(Chul-Gyum Kim)
๊น์ฒ ๊ฒธ1โ
(Jaepil Cho)
์กฐ์ฌํ2
(Hyeonjun Kim)
๊นํ์ค3
-
ํ๊ตญ๊ฑด์ค๊ธฐ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ตญํ ๋ณด์ ์ฐ๊ตฌ๋ณธ๋ถ ์ฐ๊ตฌ์์, ๊ณตํ๋ฐ์ฌ
(Korea Institute of Civil Engineering and Building Technology)
-
์ ํ์โค์ ์ญํตํฉ๊ด๋ฆฌ์ฐ๊ตฌ์ ์ ์ญ๊ด๋ฆฌ์ตํฉ์ผํฐ ์ผํฐ์ฅ, ๊ณตํ๋ฐ์ฌ
(Integrated Watershed Management Institute)
-
์ข
์ ํ์โคํ๊ตญ๊ฑด์ค๊ธฐ์ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ตญํ ๋ณด์ ์ฐ๊ตฌ๋ณธ๋ถ ์ ์์ฐ๊ตฌ์์, ๊ณตํ๋ฐ์ฌ
(Korea Institute of Civil Engineering and Building Technology)
Key words (Korean)
ํ๊ฐ์ ์ญ, ๊ฒฝ์์ฒ, ๊ธฐํ๋ณํ, ๋ค์ค GCM, SWAT
Key words
Han river, Gyeongan-cheon, Climate change, Multiple GCMs, SWAT
-
1. ์ ๋ก
-
2. ์ฐ๊ตฌ๋ฐฉ๋ฒ
-
2.1 ๊ธฐํ๋ณํ ์๋๋ฆฌ์ค ์ ์ฉ
-
2.2 ์ ์ญ๋ชจ๋ธ๋ง ๊ตฌ์ถ
-
3. ์ ์ฉ ๊ฒฐ๊ณผ
-
3.1 ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ์๋ ๋ณํ
-
3.2 ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฆ๋ฐ์ฐ๋ ๋ณํ
-
3.3 ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ์ถ๋ ๋ณํ
-
4. ๊ฒฐ ๋ก
1. ์ ๋ก
๊ธฐํ๋ณํ์ ์ํ ์์์ ์ํฅ์ ๋ํด์๋ ๊ตญ์ธ๋ ๋ฌผ๋ก ๊ตญ๋ด์์๋ ์ด๋ฏธ ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ, ์ง์ญ๋ณ ์ฐจ์ด๋ ์์ผ๋ ๋์ฒด๋ก ๊ตญ๋ด์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ๊ฐ์๋๊ณผ
๊ธฐ์จ์ ์ฆ๊ฐ, ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ ์ฆ๊ฐ, ์ ์ถ๋์ ์ฆ๊ฐ ๋ฑ์ด ์ ๋ง๋๊ณ ์๋ค. ๋ํ ๊ทนํ์ฌ์์ ์ฆ๊ฐ์ ๊ณ์ ์ ๋ณ๋์ฑ์ ์ฆ๊ฐ๋ก ์ธํด ๊ฐ๋ญ๊ณผ ํ์์ ๋ฐ์์ด ์ฆ๊ฐํ
๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋๊ธฐ๋ ํ๋ค.
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์๋ฌธํ์ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ๋ ๊ณผ์ ์๋ ๋ฏธ๋ ์จ์ค๊ฐ์ค ์๋๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ๋ฅธ GCM (General Circulation Model)์
์ ์ , ๋์์ ์ญ์ ๋ํ ๋ถ์์ ์ํด ์ ํด์๋ GCM ์๋ฃ์ ๊ณต๊ฐ์ ์ธ ์์ธํ, ์์ธํ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ๋ฅผ ์
๋ ฅ์๋ฃ๋ก ํ์ฉํ๋ ์๋ฌธ๋ชจํ์ ์ ์ ๋ฑ ๋จ๊ณ๋ณ ๊ณผ์ ์์
๋ง์ ๋ถํ์ค์ฑ์ ๋ดํฌํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ด ์ค์์๋ GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถํ์ค์ฑ์ด ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒ์ผ๋ก ์๋ ค์ ธ ์๋ค(Wilby and Harris, 2006; Kay et al., 2009; Lee, 2014; Kim et al., 2018). Kim et al.(2018)์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ถฉ์ฃผ๋ ์ ์ญ์ ๋์์ผ๋ก 29๊ฐ GCMs๊ณผ 2๊ฐ์ ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ(SQM, SDQDM)์ ์ ์ฉํ์ฌ GCM๊ณผ ์์ธํ๊ธฐ๋ฒ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถํ์ค์ฑ ๋ถ์์
ํตํด ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ์ ์ใ๊ณต๊ฐ์ ์ฌํ ๊ณผ์ ์์ ๋ถํ์ค์ฑ์ด ์๋์ ์ผ๋ก ์ ์ 16๊ฐ GCMs๊ณผ SQM (Simple Quantile Mapping) (Cho et al., 2018a) ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ์ ์ ์ ํ ๋ฐ ์๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๋์์ผ๋ก ํ๋ ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ํ๊ฐ๊ถ์ญ์ ํ๋นํธ๋ก ์ ์
ํ๋ ๊ธธ์ด 49.5 km์ ์ค์๊ท๋ชจ ํ์ฒ์ ์ญ์ผ๋ก์, ํ๋นํธ ์ ์ฒด ์๋ฅ ํ์ฒ ์ค ํ๋นํธ
์ ์
๋์ ๋ํ ๊ธฐ์ฌ๋๋ 2 % ์ด๋ด์ด์ง๋ง (Kim et al., 2014), BOD ์ค์ผ๋ถํ๋์ 16 % ์์ค์ ๋์ ์ค์ผ๋๋ฅผ ์ง๋๊ณ ์์ด ํ๋นํธ ์์ง ๋ฌธ์ ์ ์์ด ๊ด์ฌ์ด ๋์ ์ง์ญ์ด๋ค(Cho, 2012). ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๋ํด ๊ณผ๊ฑฐ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด, Bae et al.(2007)์ SRES A2 ์๋๋ฆฌ์ค ์ํฉ์์ ๊ฐ์๋๊ณผ ์ ์ถ๋์ ๊ฐ์ํ๊ณ ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์ํ ๋ฐ ์์ผ๋ฉฐ, Ahn et al.(2008)๋ A2 ์๋๋ฆฌ์ค์ B2 ์๋๋ฆฌ์ค์์ ๋น์ทํ ์ ๋ง์ ํ์๋ค. Ahn et al.(2009)์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ 3๊ฐ ์๋๋ฆฌ์ค(A2, A1B, B1)์ 2๊ฐ GCMs (MIROC3.2 hires, ECHAM5-OM)์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์
๋ถ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ฌ๋ฆ์ฒ ์ ์ ์ธํ ๋ชจ๋ ๊ณ์ ์์ ๊ฐ์๋์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋งํ์๋ค. Kim et al.(2010)์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ A2 ์๋๋ฆฌ์ค ํ์์ ๊ฐ์๋๊ณผ ์ ์ถ๋์ด ๊ณผ๊ฑฐ์ ๋นํด ์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋น๊ต์ ์ต๊ทผ์ ์ํ๋ Woo et al.(2018)์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ RCP 4.5์ RCP 8.5 ์๋๋ฆฌ์ค์์ HadGEM3-RA ๊ธฐํ์๋ฃ๋ฅผ ์ ์ฉํ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฏธ๋์ ์ ์ถ๋์ด ๊ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์๋์๋ค. ์ด๋ฌํ
์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋๋ถ๋ถ ๋จ์ผ ๋๋ ํ์ ๋ ์์ GCM์ ์ ์ฉํ๊ณ ์๊ฑฐ๋ ๊ณผ๊ฑฐ์ ์๋๋ฆฌ์ค์ธ SRES ์๋ฃ๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๋ฏธ๋์ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ๊ณ ์์ด ๋ค์ํ
๋ฏธ๋์ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ๊ณ ํ๊ฐํ๋๋ฐ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ธฐ์กด Kim et al.(2018)์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ฌ 16๊ฐ GCMs๊ณผ SQM ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ์ ํตํด ๋์ถ๋ ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ์ SWAT (Soil and Water Assessment
Tool) ์ ์ญ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ค์ํ GCM ์๋ฃ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฏธ๋ ์๋ฌธ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค.
2. ์ฐ๊ตฌ๋ฐฉ๋ฒ
2.1 ๊ธฐํ๋ณํ ์๋๋ฆฌ์ค ์ ์ฉ
๊ธฐํ๋ชจ๋ธ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฏธ๋ ์ ๋ง์๋ฃ์ ๋ถํ์ค์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๊ฐ๋ฅํ ๋ง์ ๊ธฐํ๋ชจ๋ธ๋ก๋ถํฐ ์์ฐ๋ ๋ค์ํ ๊ธฐํ๋ณํ ์๋๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฅ์ ์ํธ ๋น๊ตใ๊ฒํ ํ์๋ค.
๊ธฐ์กด Kim et al.(2018)์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ํ๊ฐ๊ถ์ญ ์ถฉ์ฃผ๋ ์ ์ญ์ ๋์์ผ๋ก 29๊ฐ GCMs๊ณผ 2๊ฐ์ ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ(SQM, SDQDM)์ ์ ์ฉํ์ฌ GCM๊ณผ ์์ธํ๊ธฐ๋ฒ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถํ์ค์ฑ
๋ถ์์ ํตํด ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ์ ์ใ๊ณต๊ฐ์ ์ฌํ ๊ณผ์ ์์ ๋ถํ์ค์ฑ์ด ์๋์ ์ผ๋ก ์ ์ 16๊ฐ GCMs๊ณผ SQM ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ์ ์ ์ ํ ๋ฐ ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋
์๊ธฐ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ ์ ํ์๋ 16๊ฐ GCMs๊ณผ SQM ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๋์์ผ๋ก ์ ์ฉํ์๋ค. SQM ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ด์ธก์ง์ ๋ฐ ๊ธฐ์๋ณ์์ ๋ํด ๋
๋ฆฝ์ ์ผ๋ก
์์ธํ๋ฅผ ์ํํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก์ ๊ณ์ฐ์ด ๋น ๋ฅด๋ค๋ ์ฅ์ ์ด ์์ผ๋ฉฐ, Kim et al.(2018)๊ณผ Cho et al.(2018b)์ ์ฐ๊ตฌ ๋ฑ์ ํตํด ๊ฐ์๋, ๊ธฐ์จ ๋ฑ์ ๊ธฐํ๋ณ์์ ๋ํ ๊ณต๊ฐ ์ฌํ์ฑ ํ๊ฐ์์ ์ฐ์์ฑ์ ํ์ธํ ๋ฐ ์๋ค. 16๊ฐ GCMs์ ๋ํ ๊ณต๊ฐํด์๋, ์์ฐ๊ธฐ๊ด,
์ฐ์ถ๋๋ ์ฃผ์ ๊ธฐํ์ธ์ ๋ฑ์ Kim et al.(2018)์ ๋
ผ๋ฌธ์ ํ๋ก ์ ์ ๋ฆฌ๋์ด ์๋ค.
๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์ํฅ ๋ถ์์ ์ํด ์จ์ค๊ฐ์ค ์๋๋ฆฌ์ค๋ก ์ ์ฉ๋๊ณ ์๋ RCP ์๋๋ฆฌ์ค๋ ํ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ง์ด ํ์ฉ๋๊ณ ์๋ RCP 4.5 (์จ์ค๊ฐ์ค ์ ๊ฐ์ ์ฑ
์ด
์๋นํ ์คํ๋๋ค๋ ์๋๋ฆฌ์ค)์ RCP 8.5 (ํ์ฌ ์ถ์ธ๋๋ก ์จ์ค๊ฐ์ค๊ฐ ์ง์ ๋ฐฐ์ถ๋๋ค๋ ์๋๋ฆฌ์ค)์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ ์ฉํ์๋ค.
SWAT ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ ์ ์ถ๋ ๋ชจ์๋ฅผ ์ํด CCSM4, CESM1- BGC ๋ฑ ์ด 16๊ฐ GCMs์ ์ํ ์ ๋ง์๋ฃ(๊ฐ์๋๊ณผ ์ต๊ณ /์ต์ ๊ธฐ์จ)๋ฅผ ํ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ,
RCP 4.5์ RCP 8.5์ ๋ํด ๊ฐ์๋, ์ฆ๋ฐ์ฐ๋ ๋ฐ ์ ์ถ๋์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๋ฏธ๋์ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค.
2.2 ์ ์ญ๋ชจ๋ธ๋ง ๊ตฌ์ถ
๋์ ์ ์ญ๋ฉด์ ์ Fig. 1๊ณผ ๊ฐ์ด ํ๋ฅ๋ถ์ ๊ฒฝ์๊ต ์ง์ ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์ฝ 262 km2๋ก์, SWAT ๋ชจํ ์ ์ฉ์ ์ํด ์ ์ญ ๋ด ์ฃผ์ํฉ๋ฅ์ ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก 11๊ฐ์ ์์ ์ญ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์๋ค.
๋ชจํ์ ๋งค๊ฐ๋ณ์ ๋ณด์ ์ ์ํด ์ ์ญ ํ๋ฅ๋ถ์ธ ๊ฒฝ์๊ต ์ง์ ์์์ 2003~2008๋
์ ์ ์ถ๋ ๊ด์ธก์๋ฃ๋ฅผ ํ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฒ์ฆ์๋ฃ๋ 2009~2018๋
์
์ต๊ทผ 10๋
์๋ฃ๋ฅผ ํ์ฉํ์๋ค. ๋งค๊ฐ๋ณ์ ๋ณด์ ์ ์ ์ถ๋์ ๊ด๋ จ๋ ๋งค๊ฐ๋ณ์(CN2, ALPHA_BF, GW_DELAY, GWQMN, ESCO, SLSOIL)๋ฅผ
์ค์ฌ์ผ๋ก SWAT-CUP์ SUFI2 ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ ์ฉํ์ฌ ์๋๋ณด์ ํ์๋ค.
Fig. 2๋ ๋ณด์ ๊ธฐ๊ฐ๊ณผ ๊ฒ์ฆ๊ธฐ๊ฐ์ ๋ํด ์ผ ์ ์ถ๋ ๊ด์ธก์น์ ๋ชจ์์น๋ฅผ ๋น๊ตํ ๊ฒ์ด๊ณ , Fig. 3์ ์ ์ ์ถ๋์ ๋ํ ๋น๊ต ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ์์ ๊ธฐ์ ํ๋๋ก
SWAT-CUP SUFI2 ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ํ์ฉํ์ฌ ์ต์ ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋์ถํ ๊ฒ์ผ๋ก, ์ ๋ฐ์ ์ธ ๊ฒฝํฅ์ ์ ๋ชจ์ํ๊ณ ์์ผ๋ ์ผ๋ถ ๊ฐ์๋์ด ๋ง์ ์ฌ๋ฆ์ฒ ์ ๊ด์ธก์น์
๋นํด ๋ค์ ๋ฎ์ ๋ชจ์ ๊ฒฝํฅ์ ๋ํ๋ด์๋ค. Table 1์ ๊ฐ๊ฐ์ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ R2 (Coefficient of determination), NSE (Nash-Sutcliffe efficiency), RSR (Ratio of RMSE
to the standard deviation of the observations), PBIAS (Percent bias) ๋ฑ์ ๋ํ์ ์ธ ์ ํฉ์ฑ(Goodness
of fit) ํ๊ฐ์ง์๋ฅผ ํ๋ก ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค.
Fig. 2.
Calibration and Validation Results for Daily Flow
Fig. 3.
Calibration and Validation Results for Monthly Flow
Table 1. Goodness of Fit Results for Daily and Monthly Simulations in this Study
GOF index
|
Calibration
|
Validation
|
Daily flow
|
Monthly flow
|
Daily flow
|
Monthly flow
|
R2
|
0.72
|
0.83
|
0.81
|
0.92
|
NSE
|
0.71
|
0.78
|
0.76
|
0.85
|
RSR
|
0.54
|
0.46
|
0.49
|
0.39
|
PBIAS (%)
|
-18.4
|
-18.2
|
-22.1
|
-22.0
|
Table 2๋ Moriasi et al.(2007)์ด ์ ์ํ ๋ชจ๋ธ๋ง ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ ํฉ์ฑ ํ๋จ ๊ธฐ์ค ์ค SWAT ๋ชจํ์ ๋ํ ๋ถ๋ถ์ ์ ๋ฆฌํ ๊ฒ์ผ๋ก์, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๋์ถ๋ ๋ณด์ ๋ฐ ๊ฒ์ฆ๊ธฐ๊ฐ์ ๋ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ NSE์
RSR ๊ธฐ์ค์ผ๋ก๋ Very good, PBIAS ๊ธฐ์ค์ผ๋ก๋ Satisfactory ์ด์์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ์ฆ, Figs. 2 and 3์ ๋ํ๋ ๊ฒ์ฒ๋ผ
์ผ๋ถ ์ผ ์๋ฃ ๋ฐ ์ ์๋ฃ์์ ํธ์ฐจ๊ฐ ์์ผ๋ ์ฅ๊ธฐ๊ฐ์ ๊ฑธ์ณ ๊ด์ธก์น์ ๊ฒฝํฅ์ ์ ์ฌํํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๋ชจ๋ธ๋ง์ ํตํด ๋์ถ๋ ๋ชจ์์๋ฃ์ ์ ๋ขฐ์ฑ ๋ฐ ํ์ฉ์ฑ์ด
๋๋ค๊ณ ํ๋จํ ์ ์๋ค.
Table 2. Model Performance Ratings for a Monthly Time Step (Moriasi et al., 2007)
Performance rating
|
NSE
|
RSR
|
PBIAS
|
Very good
|
0.75 to 1.00
|
0.00 to 0.50
|
<ยฑ10
|
Good
|
0.65 to 0.75
|
0.50 to 0.60
|
ยฑ10 to ยฑ15
|
Satisfactory
|
0.50 to 0.65
|
0.60 to 0.70
|
ยฑ15 to ยฑ25
|
Unsatisfactory
|
โค0.50
|
>0.70
|
โฅยฑ25
|
3. ์ ์ฉ ๊ฒฐ๊ณผ
3.1 ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ์๋ ๋ณํ
SWAT ๋ชจํ์ ์ ์ฉํ๊ธฐ ์ ์ ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ ์๋๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๊ฐ์๋์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. Fig. 4๋ ๊ณผ๊ฑฐ๊ธฐ๊ฐ(1980~2009๋
)๊ณผ
๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ(2010~2099๋
)์ ๋ํ ์ฐ๋๋ณ ๊ฐ์๋์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณ๋์ฑ์ ์์์ผ๋ก ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ์
๋ํด GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ์ต๋~์ต์ ์ฐจ์ด๊ฐ 1,500 mm, ํ๊ท ๊ฐ ๋๋น ํธ์ฐจ๋ ์ฝ โ40 % ~ +60 % ์ ๋๋ก ๋ณ๋์ฑ์ด ๋งค์ฐ ํฐ ๊ฒ์ ์ ์ ์์ผ๋ฉฐ,
๋ฏธ๋๋ก ๊ฐ์๋ก ์ ์ฐจ ์ฆ๊ฐํ๋ ์ถ์ธ์ด๋ค.
Fig. 4.
Annual Precipitation for Past and Future Periods
๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ๋ณ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด ๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ(2010~2099๋
)์ ํฌ๊ฒ 3๊ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ(2010~2039๋
, 2040~2069๋
, 2070~2099๋
)์ผ๋ก
๊ตฌ๋ถํ๊ณ ๊ณผ๊ฑฐ ๊ธฐ๊ฐ(1980~2009๋
)์ ๋ํด ๊ด์ธก๋ ๊ฐ๊ณผ ๋น๊ตํ์๋ค. Fig. 5๋ ๊ฐ GCM ๊ฒฐ๊ณผ ์ค ๊ฐ์๋ ๊ฐ์ ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๋ํด ์์ธํ์ํจ
ํ ๋ฏธ๋ ๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ๋น๊ตํ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ์ผ๋ถ GCM ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ ์ธํ๊ณ ๋ ๋์ฒด๋ก ๋ฏธ๋ ํ๋ฐ๊ธฐ๋ก ๊ฐ์๋ก ๊ฐ์๋์ด ์ฆ๊ฐํ๋ฉฐ RCP 4.5๋ณด๋ค RCP 8.5
์๋๋ฆฌ์ค์์ ๋ ๋ง์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์๋ค. ๊ณผ๊ฑฐ ๊ด์ธก๊ฐ๊ณผ ๋น๊ตํด์๋ ๋ฏธ๋ ์ ๋ฐ๊ธฐ์๋ ์๋๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ๋ผ ์ผ๋ถ GCM์์ ๋ฎ๊ฒ ์ ๋ง๋์์ผ๋ ์ค๋ฐ๊ธฐ์
ํ๋ฐ๊ธฐ์๋ ๊ฑฐ์ ๋ชจ๋ GCM์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๊ด์ธก๊ฐ๋ณด๋ค ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ฆ ํ์ฌ์ RCP 4.5์ 8.5 ์๋๋ฆฌ์ค ์ํฉ์์๋ ๋ฏธ๋๋ก ๊ฐ์๋ก ๊ฐ์๋์ด ์ฆ๊ฐํ
๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋๊ณ ์๋ค.
Fig. 5.
Annual Precipitation by GCMs for Future Climate Change Scenarios of RCP 4.5 and RCP
8.5
Fig. 6์ ๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ์๋์ ์๋ณ ๋ณํ๋ฅผ ๋น๊ตํ ๊ฒ์ผ๋ก, GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณ๋์ฑ์ ๋ฐ์คํ๋กฏ์ผ๋ก ๋ํ๋ด์์ผ๋ฉฐ ๊ณผ๊ฑฐ 30๋
(1980~2009๋
)์
๋ํ ๊ด์ธก์๋ฃ์ ๋น๊ตํ์๋ค. GCM์ ๋ฐ๋ผ ์ฐจ์ด๋ ์์ง๋ง, ๋์ฒด๋ก 1์~6์๊ณผ 10์~12์์ ๊ณผ๊ฑฐ ๊ด์ธก์น์ ํฐ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฐ๋ฉด์
7์~9์์ GCM์ ๋ฐ๋ผ ๋ณ๋์ฑ์ด ๋ค์ ํฌ๋ฉฐ, ๋ฏธ๋ ํ๋ฐ๊ธฐ๋ก ๊ฐ์๋ก, RCP 4.5๋ณด๋ค๋ RCP 8.5 ์๋๋ฆฌ์ค์์ ๋ณ๋ํญ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. RCP
8.5์์๋ 6์ ๊ฐ์๋๋ GCM๋ณ๋ก ์ฐจ์ด๊ฐ ์ข ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ GCM ํ๊ท ์น๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก 7์์ ๊ฐ์๋์ ๊ณผ๊ฑฐ์๋ฃ์ ํฐ ์ฐจ์ด๊ฐ ์์ผ๋,
8์๊ณผ 9์์ ๊ฐ์๋์ ๋์ฒด๋ก ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์๋ค. ์ฆ, ํ์ฌ์ RCP ๊ธฐํ๋ณํ ์๋๋ฆฌ์ค ํ์์๋ ๋ฏธ๋์ ์ฌ๋ฆ์ฒ ๊ฐ์๋์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์์ํ
์ ์๋ค.
Fig. 6.
Monthly Variation in Precipitation with Future Periods for RCP 4.5 and RCP 8.5
3.2 ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฆ๋ฐ์ฐ๋ ๋ณํ
Fig. 7์ ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ๋ฅผ ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๋ํด ์์ธํ์ํจ ํ SWAT ๋ชจํ์ ์
๋ ฅ์๋ฃ๋ก ์ ์ฉํ์ฌ ๋ชจ์๋ ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ ๋ํ ์ฐ๋๋ณ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค.
GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐ๋๋ณ ์ต๋~์ต์ ์ฐจ์ด๋ 150 mm, ํ๊ท ๊ฐ ๋๋น ํธ์ฐจ๋ ยฑ15 % ์ ๋์ด๋ฉฐ, ๋ฏธ๋๋ก ๊ฐ์๋ก RCP 8.5 ์๋๋ฆฌ์ค์์์ ์ฆ๊ฐ์ถ์ธ๊ฐ
์๋์ ์ผ๋ก ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 7.
Annual Evapotranspiration for Past and Future Periods
Fig. 8์ ์์ Fig. 5์ ๊ฐ์ด GCM๋ณ ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ ์ฐ ํ๊ท ๊ฐ์ ๋น๊ตํ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฏธ๋ ์ ๋ฐ๊ธฐ(2010~2039)์๋ ๊ณผ๊ฑฐ์ ๋น์ทํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋งํ
GCM๋ ๋ง์์ผ๋, ๋ฏธ๋ ์ค๋ฐ๊ธฐ(2040~2069)์ ํ๋ฐ๊ธฐ(2070~2099)์๋ ๊ฑฐ์ ๋ชจ๋ GCM์ ๋ํด ๊ณผ๊ฑฐ๋ณด๋ค ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์๋ค.
๊ฐ์๋๊ณผ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก RCP 8.5์์์ ๋ณ๋์ฑ์ด ๋ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 8.
Annual Evapotranspiration by GCMs for Future Climate Change Scenarios of RCP 4.5 and
RCP 8.5
Fig. 9๋ ๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ์๋ณ ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ ๋ณํ๋ฅผ ๋น๊ตํ ๊ฒ์ผ๋ก์, 4์๊ณผ 9์, 10์์ ๊ณผ๊ฑฐ๋๋น ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋๋ ๋ฐ๋ฉด, 7์๊ณผ 8์์
๊ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์๋ค. ์ด๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ์์ธ์ด ์์ ์ ์์ผ๋, ์์ Fig. 6์ ๋ํ๋ ๊ฒ๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฌ๋ฆ์ฒ ๊ฐ์๋์ ์ฆ๊ฐ ๋ฑ์ด ํ ์์ธ์ผ ๊ฒ์ผ๋ก
ํ๋จ๋๋ค. ๋ํ ๊ฐ์๋๊ณผ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก RCP 4.5๋ณด๋ค๋ RCP 8.5์์ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ฏธ๋ ํ๋ฐ๊ธฐ๋ก ๊ฐ์๋ก GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณ๋์ฑ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋จ์ ์ ์
์๋ค.
Fig. 9.
Monthly Variation in Evapotranspiration with Future Periods for RCP 4.5 and RCP 8.5
3.3 ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ์ถ๋ ๋ณํ
Fig. 10์ ์ฐ๋๋ณ ์ ์ถ๋์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ผ๋ก, GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐ๊ฐ ์ ์ถ๋์ ์ต๋~์ต์ ์ฐจ์ด๋ ์ฝ 1,380 mm, ํ๊ท ๊ฐ ๋๋น ํธ์ฐจ๋ โ60
% ~ +90 % ์ ๋๋ก ๋ถ์๋์๊ณ , ๊ณผ๊ฑฐ๊ธฐ๊ฐ๋ถํฐ ์ ์ฐจ ๋ฏธ๋ ํ๋ฐ๊ธฐ๋ก ๊ฐ์๋ก ์ ์ถ๋์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ์ถ์ธ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 10.
Annual Runoff for Past and Future Periods
Fig. 11์ GCM์ ๋ฐ๋ผ ๋์ถ๋ ์ฐ ์ ์ถ๋์ ๋ํ ๋น๊ต ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ์์ ์ดํด๋ณธ ๊ฐ์๋์ ์ฆ๊ฐ๋ก ์ธํด ๊ณผ๊ฑฐ๋ณด๋ค ๋ฏธ๋์ ์ ์ถ๋์ด ์ฆ๊ฐํ๊ณ , ๋ฏธ๋
ํ๋ฐ๊ธฐ๋ก ๊ฐ์๋ก ๋ ๋ง์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์์ผ๋ฉฐ, RCP 8.5์์ GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณ๋์ฑ ๋ฐ ๊ณผ๊ฑฐ๋๋น ์ฆ๊ฐํญ์ด ๋ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 11.
Annual Runoff by GCMs for Future Climate Change Scenarios of RCP 4.5 and RCP 8.5
Fig. 12์ ๋ํ๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ์๋ณ ์ ์ถ๋์ ๋ณํ ๋ํ ์ฌ๋ฆ์ฒ ๊ฐ์๋์ ์ฆ๊ฐ๋ก ์ธํด 8์๊ณผ 9์์ ์ ์ถ๋์ด ํฐ ํญ์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์๋ค.
7์์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ฏธ๋ ์ ๋ฐ๊ธฐ ๋ฐ ์ค๋ฐ๊ธฐ์ ์ผ๋ถ ๊ฐ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋๊ธฐ๋ ํ์ง๋ง ํ๋ฐ๊ธฐ์๋ ๋์ฒด๋ก ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์์ผ๋ฉฐ, GCM์ ๋ฐ๋ผ 7~9์์
๋ณ๋์ฑ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 12.
Monthly Variation in Runoff with Future Periods for RCP 4.5 and RCP 8.5
4. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๋์์ผ๋ก ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฃผ์ ์๋ฌธ์ฑ๋ถ์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ์ ๋ถํ์ค์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๊ธฐ์กด
ํ ์ฐ๊ตฌ์์ ๋ถ์ํ ๋ถํ์ค์ฑ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๋ฏธ๋๊ธฐํ์๋ฃ์ ์ฌํ์ฑ์ด ์ฐ์ํ 16๊ฐ GCMs๊ณผ SQM ์์ธํ ๊ธฐ๋ฒ์ ๋ถ์์ ํ์ฉํ์๋ค. ๋ํ SWAT
์ ์ญ๋ชจํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฏธ๋ ๊ธฐํ์๋ฃ๋ก๋ถํฐ ๋ฏธ๋์ ์ ์ถ๋์ ๋์ถํ์๋ค.
๋ถํ์ค์ฑ ๋ถ์์ ํตํด ์ ์ ๋ GCM์ ์ ์ฉํ์์๋ ๋ณธ๋ฌธ์ ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ์์ ๋ํ๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด GCM์ ๋ฐ๋ผ ์ฐ๊ฐ ๊ฐ์๋์ 1,500 mm, ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์
150 mm, ์ ์ถ๋์ 1,380 mm์ ํธ์ฐจ๋ฅผ ๋ณด์ด๊ณ , ํ๊ท ๊ฐ ๋๋น ๊ฐ์๋์ โ40 % ~ +60 %, ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ ยฑ15 %, ์ ์ถ๋์ โ60 %
~ +90 %๋ก์ GCM์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณ๋์ฑ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฏธ๋๊ธฐ๊ฐ์ 3๊ฐ ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ์ฌ ๊ธฐ๊ฐ๋ณ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ, ๊ฐ์๋, ์ฆ๋ฐ์ฐ๋,
์ ์ถ๋ ๋ชจ๋ ๋ฏธ๋ ํ๋ฐ๊ธฐ(2070~2099๋
)๋ก ๊ฐ์๋ก ์ ์ฐจ ์ฆ๊ฐํ๋ฉฐ, RCP 8.5 ์๋๋ฆฌ์ค ํ์์ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ ํฌ๊ฒ ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋์๋ค.
์๋ณ๋ก๋ ๋ฏธ๋ ํ๋ฐ๊ธฐ๋ก ๊ฐ์๋ก 7~9์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ๊ฐ์๋๊ณผ ์ ์ถ๋์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ๋ฐ๋ฉด, ์ฆ๋ฐ์ฐ๋์ 7์๊ณผ 8์์ ๊ฐ์ํ๊ณ 9์๊ณผ 10์์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก
๋ถ์๋์๋ค.
๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ๋ํ ๊ธฐ์กด์ ๊ธฐํ๋ณํ ์ฐ๊ตฌ์ ๋น๊ตํด๋ณด๋ฉด, ๋์ฒด๋ก ๊ฐ์๋๊ณผ ์ ์ถ๋์ด ๊ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋งํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ(Bae et al., 2007; Kim et al., 2010; Woo et al., 2018), ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์๋ ๋ฐ๋๋ก ์ฌ๋ฆ์ฒ ์ ์ ์ธํ ๋ชจ๋ ๊ณ์ ์์ ๊ฐ์๋์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋งํ ์ฐ๊ตฌ(Ahn et al., 2009)๋ ์๋ค. ๋ฐ๋ฉด, ๊ฒฝ์์ฒ ์ ์ญ์ ํฌํจํ ํ๊ฐ์ ์ญ ์ ์ฒด๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ํ ๊ธฐํ๋ณํ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด, ๋์ฒด๋ก ๊ฐ์๋๊ณผ ์ ์ถ๋์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋งํ๊ณ ์๋ค(Bae et al., 2007; Jung et al., 2013; Korea Environment Institute, 2012, Do and Kim, 2017). ์ด๋ฌํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋จ์ผ ๋๋ ์์์ GCM์ ์ ์ฉํ๊ฑฐ๋ ๊ณผ๊ฑฐ์ SRES ๊ธฐํ๋ณํ ์๋๋ฆฌ์ค๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ณ ์์ด ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์์ ์
์๋ค. ๋ํ, ๋ณธ๋ฌธ์์ ๋ถ์ํ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด GCM์ ๋ฐ๋ผ ์์ดํ ๊ธฐํ์ํฅ์ ๋์ถํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ๋ ์๋ค.
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ฏธ๋ ์์ญ๋
์ด์์ ๊ธฐ๊ฐ์ ๋ํ ์ฅ๊ธฐ๊ฐ์ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์ ์ค์ ์ ๊ธฐํํ์์ ๋ชจ์ํ์ฌ ๋ถ์ํ ๊ฒ์ด ์๋๋ผ ๊ณผ๊ฑฐ์ ๊ด์ธก์น๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๋ฏธ๋์
๋ฐ์๊ฐ๋ฅํ ๋ํ์ ์ธ ์๋๋ฆฌ์ค๋ฅผ ์๋ฆฝํ ํ ๋ฏธ๋์ ๋ถํ์ค์ฑ์ ์์ธกํ๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์, ์๋๋ฆฌ์ค์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ค์ํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ์ผ๋์ ๋๊ณ ๋ค์ํ ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์
๋ฐ๋ผ ๋ฏธ๋์ ๋ณํ๋ฅผ ํ๋จํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ ์ํ๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๊ทธ๋ฌํ ๋ค์ํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ ์ค์ ํ๋๋ก์ ๋ฏธ๋์ ๊ธฐํ๋ณํ ์ํฅ์ ์ ์ํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ,
ํนํ GCM ์๋ฃ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ถํ์ค์ฑ์ ์ดํดํ๋๋ฐ ๋์์ด ๋ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ธฐ๋ํ๋ค.