋์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ๊ฒฝํฅ์ ๊ฐ ์ง๋ณด ์ ๋ฌด ๋ฐ ์ ํ๊ณผ ๋ฌด๊ดํ๊ฒ ๊ด์ฐฐ๋์๋ค.
์ด๋ ์ธก๋ฒฝ๋ถ ๋ถ๋ชจ๋ฉํธ์ ์ํด ํฐ๋ ๋ผ์ด๋์ ํญ๋ณต์ด 1์ฐจ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์ํ๊ณ , ์ดํ ์ฒ๋จ ๋ฐ ์ด๊นจ๋ถ ๋ผ์ด๋์ด ์ถ๊ฐ์ ์ธ ๋ณํ ์ฆ๊ฐ์ ๋ํด ์ ํญํด์ฃผ๋ ํ์ค ์ ์ด
๋งค์ปค๋์ฆ์ ๊ฐ์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ์ถ๋ ฅ์ ์ธ๋ ฅ์ด ์ฆ๊ฐ๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์ฆ๊ฐํ๋ค๊ฐ ์ต๋ ์ง์ง๋ ฅ ๋ฐ์ ํ์ ๊ฐ์ํ์๋ค.
(3)๊ฐ์ฌ๋์ ์ฆ๊ฐ๋ ํฉ์ฑ์ง๋ณด์ ํ์ค ์ง์ง์ฑ๋ฅ์ ๊ฐ์ ์์ผฐ๋ค. ๋จ์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฒ ๊ทผ ์๊ฐ ์ฆ๊ฐ๋จ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ์์ ์ธ ์ต๋ ์ง์ง๋ ฅ ์ฆ๊ฐ๋ก ๋ํ๋์ง ์์์ง๋ง,
์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ด ์ฆ๊ฐ๋์๋ค. ๋ณต์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด๊ณผ Hํ๊ฐ ๋จ๋ฉด์ ๊ฒฝ์ฐ ๊ฐ์ฌ๋์ด ์ฆ๊ฐ๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์ต๋ ๋ฐ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ด ๋ชจ๋ ํฅ์๋์์ผ๋ฉฐ, ํนํ ๋ณต์ฒ ๊ทผ ๋จ๋ฉด์
์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ ํฅ์์ด ํฌ๊ฒ ์ฆ๋๋๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ฐ์ฌ๋์ ์ฆ๊ฐ๊ฐ ์ต๋ ๋ฐ ์๋ฅ ์ง์ง๋ ฅ์ ์ ํ์ ์ฆ๊ฐ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ๋ ๊ฒ์ ์๋๋ฏ๋ก, ์ด๊ณผ์ ์ธ
๊ฐ์ฌ ์ฌ์ฉ์ ๋น์ฉ ๋ฐ ์๊ณต ์ธก๋ฉด์์ ์ ์ ํ์ง ์๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ค. ๋ํ, ํฉ์ฑ๋ผ์ด๋์ ์ฑ๋ฅ ํฅ์๊ณผ ์๊ณต์ ์ธก๋ฉด์ ๊ณ ๋ คํ์ ๋, ๋ณต์ฒ ๊ทผ ์ ํ์ ๊ฐ์ง๋ณด ํ์ฉ์ด
๊ณ ๋ ค๋ ํ์๊ฐ ์๋ค.