-
1. ์ ๋ก
-
1.1 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ๊ณผ ๋ชฉ์
-
1.2 ์ฐ๊ตฌ์ ๊ณผ์
-
1.3 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์์ ํ์ฉ ํ๋ก๊ทธ๋จ
-
2. ์ ํ์ฐ๊ตฌ ๊ณ ์ฐฐ ๋ฐ ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ
-
2.1 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง
-
2.2 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ ์ ๋๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ ๋ณ์ ์ค์
-
2.3 ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์(Spearmanโs rank Correlation analysis)
-
3. ๊ตญ๋ด ํนยท๊ด์ญ์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ
-
3.1 ๋ถ๋ฆฌ์ ๊ธฐ์ค
-
3.2 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ ์ง์ ์ฐ์ถ
-
4. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์๊ด๋ถ์
-
4.1 ๊ธฐ์ ํต๊ณ๋
-
4.2 ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ
-
5. ๊ฒฐ ๋ก
1. ์ ๋ก
1.1 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ๊ณผ ๋ชฉ์
๋์๋ ๋ค์ํ ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ๋ถํ(ๅๅ, differentiation)๋๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์๋ก ์ด์ง์ ์ธ ๊ณต๊ฐ์ด ์๋ก ์ํตํ์ง ๋ชปํ๋ ๊ฒฝ์ฐ, ๋ถํ๊ฐ
์๋ ๋ถ๋ฆฌ(ๅ้ข, segregation)๋ก ์ด์ด์ง๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ๋จ์ง ๊ฐ๋ฐ์ ๊ทน์ฌํ ์ฃผ๊ฑฐ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ๋ค๋ฃจ์์ผ๋, ๊ณ์ธตยท์ธ์ข
์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถ๋ฆฌํ์์ผ๋ก ์ฐ๊ฒฐ๋๋
ํ์์ ์ธ ์์ญ์ฑ์ ๋ณด์ธ๋ค๋ ์ ์์ ๊พธ์คํ ๋นํ์ ๋ฐ์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ํํธ๋จ์ง์์ ๋จ์ง ์ถ์
์์คํ
์ ์ค์นํ๋ ๋ฑ ํ์์ ์ธ ๋์ ๊ณต๊ฐ์ ์กฐ์ฑํ๊ณ
์๋ค. ํนํ ํ๋ฆฌ๋ฏธ์์ด ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฌ๊ฒจ์ง๋, 1,000์ธ๋ ์ด์์ ๋๊ท๋ชจ ๊ณ ๊ธ์ํํธ๋จ์ง์ ๋ง๋ฌผ๋ฆฌ๋ฉด์, ๋์ฑ ๊ฐํ๊ณ ๋ํ์ ํ์์ฑ์ผ๋ก ๋ํ๋๊ณ ์๋ค.
๋๊ท๋ชจ ๊ณ ๊ธ์ํํธ๋จ์ง์ ํ์์ฑ, ์ํํ์ ๊ดํ ๋ง์ ๋
ผ์์ด ์์์ผ๋, ์ํํธ์ง๊ตฌ์ ์ฌ๊ฑด์ถ์ฌ์
๊ณผ ๊ณต๊ณต์ฐธ์ฌํ ๊ณ ๋ฐ ์ฌ๊ฑด์ถ ๋ฑ์ ๋ณด์์ ๋, ๋ฏผ๊ณผ ๊ด์
ํด๋น ๋ฌธ์ ์ ๋ํ ์ธ์์ด ๋ช
ํํ์ง ์์ ๋ฏํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌํ์๊ณผ ๊ด๋ จ ์๋ค๋ ๊ฒ์ ํต์ฌ ์ฐ๊ตฌ ๊ฐ์ค๋ก ์ ์ ํ๊ณ
์ค์ฆ๋ฐ์ดํฐ๋ก ๊ฒ์ ํ๋ ค ํ๋ค.
1.2 ์ฐ๊ตฌ์ ๊ณผ์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ํ๋ฆ์ Fig. 1๋ก ์ ๋ฆฌํ์๋ค. ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌํ์๊ณผ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์๋ค๋ ์ฐ๊ตฌ ๊ฐ์ค์ ์ค์ฆ์ ์ผ๋ก ๊ฒ์ ํ๊ธฐ ์ํด ๋จผ์ ๊ฐ ๋์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ ๋๋ฅผ ํ์
ํ์ฌ์ผ
ํ๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ ๋์ ์ยท์คยทํ๋ฅผ ํ๊ฐํ๊ธฐ ์ํด ์์ด์ง์์ ๊ฐ์ผ๋ก ํด์ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ด์ง์๋ ์ฒด์ปค๋ณด๋ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์์ด, ์ด๋ฅผ ๋ณด์ํ ๋ธํ์ง์๋ฅผ
์ฐ์ถํ์ฌ ๊ฐ์ ์ทจํฉํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ ๋ชจ๋ ๋ถ์์ ํฌ๊ด์ ์ธ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์์ผ ํ๋ฏ๋ก, ๋ชจ๋ ๋ถ์์ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๋ฅผ ์ฐ์ถํ๋ค. ํด๋น
์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ผ๋ก ํ์ธํ๋ค.
1.3 ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์์ ํ์ฉ ํ๋ก๊ทธ๋จ
์๋ ์์ค์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ํ์
ํ๊ธฐ ์ํด, ์๋ ์์ค ์๋ฃ๊ฐ ํ์ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์๋ฃ๋ฅผ ํ๋ณดํ๊ธฐ ์ด๋ ค์, ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ์ โ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ ๊ณต๊ฐ์์คํ
โ์ผ๋ก
์ํํธ ์๋๋ฃ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋์ฒด ์งํ๋ก ํ์ฉํ์๋ค. โ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ ๊ณต๊ฐ์์คํ
โ์ 2011๋
1์๋ถํฐ ์ ยท์์ธ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ทจํฉํ์ฌ ๊ณต๊ฐํ๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์๋ฃ์
๋ฒ์๋ ์ฒซ ๊ณต๊ฐ์ฐ๋์ธ 2011๋
๋ถํฐ ์๋
์ธ 2019๋
๊น์ง 7๊ฐ ํนยท๊ด์ญ์(์์ธ, ์ธ์ฒ, ๋ถ์ฐ, ๋๊ตฌ, ๋์ , ๊ด์ฃผ, ์ธ์ฐ)์ ์ ยท์์ธ ๋ฐ์ดํฐ์ด๋ค.
๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์ ์๋ ๊ฐ ํนยท๊ด์ญ์์ฒญ ํํ์ด์ง์์ โ๊ณต๋์ฃผํ(20์ธ๋ ์ด์) ํํฉโ ์๋ฃ๋ก ํ๋ณดํ์๋ค.
๊ณต๊ฐ์๋ฃ๋ ๊ตญ๊ฐ๊ณต๊ฐ์ ๋ณดํฌํธ์ โํ์ ๋ ๊ฒฝ๊ณโ ์๋ฃ์ ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ์ โ์ค๊ฑฐ๋๊ฐ ๊ณต๊ฐ์์คํ
โ์์ ๊ณต๊ฐ๋ ๋๋ก๋ช
์ฃผ์์ ์ง๋ฒ ์ฃผ์๋ฅผ Naver API์ Python
3.8์ ํ์ฉํ์ฌ ๊ตฌํ ์ขํ ์๋ฃ์ด๋ค. ํต๊ณ ๋ฐ ์ฐ์ฐ ์์
์ ํต๊ณํ๋ก๊ทธ๋จ์ธ R 4.0.0์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์๋ฃํธ์ง์ QGIS 3.12.1์ ์ด์ฉํ์์ผ๋ฉฐ,
๋๋ก๋ช
์ฃผ์์ ์ง๋ฒ ์ฃผ์์ ์ขํ๋ณํ์ Python 3.8๊ณผ Naver API์ ํ์ฉํ์๋ค.
2. ์ ํ์ฐ๊ตฌ ๊ณ ์ฐฐ ๋ฐ ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ
2.1 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง
๋จผ์ ์ด ์ฐ๊ตฌ์์ ์ฌ์ฉํ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์๋ฏธ๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค. โ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ ์ฌํ์ ยท๊ณต๊ฐ์ ์ผ๋ก ํ ์ง๋จ ์ค์ค๋ก๊ฐ ๋ค๋ฅธ ์ง๋จ๊ณผ ๊ตฌ๋ถ๋๋ ค ํ๋ ํํ์ ์ธ
์ฑํฅ์ด๋ ์ ๋ ๋๋ ์ฌํ ๊ตฌ์กฐ์ ์ธ ์ด์ ๋ก ์ง๋จ ์ ์ฒด๊ฐ ํตํฉ๋ ์ ์๋ ์ํฉ์ ์๋ฏธํ๋คโ(Bong and Choi, 2015). ๊ฐ ๋์ ๊ณต๊ฐ์ด ์ค์ค๋ก ํ์์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ฉด, ์์ฐํ ์๋ก ์ํตํ์ง ๋ชปํ๋ ๋ถ๋ฆฌํ์์ผ๋ก ์ด์ด์ง๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ ์ธ์ข
ยท์๋์ ๋ฐ๋ผ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์
๊ฐ์ด ์ธ๊ตฌ์ ๋์ง์ฑ์ด ๋์ ์ง์ญ์ ์ฃผ๋ก ์๋๊ณผ ๊ด๋ จํ ์ฌํ์ ๊ณ์ธต์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ํ์
๋์๋ค(Yoon, 1998; Lee, 2012; Bong and Choi, 2015).
์ฃผ๊ฑฐ๋จ์ง์ ํ์์ฑ์์ ๋น๋กฏํ ๊ฒ์ดํฐ๋ ์ปค๋ฎค๋ํฐ(gated community)๋ ๋์์ฌํ์์ ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ์ผ์ด๋ ์ ์๋ ์ฌํ์ ์ ์ด์ ๊ธฐํ๋ฅผ ๊ฐ์ํ๊ฒ
๋ง๋ ๋ค. ํน์ ๊ณ์ธต์ ๊ฐ์น ํธํฅ์ ํ๋๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ์ธ๋ถ๊ณต๊ฐ์ ๋ํด ๋ฐฉ์ด์ ํ๋๋ฅผ ๋ณด์ธ๋ค(Gelรฉzeau, 2007). ๊ฒ์ดํฐ๋ ์ปค๋ฎค๋ํฐ์ ๋ํ ํต์์ ์ธ ์ ์๋ โ๊ณต๊ณต ๊ณต๊ฐ์ด ์ฌ์ ํ๋์ด ์ถ์
์ด ์ ํ๋ ์ฃผ๊ฑฐ๋จ์ง(Blakely and Snyder, 1997)โ๋ฅผ ๋ปํ๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ํํธ๋ ์ถ์
๋ฌธ์ ๋จ์ง ์ถ์
์์คํ
๊ณผ ๋ด์ฅ, ๋๋ฌธ ๋ฑ์ผ๋ก ํ์์ ์ธ ์์ญ์ฑ์ ํ์ฑํ๊ณ ์๋ค(Jung, 2012). ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฒ์ดํฐ๋ ์ปค๋ฎค๋ํฐ๋ ๋์ํ๊ฒฝ์ ๊ณ์ธต๋ณ ๋ถ๋ฆฌ์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๋ณด์ธ๋ค(le Goix and Vesselinov, 2015).
์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๊ฒ์ดํฐ๋ ์ปค๋ฎค๋ํฐ์ ๊ณต๊ฐ์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ถ ์ฃผ๊ฑฐ๋จ์ง๋ ๊ณ ๊ธ ์ฃผ๊ฑฐ๋จ์ง๋ฅผ ์์ฃผ๋ก ํ์ฐํ์๋ค(Jung, 2012). ๊ณ ๊ธ์ฃผ์๋ณตํฉ์ํํธ์ ํ์ดํ์ฐ์ค, ๋ํ ๊ณ ๊ธ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์ด๋ฌํ ๊ฒฝํฅ์ด ์ง๊ฒ ๋ํ๋๋ค(Kim, 2004; Choi, 2008). ๋๊ท๋ชจ ๊ณ ๊ธ ์ํํธ๋จ์ง๋ 1990๋
๋ ์ดํ ์ค์ฐ์ธต ์ด์์ ๊ฑฐ์ฃผ์ง๋ ์ธ์์ด ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. โ์ฃผํ 200๋ง ํธ ๊ฑด์คโ๋ก ๋น๋กฏ๋ ๋ค๊ฐ๊ตฌ์ฃผํ์ ๋ฒ์ ์
1999๋
๊น์ง ๋จ๋
์ฃผํ์ผ๋ก ๊ฐ์ฃผ๋์๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ ๋จ๋
์ฃผํ ๋ฐ์ง ์ง์ญ์ ์ฃผ์ฐจ์ฅ, ๋ด์ง์ค๊ณ, ํ๊ต, ๋์ดํฐ ๋ฑ์ ํ๋ณด์ ๋ํด ์ทจ์ฝํจ์ ๋ณด์ด๊ฒ ๋์๋ค.
๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋จ๋
์ฃผํ์ง์ ๊ฑฐ์ฃผ ํ๊ฒฝ์ ์ด์
ํด์ก๊ณ , ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋จ๋
์ฃผํ ๋ฐ์ง ์ง์ญ์ ์ ์๋์ธต, ์ํํธ๋ ์ค์ฐ์ธต์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง๋ผ๋ ์ฌํ์ ์ธ์์ด ํ์ฐํ์๋ค.
1990๋
๋ ๋ฏธ๋ถ์์ฌํ์ ๊ฒฝ์ ์๊ธฐ๋ฅผ ๊ฒช์ผ๋ฉฐ, ์ํํธ ๊ฑด์คํ์ฌ์ ์ฌ์ ์ ๋ฌธ์ ๋ ๊ทน์ฌํด์ก๋ค. ์์กด์ ์ํ ๋ง์ผํ
๊ฒฝ์์ด ๊ณผ์ด๋๋ฉฐ, ์ํํธ๋จ์ง์ ๋ธ๋๋ํ๊ฐ
๋๋๋ฌ์ง๊ฒ ๋ํ๋๊ธฐ ์์ํ๋ค(Lim, 2002). ์ํํธ๋จ์ง์ ๊ท๋ชจ์ ์
์ง์๊ฑด, ๊ฑด์ค์ฌ์ ๋ธ๋๋๊ฐ ๊ฑฐ์ฃผ๊ณ์ธต์ ์๋ ์์ค, ์ฌํ์ ์ง์ ๋ฑ์ ์์ํ๋ฉด์ ์ฃผํ์ ์ํํ ํํ๋ก ์๋นํ๋ ๊ฒฝํฅ์ด ๋ํ๋๋ค(Jun, 2009). ์ฃผ๊ฑฐ์ ์ํํ๋ ์ง์ญ์ ์
์ง์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ณ์ธต ๋ถ๋ฆฌํ์์ ๊ฐ์คํ๋ค(Gelรฉzeau, 2007; Jun, 2009).
2020๋
7ยท10 ๋ถ๋์ฐ ๋์ฑ
์ผ๋ก ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ๊ฐ ๋ฐํํ ๊ณต๊ณต์ฌ๊ฑด์ถ๊ณผ ๊ณต๊ณต์ฌ๊ฐ๋ฐ์ ์ฉ์ ๋ฅ ์ธ์ผํฐ๋ธ๋ก ๊ฒฐ๊ตญ, 1,000์ธ๋ ์ด์์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ
๋์ฑ ํ์ฐํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ์ด์ด๋์๋ค. ๊ฒ๋ค๊ฐ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ํ์์ฑ๊ณผ ์ํํ ์ฑํฅ์ ๊ดํ ๋ด์ฉ์ด ๋ถ์คํ์๋ค๋ ์ ์์, ํ์ฌ์ ์ ์ฑ
์ ๋์๋
์คํ๋ ค ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ๊ฐ์คํ ์ฐ๋ ค๊ฐ ์๋ค.
์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์์ธ์ ๊ดํ์ฌ ๋ง์ ๋
ผ์์ด ์์์ง๋ง, ์ค์ฆ์ ๊ฒ์ ์ ๊ตญ๋ดยท์ธ ๋ชจ๋ ๋ถ์กฑํ ์ํฉ์ด๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๊ด๋ จํ ๊ตญ๋ด ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฃผ๋ก ์ยท๊ตฐยท๊ตฌ์
๊ณต๊ฐ ๋จ์๋ก ๋ถ์์ ์งํํ์ฌ(Bong and Choi, 2015), ์์ โ๋ถ์ดโ์ด๋ โํ์์ดโ ๋ฑ ์๋ฏผ์ด ์ธ์ํ๋ ๋๋ค์ ๋ฒ์์ ์ด์ง์ ์ธ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฐจ๋ณ์ ์ ํ์ ๋ ๋จ์๋ก ๋ถ์์ ์งํํ์๋ค๋
์ ๊ณผ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ์ค์ฆ๋ฐ์ดํฐ๋ก ๊ฒ์ ํ๋ ์ ์ด๋ค.
2.2 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ ์ ๋๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ ๋ณ์ ์ค์
2.2.1 ์์ด์ง์
๋ฉ์์ ๋ดํผ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๊ด๋ จํ ์์น์ ์ ๊ทผ์ ์ ๋ฆฌํ์ฌ, 5๊ฐ์ง ์ฐจ์์ ๊ฐ๋
์ ์ ์ํ์๋ค(Massey and Denton, 1988). ๊ทธ์ค ์์ด์ง์๋ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๊ด๋ จํ์ฌ ๊ฐ์ฅ ๋ณดํธ์ ์ธ ์ง์์ด๋ฉฐ, ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ์ ํฅํ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ฒ์ฉ์ฑ์ ์ํด ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ ํ์
ํ๋๋ฐ ๊ฐ์ฅ ์ ํฉํ
์ง์๋ผ ํ ์ ์๋ค(Yoon, 1998). ์์ด์ง์๋ ๋ถํฌ์ ๋ถ๊ท ๋ฑ๋๋ฅผ ๋ณด๋ฉฐ, ์ ๋ํธ์ฐจ์ ๊ฐ์คํ๊ท ์ผ๋ก ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ ๋๋ฅผ ์ฐ์ถํ๋ค. ์์ด์ง์์ ์์์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค(Duncan and Duncan, 1955).
: ๋์ ์ ์ฒด ์ธ๊ตฌ์
: ํด๋น ์ง์ญ์ ์ธ๊ตฌ์
: ๋์ ์ ์ฒด์์ ํน์ ์ง๋จ์ ์ธ๊ตฌ๊ตฌ์ฑ๋น
: ํด๋น ์ง์ญ์์ ํน์ ์ง๋จ์ ์ธ๊ตฌ๊ตฌ์ฑ๋น
์ง์์ ๊ฐ์ 0์์ 1์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ๊ท ๋ฑํ ๋ถํฌ๋ 0์ ๊ฐ๊น์ด ๊ฐ์ ๋ํ๋ด๋ฉฐ, ๊ทธ๋ ์ง ์์ ๊ฒฝ์ฐ๋ 1์ ๊ฐ๊น์ด ๊ฐ์ผ๋ก ๋ํ๋๋ค. ์ง์์ ๊ฐ์ด 0.3
๋ฏธ๋ง์ผ ๊ฒฝ์ฐ, ํน๋ณํ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌํ์์ด ๋ํ๋์ง ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ํด์ํ๋ค. 0.3 ์ด์ 0.6 ๋ฏธ๋ง์ ๊ฐ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๋ฐ์ํ์์์ ๋ปํ๋ค. ์ง์์
๊ฐ์ด 0.6๋ณด๋ค ํด ๊ฒฝ์ฐ, ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ ๋๊ฐ ์ฌ๊ฐํ ์์ค์์ ์๋ฏธํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ด์ง์๋ ํ์ดํธ(White, 1983)๊ฐ ์ง์ ํ โ์ฒด์ปค๋ณด๋ ๋ฌธ์ (checkerboard problem)โ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค(Fig. 2). Fig. 2์ ์ผ์ชฝ์ ๋ถํฌ์ ์ค๋ฅธ์ชฝ์ ๋ถํฌ๊ฐ ์์น์์ผ๋ก ๊ฐ๋ค๋ ์ง์ ์ด๋ค. ์ฒด์ปค๋ณด๋ ๋ฌธ์ ๊ฐ ์์ ๋, ์์ด์ง์๋ก ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌํ์์ ์จ์ ํ ์ค๋ช
ํ์ง ๋ชปํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์
๋จ์ํ ๋ถ๊ท ๋ฑ๋๋ง ๋ณด๋ ๊ฒ์ด ์๋, ์ง์ค๋๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ฌ ๋ณด์์ผ ํ๋ค. ์ถ๊ฐ๋ก, ์ฒด์ปค๋ณด๋ ๋ฌธ์ ์ ์ ๋ฌด๋ฅผ ๊ตญ์ง์ ๊ณต๊ฐ ์ฐ๊ด์ฑ ์งํ, LISA (local
indicators of spatial auto correlation)โ์ผ๋ก ํ์ธํ๊ณ ์ ํ๋ค.
2.2.2 ๋ธํ์ง์
๋ธํ์ง์๋ ๋ถํฌ์ ์ง์ค๋๋ฅผ ํ์
ํ๋ ์ง์์ด๋ค. ์ฆ, ํน์ ์ง๋จ์ด ํ ๋์์์ ๊ณต๊ฐ์ ์ผ๋ก ์ผ๋ง๋ ๋ฐ์งํ์ฌ ๊ฑฐ์ฃผํ๋์ง๋ฅผ ์ฐ์ถํ๋ ์ง์์ด๋ค. ํ๋ฒ(Hoover, 1941)๊ฐ ์ฒ์ ์ ์ํ์๊ณ ๋์ปจ(Duncan et al., 1961)์ด ๊ฐ์ ํ์๋ค. ๋ธํ์ง์๋ ๋์ ์ ์ฒด ์ธ๊ตฌ์ ๋ธํ์ง์์ ๋น๊ตํ์ฌ ์ค๋ช
ํ๋ค. ์ธ๊ตฌ ์ ์ฒด์ ๋ธํ์ง์๋ณด๋ค ํน์ ์ง๋จ์ ๋ธํ์ง์๊ฐ ๋๋ค๋ฉด, ์ด ์ง๋จ์ ๋ฐ์งํ์ฌ
๊ฑฐ์ฃผํ๊ณ ์์์ ์๋ฏธํ๋ค. ๋ธํ์ง์๋ 0์์ 1์ ๊ฐ1์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, 1์ ๊ฐ๊น์ธ์๋ก ๋ฐ์งํ์ฌ ๊ฑฐ์ฃผํ๊ณ ์์์ ๋ปํ๋ค.
: ๋์ ์ ์ฒด์์ ํน์ ์ง๋จ์ ์ธ๊ตฌ์
: ํด๋น ์ง์ญ์์ ํน์ ์ง๋จ์ ์ธ๊ตฌ์
: ๋์ ์ ์ฒด ๋ฉด์
: ํด๋น ์ง์ญ์ ๋ฉด์
2.3 ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์(Spearmanโs rank Correlation analysis)
์๊ด๋ถ์์ ๋ ๋ฒกํฐ ์ฌ์ด์ ์ ํ์ ๋๋ ๋น์ ํ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์ธํ๋ ๋ถ์์ด๋ค. -1์์ 1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, 0์ ๊ฐ์ ์์ ํ ๋
๋ฆฝ๊ด๊ณ, -1์ ์์ ํ
์์ ์๊ด, +1์ ์์ ํ ์์ ์๊ด์ ๋ปํ๋ค. ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ ๋ ์ฐ์ํ ๋ฒ์ฃผ์ ์ธก์ ๊ฐ์ ์์ ์ฒ๋๋ก ๋ณํํ์ฌ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋
๋ณ์ ์ฌ์ด์ ์ ํ๊ด๊ณ๊ฐ ์๋๋ผ ๋จ์กฐ ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ์
ํ ์ ์๋ค. ์ ํ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ณด๋ ํผ์ด์จ ์๊ด๋ถ์์ ํ์ฉํ ๋, ๋ ๋ณ์๊ฐ ์ ๊ท๋ถํฌ๋ฅผ ์ด๋ฃฐ ๋, ์ ํฉํ๊ฒ
ํด์ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ ๊ท๋ถํฌ๋ฅผ ๋ฐ๋ฅด์ง ์์ ๋, ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ ํ์ฉํ์ฌ, ์๋ก ๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์ดํด๋ณธ๋ค.
์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ ํด์์
๊ฐ๊ณผ ์ ์์ฑ ๊ฒ์ ์ผ๋ก ํ์
ํ๋ค.
๊ฐ์ โ1์์ 1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ์ ๋๊ฐ์ด ๋์์๋ก ๋ ๋ณ์์ ๋จ์กฐ ๊ด๊ณ๊ฐ ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋จ์ ๋ปํ๋ค. 0์ ๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํด์ํ๊ฑฐ๋
๋
๋ฆฝ์ ์ธ ๊ด๊ณ๋ก ํด์ํ๋ค. ์ ์์ฑ ๊ฒ์ ์ ๊ท๋ฌด๊ฐ์ค์ โ๋ ๋ณ์ ์ฌ์ด์ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์กด์ฌํ์ง ์๋๋ค(
=0)โ ์ด๋ค.
์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.8 ์ด์์ผ ๊ฒฝ์ฐ, ๋งค์ฐ ๊ฐํ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. 0.4 ์ด์์ ๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ดํดํ๋ค. 0.4 ๋ฏธ๋ง์ ๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ
์ฃผ์ฅํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค(Newcastle University, 2020).
3. ๊ตญ๋ด ํนยท๊ด์ญ์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ
3.1 ๋ถ๋ฆฌ์ ๊ธฐ์ค
์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๊ฐ์ด ์ธ์ข
์ ๋์ง์ฑ์ด ๋์ ์ฌํ๋ ์๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๋๋๋ฌ์ง๊ฒ ๋ํ๋๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์๋ ์์ค์ ๋ฉด๋ฐํ๊ฒ ํ์
ํ ์ ์๋ ์๋ฃ๊ฐ ๋ถ์กฑํจ์
๋ฐ๋ผ ํ๋น ์ํํธ ์๋๋ฃ๋ฅผ ๋์ฒด ์งํ๋ก ํ์ฉํ์๋ค.
์๋์ฐจ๊ณ์ฝ์ ๋ฐ๋ผ ์๋๋ฃ๋ ๋ณด์ฆ๊ธ๊ณผ ์์ธ์ ๊ฐ๋
์ด ์๋ค. ์ด ๋์ ์ข
ํฉํ์ฌ ์๋๋ฃ ์์ค์ ์ฐ์ถํ๊ธฐ ์ํด ๋ณด์ฆ๊ธ๊ณผ ์์ธ์์ ๋จ์ ํ๊ท๋ถ์์ ์งํํ์๋ค.
ํ๊ท๋ถ์์ ํตํด ๊ตฌํ ํ๊ท๊ณ์ ๊ฐ์ผ๋ก ๋ณด์ฆ๊ธ๊ณผ ์์ธ๋ฅผ ์ข
ํฉํ ์๋๋ฃ ๊ฐ๋
์ ์ฐ์ถํ์๋ค. ์ด๋ฅผ ์ ์ฉ ๋ฉด์ ์ผ๋ก ๋๋์ด ๋ฉด์ ๋น ์ํํธ ์๋๋ฃ ์์ค์ ์ฐ์ถํ์๋ค.
๋ณด์ฆ๊ธ๊ณผ ์์ธ์์ ๋จ์ ํ๊ท๋ถ์์ ๊ฐ ๋์์ ๊ฐ ๋
๋ ๋ณ๋ก ์งํํ์๋ค(Table 1).
: ์๋๋ฃ ์์ค(๏ฟฆ/
)
: ๋ณด์ฆ๊ธ(๏ฟฆ)
: ์์ธ(๏ฟฆ)
: ์ ์ฉ ๋ฉด์ (
)
: ์์ธ์ ๋ณด์ฆ๊ธ ๊ฐ ๋จ์ํ๊ท๊ณ์
Table 1.
OLS Result of Deposit and Monthly_Rent
|
Seoul
|
Incheon
|
Busan
|
Daegu
|
Daejeon
|
Gwangju
|
Ulsan
|
2011
|
observation
|
150,174
|
36,969
|
31,384
|
20,142
|
20,408
|
14,392
|
9,171
|
parameter
|
-110.87
|
-133.93
|
-148.14
|
-116.55
|
-166.06
|
-101.64
|
-166.06
|
2012
|
observation
|
154,413
|
37,251
|
31,960
|
18,279
|
21,401
|
13,249
|
8,806
|
parameter
|
-126.88
|
-139.77
|
-161.60
|
-150.89
|
-179.62
|
-114.47
|
-174.73
|
2013
|
observation
|
149,465
|
38,155
|
31,717
|
18,506
|
18,931
|
14,531
|
8,671
|
parameter
|
-126.38
|
-149.49
|
-172.12
|
-155.60
|
-181.59
|
-111.27
|
-194.64
|
2014
|
observation
|
165,839
|
39,818
|
34,037
|
19,459
|
21,838
|
15,923
|
9,342
|
parameter
|
-133.80
|
-164.00
|
-166.61
|
-150.43
|
-207.57
|
-146.57
|
-201.65
|
2015
|
observation
|
157,307
|
37,134
|
36,553
|
20,647
|
18,944
|
15,383
|
9,377
|
parameter
|
-119.67
|
-182.94
|
-184.66
|
-144.87
|
-215.43
|
-159.00
|
-221.87
|
2016
|
observation
|
156,019
|
37,435
|
36,414
|
22,387
|
19,086
|
15,763
|
9,621
|
parameter
|
-129.72
|
-207.87
|
-204.56
|
-132.21
|
-232.50
|
-199.24
|
-235.75
|
2017
|
observation
|
156,764
|
36,210
|
37,414
|
23,473
|
17,977
|
18,206
|
9,958
|
parameter
|
-138.84
|
-206.29
|
-181.09
|
-115.82
|
-242.56
|
-222.95
|
-262.63
|
2018
|
observation
|
167,278
|
38,394
|
41,307
|
26,478
|
19,654
|
18,882
|
10,244
|
parameter
|
-142.48
|
-218.31
|
-213.12
|
-161.12
|
-263.39
|
-225.38
|
-248.81
|
2019
|
observation
|
178,230
|
44,288
|
46,708
|
27,473
|
23,115
|
23,080
|
12,493
|
parameter
|
-144.57
|
-224.05
|
-216.36
|
-160.91
|
-281.64
|
-230.23
|
-264.24
|
3.2 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ ์ง์ ์ฐ์ถ
3.2.1 ์์ด์ง์
๊ตญ๋ด 7๊ฐ์ ํนยท๊ด์ญ์์ ์์ด์ง์๋ฅผ ์ฐ์ถํ์๋ค. ์์ด์ง์๊ฐ 0.3 ์ด์์ผ ๋, ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๋ฐ์ํ์๋ค๊ณ ๋ณด๋ฉฐ, 0.6 ์ด์์ผ ๋, ์ฌ๊ฐํ ์์ค์ผ๋ก
ํ์
ํ๋ค. ์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ฅ ์๋๋ฃ๊ฐ ๋์ 5๋ถ์์์ ์์ด์ง์๊ฐ ๊ฐ์ฅ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. 5๋ถ์์ ์์ด์ง์์ ์ถ์ด๋ฅผ Fig. 3๊ณผ Table 2๋ก ๋ํ๋๋ค. ์์ธ์ 9๊ฐ๋
์ค 7๊ฐ๋
์ ์์ด์ง์๊ฐ 0.6 ์ด์์ผ๋ก ๋ํ๋ ์ฌ๊ฐํ ์์ค์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ๋๊ตฌ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๋
๊พธ์คํ ์ฆ๊ฐํ์ฌ 2017๋
์ดํ, ์ฌ๊ฐํ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ก ๋ํ๋๊ณ ์๋ค. ๋๋จธ์ง ๋์๋ค์ 9๊ฐ๋
๋ชจ๋ ์์ด์ง์ ๊ฐ์ด 0.3 ์ด์ 0.6 ๋ฏธ๋ง์ผ๋ก ๋ํ๋
์ค๊ฐ ์์ค์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ์ผ์ด๋ฌ์์ ํ์ธํ ์ ์๋ค.
Fig. 3
Dissimilarity Index Based on Housing Rent
Table 2.
Dissimilarity Index and Delta Index Based on Housing Rent
|
Seoul
|
Incheon
|
Busan
|
Daegu
|
Daejeon
|
Gwangju
|
Ulsan
|
2011
|
Dissimilarity Index
|
0.6689
|
0.5402
|
0.4928
|
0.4717
|
0.5905
|
0.4239
|
0.4823
|
Delta Index
|
0.7032
|
0.7511
|
0.7434
|
0.7564
|
0.7296
|
0.6465
|
0.7415
|
2012
|
Dissimilarity Index
|
0.6659
|
0.5406
|
0.5021
|
0.5001
|
0.5472
|
0.4561
|
0.4772
|
Delta Index
|
0.7057
|
0.7585
|
0.7430
|
0.7799
|
0.7044
|
0.6739
|
0.7511
|
2013
|
Dissimilarity Index
|
0.6313
|
0.5189
|
0.5467
|
0.4645
|
0.5808
|
0.5045
|
0.5107
|
Delta Index
|
0.6761
|
0.7375
|
0.7478
|
0.7912
|
0.7120
|
0.6769
|
0.7560
|
2014
|
Dissimilarity Index
|
0.6444
|
0.5540
|
0.5316
|
0.5422
|
0.5382
|
0.5753
|
0.4350
|
Delta Index
|
0.6789
|
0.7438
|
0.7507
|
0.8072
|
0.7406
|
0.6278
|
0.7492
|
2015
|
Dissimilarity Index
|
0.5991
|
0.5365
|
0.5421
|
0.5377
|
0.5413
|
0.4929
|
0.4310
|
Delta Index
|
0.6569
|
0.7279
|
0.7525
|
0.8031
|
0.7225
|
0.6158
|
0.7237
|
2016
|
Dissimilarity Index
|
0.6148
|
0.5445
|
0.5413
|
0.5592
|
0.5810
|
0.4529
|
0.5268
|
Delta Index
|
0.6703
|
0.7553
|
0.7730
|
0.7950
|
0.7259
|
0.6477
|
0.7485
|
2017
|
Dissimilarity Index
|
0.6012
|
0.5840
|
0.5322
|
0.6003
|
0.5128
|
0.5180
|
0.5051
|
Delta Index
|
0.6620
|
0.7540
|
0.7570
|
0.7980
|
0.7125
|
0.6492
|
0.7604
|
2018
|
Dissimilarity Index
|
0.6167
|
0.5563
|
0.5536
|
0.6346
|
0.5046
|
0.4883
|
0.5350
|
Delta Index
|
0.6592
|
0.7451
|
0.7689
|
0.8435
|
0.7289
|
0.6308
|
0.7643
|
2019
|
Dissimilarity Index
|
0.5820
|
0.5118
|
0.5517
|
0.6291
|
0.4566
|
0.4914
|
0.5116
|
Delta Index
|
0.6555
|
0.7125
|
0.7743
|
0.8020
|
0.5161
|
0.6028
|
0.7730
|
์กฐ์ฌ๋ฒ์๊ฐ 9๊ฐ๋
์ ๋ถ๊ณผํ์ฌ, ์๋ฃ๊ตฌ์ฑ์ด ์๊ณ์ด๋ถ์์ ์ ํฉํ์ง ์๋ค. ๊ฐ ์๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ๋
๋ฆฝ์ ์ด๋ ๊ฐ์ ์๋, ์๊ด๋ถ์์ผ๋ก ์งํํ๊ธฐ์๋ ์๋ฃ์ ์๊ฐ
๋ถ์กฑํ๋ค. ๊ทธ๋ผ์๋ ๋์ ๊ฐ์ ํผ์ด์จ ์๊ด๋ถ์์ ์งํํ ๊ฒฐ๊ณผ, ๊ฐํ ์๊ด๊ด๊ณ(
์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.8 ์ด์)๋ก ๋ํ๋ ๊ฒ์ โ์์ธ-๋ถ์ฐโ, โ๋๊ตฌ-๋์ โ์ ๊ด๊ณ์ด๋ฉฐ, ๊ฐ๊ฐ
=-0.8199,
=-0.8404์ด๋ค. ์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ฐ ๋์์ ์์ด์ง์๋ ๋ณ๋์ฑ ์๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋, ์ง๋๊ณ์๋ ํํํ ๊ฒ์ ๊ณ ๋ คํ์์ ๋, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ์ง
์ง์ญ ๊ด๊ณ๊ฐ ์์์ ๊ณ ๋ คํ์์ ๋, ์ถฉ๋ถํ ์๊ณ์ด ์๋ฃ๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ์ฌ, ์ง์ญ ๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ฉด๋ฐํ๊ฒ ํ์
ํด ๋ณผ ํ์๊ฐ ์๋ค.
3.2.2 ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์
์์ด์ง์์ ํ๊ณ๋ฅผ ๋ณด์ํ๊ธฐ ์ํด ์ง์ค์ ๊ฐ๋
์ ๋ค๋ฃจ๋ ๋ธํ์ง์์ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๋ฅผ ์ฐ์ถํ์๋ค. ํ์ ๋์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ๋น๊ตํ๊ธฐ ์ํด,
ํ์ ๋๋ณ๋ก ๋ชจ๋ ๋ถ์์ ์์ด์ง์์ ๋ธํ์ง์์ ๊ฐ์ ๋ํ์๋ค. ์ด๋ ๋์ ์ ์ญ์ ๋์์ผ๋ก ํน์ ๋ถ์์ ๋ถํฌ๋ง ์ดํดํ ์ ์๋ ์์ด์ง์์ ์ฐจ๋ณ์ฑ์ด ์๋ค.
: ๋ฉด์ ๋น ์ํํธ ์๋๋ฃ ์์ค ๋ถ์(quintile)
๋ถํฌ์ ํํ๊ฐ ์ง์ํจ์ ๊ผด๋ก ๋ํ๋, ์ ๊ท๋ถํฌ๋ฅผ ๋ง์ถ๊ธฐ ์ํด Segregation Index์ ์์ฐ๋ก๊ทธ๋ฅผ ์ทจํ๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์์ ๋ฐ๋ผ 7๊ฐ ํนยท๊ด์ญ์์
2011๋
๊ณผ 2019๋
์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋ณํ๋ Table 3๊ณผ ๊ฐ์ด LISA ๋ถ์์ผ๋ก ์ ๊ทผํ์๋ค. HH์ง์ญ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋๋ ์ง์ญ์ด๊ณ , LL์ง์ญ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ์ฝํ๊ฒ ๋ํ๋๋ ์ง์ญ์ด๋ค. HL์ง์ญ์
์ฃผ๋ณ์ ์ฝํ์ง๋ง, ํด๋น ํ์ ๋์์ ์๋์ ์ผ๋ก ๊ฐํ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๋ํ๋๋ ์ง์ญ์ด๋ค. LH์ง์ญ์ ์ฃผ๋ณ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๊ฐ ๋์ง๋ง, ํด๋น ํ์ ๋์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง
๋ถ๋ฆฌ์ง์๊ฐ ๋ฎ์์ ์๋ฏธํ๋ค.
Table 3.
Difference Between Residential Segregation Area of 2011 and That of 2019
|
Year_2011
|
Year_2019
|
High Rank
|
Low Rank
|
|
NS
|
|
HH
|
|
HL
|
|
LH
|
|
LL
|
Seoul
|
|
|
Jamsil 2-dong
โถ Garak 2-dong
|
Donghwa-dong
โถ Changsin 1-dong
|
Dogok 2-dong
โถ Dogok 2-dong
|
Singil 4-dong
โถ Donghwa-dong
|
Jamsil 6-dong
โถ Garak 2-dong
|
Sungin 1-dong
โถ Suyu 2-dong
|
Sanggye 10-dong
โถ Sanggye 6ยท7-dong
|
Sungin 2-dong
โถ Sungin 2-dong
|
Jingwan-dong
โถ Sanggye 10-dong
|
Bugahyeon-dong
โถ Muak-dong
|
Incheon
|
|
|
unseodong
โถ Yeongjong 1-dong
|
Geumchang-dong
โถ Geumchang-dong
|
Yeongjong-dong
โถ Songdo 3-dong
|
Juan 3-dong
โถ Juan 3-dong
|
Oryuwang Gil-dong
โถ unseodong
|
Soongeui 2-dong
โถ Songnim 2-dong
|
Samsan 2-dong
โถ Yeongjong-dong
|
Songnim 2-dong
โถ Dongincheon-dong
|
Gyesan 4-dong
โถ Gilsang-myeon
|
Bupyeong 6-dong
โถ Gajeong 3-dong
|
Busan
|
|
|
Noksan-dong
โถ Noksan-dong
|
Bongnae 1-dong
โถ Donggwangdong
|
Cheolma-myeon
โถ Cheolma-myeon
|
Nampo-dong
โถ Bupyeong-dong
|
Gijang-eup
โถ Jangan-eup
|
Dongdaeshin 1-dong
โถ Choryang 2-dong
|
Jeonggwan-eup
โถ Jeonggwan-eup
|
Daecheong-dong
โถ Sujeong 1-dong
|
Ilgwang-myeon
โถ Gijang-eup
|
Choryang 2-dong
โถ Nampo-dong
|
Daegu
|
|
|
Gachang-myeon
โถ Gachang-myeon
|
Bisan 6-dong
โถ Namsan 2-dong
|
Gongsan-dong
โถ Yuga-eup
|
Bisan 5-dong
โถ Pyeongri 1-dong
|
Dasa-eup
โถ Gongsan-dong
|
Namsan 3-dong
โถ Bisan 4-dong
|
Okpo-eup
โถ Hyeonpung-eup
|
Bisan 4-dong
โถ Naedang 2.3-dong
|
Nongong-eup
โถ Guji-myeon
|
Daeshin-dong
โถ Bisan 1-dong
|
Daejeon
|
|
|
Sannae-dong
โถ Sannae-dong
|
Yongmun-dong
โถ Taepyeong 1-dong
|
Jinjam-dong
โถ Gujeuk-dong
|
Dae-dong
โถ Jayang-dong
|
Sanseong-dong
โถ Sanseong-dong
|
Yongdu-dong
โถ Busa-dong
|
Gwangeo 2-dong
โถ Jinjam-dong
|
Busa-dong
โถ Seongnam-dong
|
Sinseong-dong
โถ Wonsinheung-dong
|
Jungang-dong
โถ Jungang-dong
|
Gwangju
|
|
|
Suwan-dong
โถ Konkuk-dong
|
Dongmyeong-dong
โถ Baegun 2-dong
|
Ilgok 2-dong
โถ Eoryong-dong
|
Jungheung 3-dong
โถ Yang 3-dong
|
Daechon-dong
โถ Daechon-dong
|
Nongseong 2-dong
โถ Jisan 1-dong
|
Yangsan-dong
โถ Cheomdan 2-dong
|
Yang-dong
โถ Jungheung 3-dong
|
Konkuk-dong
โถ Suwan-dong
|
Jungheung 2-dong
โถ Wolsan 5-dong
|
Ulsan
|
|
|
Sangbuk-myeon
โถ Sangbuk-myeon
|
Yaksa-dong
โถ Ilsan-dong
|
Eonyang-eup
โถ Eonyang-eup
|
Hakseong-dong
โถ Jungang-dong
|
Mugeo-dong
โถ Nongso 3-dong
|
Bangu 1-dong
โถ Sinjeong 5-dong
|
Onyang-eup
โถ Gangdong-dong
|
Jungang-dong
โถ Nammok 1-dong
|
Nongso 2-dong
โถ Nongso 2-dong
|
Boksan 2-dong
โถ Bangu 2-dong
|
์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์๋์ฌ ์ผ๋์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๋ฎ์ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์์ผ๋ฉฐ, ์ ์๊ฐ์ง ๊ฐ๋ฐ, ์ฒจ๋จ๊ณผํ์ฐ์
๋จ์ง ๊ฐ๋ฐ, ์ ๋์ ๊ฐ๋ฐ์ด ์ผ์ด๋ ์ผ๋์์, ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ
๋์ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์๋ค. ๊ตญ๋ด ํนยท๊ด์ญ์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ์ฌํ ์ง์ญ์ ์ด๋ฅธ๋ฐ โ๋ถ์ดโ๊ณผ๋ ๋ค๋ฅธ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ์์ธํน๋ณ์์ ๊ด์ฃผ๊ด์ญ์๋ ๋์ฌ์ง์ญ์์๋
์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ์ ๋ฐํด, ๋ค๋ฅธ ๋์๋ ๋๊ท๋ชจ ํ์ง๊ณต๊ธ์ด ์ฉ์ดํ ์ธ๊ณฝ์ง์ญ์์ ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ํนํ ๊ฐ ์ง์์ฒด์ ์ ๋์ ๊ฐ๋ฐ์ด ์งํ๋
์ง์ญ์์ ๊ฐํ ๋ถ๋ฆฌํ์์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๊ฐ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ ์ง์ญ์ ๊ฐ ๋์์ ์๋์ฌ ๊ทผ์ฒ์์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค.
4. ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์๊ด๋ถ์
4.1 ๊ธฐ์ ํต๊ณ๋
4์ฅ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง ์ฌ์ด์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ํ์
ํ๊ธฐ ์ํด ์๊ด๋ถ์์ ์งํํ๋ค. ์๊ด๋ถ์์ ๋ ๋ณ์๋ ์ฒซ์งธ, ํ์ ๋๋ณ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์์
์์ฐ๋ก๊ทธ๊ฐ(
). ๋์งธ, ํ์ ๋๋ณ 1,000์ธ๋ ์ด์์ ์ํํธ๋จ์ง ์์ด๋ค(Table 3). ์๋์ ์ ๋๊ฐ์ด 3์ ๋์ง ์๊ณ , ์ฒจ๋์ ์ ๋๊ฐ์ด 8์ ์ด๊ณผํ์ง ์์ผ๋ฉด, ํด๋น ๋ณ์์ ๋ถํฌ๋ฅผ ์ ๊ท๋ถํฌ๋ก ๋ณผ ์ ์๋ค(Kline, 2005). ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ํํํ๋ ํ์ ๋๋ณ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์์ ์์ฐ๋ก๊ทธ ๊ฐ์ ์ ๊ท๋ถํฌ๋ฅผ ๊ฐ์ ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ํ์ ๋๋ณ 1,000์ธ๋ ์ด์์
์ํํธ๋จ์ง ์์ ๋ถํฌ๋ ์ ๊ท๋ถํฌ๋ฅผ ๋ฐ๋ฅด์ง ์๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ชจ์์ ๋ฐฉ๋ฒ์ธ ํผ์ด์จ ์๊ด๋ถ์๋ณด๋ค ๋น๋ชจ์์ ๋ฐฉ๋ฒ์ธ ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ด ์ ์ ํจ์ผ๋ก, ํด๋น ๋ถ์๋ฐฉ๋ฒ์
ํ์ฉํ์๋ค. ์๊ด๊ด๊ณ ์กด์ฌ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ํ์
ํ๊ธฐ ์ํด, ํ์ํ ์๋ฃ์ ์๋ฅผ G-Power๋ก ๊ตฌํ์๋ค. ์๋ฃ๊ฐ 75๊ฐ ์ด์์ผ ๋,
์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.4 ์ด์์ผ๋ก ๋ํ๋๋ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์ ๋ขฐํ ์ ์๋ค. ์ธ์ฐ(53๊ฐ ๋)์ ์ ์ธํ ๋์๋, 75๊ฐ ๋ ์ด์์ ๊ด์ธก์น๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์
์ธ์ฐ์ ์ ์ธํ ๊ตญ๋ด ํนยท๊ด์ญ์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ 0.4 ์ด์์ ์๊ด๊ด๊ณ์ ๋ํด ์ ๋ขฐํ ์ ์๋ค.
์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ ๊ธฐ์ค์ฐ๋๋ 2018๋
์ด๋ค. ๋ถ์ฐ๊ด์ญ์์ ๊ฒฝ์ฐ, 20์ธ๋ ์ด์ ๊ณต๋์ฃผํ ํํฉ์ ๊ฒฉ๋
์ผ๋ก ๋ฐํํ๊ณ ์๋ค. ๊ฐ์ฅ ์ต๊ทผ ์๋ฃ์ธ 2018๋
์
๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์ ์ฒด ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํต์ผํ์ฌ ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ ์งํํ์๋ค(Table 4).
Table 4.
Descriptive Statistics of Variables
|
N
|
Mean
|
S.D
|
Min
|
Max
|
skewness
|
kurtosis
|
Seoul
|
LN (Segregation)
|
419
|
-4.880
|
0.840
|
-6.790
|
-5.530
|
0.3139
|
2.440
|
Large.APT
|
419
|
1.85
|
2.012
|
0
|
10
|
1.287
|
4.345
|
Incheon
|
LN (Segregation)
|
132
|
-3.850
|
1.117
|
-6.540
|
-1.200
|
-0.0017
|
2.382
|
Large.APT
|
132
|
1.144
|
1.616
|
0
|
8
|
1.660
|
5.589
|
Busan
|
LN (Segregation)
|
196
|
-4.384
|
1.194
|
-7.280
|
-0.727
|
-0.0254
|
3.275
|
Large.APT
|
196
|
0.779
|
1.464
|
0
|
10
|
2.780
|
13.000
|
Daegu
|
LN (Segregation)
|
134
|
-4.070
|
1.313
|
-6.960
|
-1.070
|
-0.0337
|
2.347
|
Large.APT
|
134
|
0.784
|
1.334
|
0
|
6
|
2.212
|
7.859
|
Daejeon
|
LN (Segregation)
|
77
|
-3.200
|
1.004
|
-5.640
|
-1.250
|
-0.0100
|
2.521
|
Large.APT
|
77
|
1.23
|
1.580
|
0
|
7
|
1.745
|
6.219
|
Gwangju
|
LN (Segregation)
|
86
|
-3.472
|
1.181
|
-5.729
|
-0.764
|
-0.055
|
2.302
|
Large.APT
|
86
|
0.802
|
1.235
|
0
|
7
|
2.190
|
9.426
|
Ulsan
|
LN (Segregation)
|
53
|
-2.740
|
0.869
|
-4.400
|
-1.010
|
0.0487
|
1.848
|
Large.APT
|
53
|
0.774
|
0.891
|
0
|
4
|
1.445
|
5.438
|
4.2 ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ
์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ Table 5๋ก ์ ๋ฆฌํ์๋ค. ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ ํด์์ 2.3 ์ ์์ ์ธ๊ธํ ๊ฒ์ฒ๋ผ,
์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.8 ์ด์์ผ ๊ฒฝ์ฐ, ๋งค์ฐ ๊ฐํ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. 0.4 ๋ณด๋ค ํด ๊ฒฝ์ฐ, ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ดํดํ๋ค. ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ,
๊ฐํ ์๊ด๊ด๊ณ๋ก ๋ํ๋ ๋์๋ ์์๋ค. ์ธ์ฐ๊ณผ ๊ด์ฃผ๋ฅผ ์ ์ธํ ๋์์์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ธ์ฐ์
์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.4๋ณด๋ค ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋, ์๋ฃ์ ์๊ฐ ๋ถ์กฑํ์ฌ ์ ๋ขฐํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ๊ด์ฃผ๋
์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.4๋ณด๋ค ์์, ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์ฃผ์ฅํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค.
์ ๋ถํธ๋ ๋ชจ๋ ๋์์์ ์(+)์ ๋ถํธ๋ฅผ ๊ฐ์ก๋ค. ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง ์๊ฐ ๋ง์ ํ์ ๋์ผ์๋ก ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค๋ ๋ป์ด๋ค. ์๊ด๊ด๊ณ๋
๋๊ตฌ(
=0.5841), ์์ธ(
=0.5534), ์ธ์ฐ, ์ธ์ฒ, ๋ถ์ฐ, ๋์ ๊ด์ฃผ ์์ผ๋ก ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์์ธ๊ณผ ๋๊ตฌ๋ 5๋ถ์์ ์์ด์ง์๊ฐ ๊ฐ์ฅ ๋์ ๋์์ด๋ค. 2018๋
์ 5๋ถ์์
์์ด์ง์์ ์ง์ญ๋ณ ์์์, ์๊ด๊ด๊ณ์ ์ง์ญ๋ณ ์์๋ ์ธ์ฐ์ ์ ์ธํ๊ณ ์ผ์นํ๋ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์๋ค, ๋ฐ๋ผ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ ๋๊ฐ ์ฌ๊ฐํด์ง์๋ก ์ฐ๊ด์ฑ์ด ๋๋ ทํ๊ฒ
๋ํ๋๋ค๊ณ ํด์ํ ์ ์๋ค.
Table 5.
Correlation Between LN (Segregation) Index and The Number of Large Apartment
|
Seoul
|
Incheon
|
Busan
|
Daegu
|
Daejeon
|
Gwangju
|
Ulsan
|
Spearman Correlation
|
rho
|
0.5534
|
0.4393
|
0.4328
|
0.5841
|
04099
|
0.3612
|
0.4714
|
p-value
|
<0.0001
|
<0.0001
|
<0.0001
|
<0.0001
|
0.0002
|
0.0006
|
Insufficient Data
|
์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๋ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์๊ด๊ณ์์ ๋ถํธ๋ ์(+)์ ๋ถํธ๋ก, ๊ฐ ํ์ ๋์์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ ๋ง์์๋ก,
์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ง์๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ์์ ๋ปํ๋ค. ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๋ ์ฃผ๋ก ์ ๋์ ๊ฐ๋ฐ์์ ๋ง์ด ๋ํ๋ฌ๋ค.
5. ๊ฒฐ ๋ก
ํ์์ ์ธ ๋์ ๊ณต๊ฐ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ์ผ์ผํจ๋ค. ๊ตญ๋ด์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๋ ํ์์ ์ด๊ณ ์ํํ๋ ๋์ ๊ณต๊ฐ์ ํ์ฑํ๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๊ตญ๋ด์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ
์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์๋ค๋ ์ฐ๊ตฌ ๊ฐ์ค์ ์ธ์ฐ๊ณ ๊ฐ์ค์ ๊ฒ์ ํ์๋ค.
๋จผ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์ ๋๋ฅผ ํ์
ํ๊ธฐ ์ํด ๊ตญ๋ด ํนยท๊ด์ญ์์ 9๋
๊ฐ ์ ยท์์ธ ๊ฑฐ๋๋ฅผ ์ ์์กฐ์ฌํ์๋ค(์ด 272๋ง 3927๊ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ). ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ, ์์ธ๊ณผ
๋๊ตฌ๋ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๊ฐ ์ฌ๊ฐํ ์์ค์ ์ค๊ฐ์ผ๋ฉฐ ํ ๋์๋ ์ค๊ฐ ๊ท๋ชจ์ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ๋ฅผ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ์์ด์ง์์ ์ถ์ด๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ๋์๋ณ๋ก ๋ค๋ฅธ ๋ชจ์ต์
๋ณด์ธ๋ค. ์์ธ๊ณผ ๋ถ์ฐ์ ์ฐจ๋ถ์ ๋ฐฉํฅ์ด ๋๋ถ๋ถ ๋ฐ๋๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ฐ ๋์์ ์์ด์ง์ ์ถ์ด๋ ๋ณ๋์ฑ ์๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋, ์๋๋ถ๋ฐฐ์งํ์ธ ์ง๋๊ณ์์ ํ๋ฆ์
ํํํ ๊ฒ์ ๊ณ ๋ คํ๋ฉด, ์ง์ญ ๊ฐ์ ์ ์ถ์
์ ์กฐ์ฌํ ํ์๊ฐ ์๋ค,
์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง์์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์คํผ์ด๋ง ์๊ด๋ถ์์ผ๋ก ์งํํ ๊ฒฐ๊ณผ, ๊ด์ฃผ๋ฅผ ์ ์ธํ 6๊ฐ์ ๋์์์ ์๊ด๊ด๊ณ๊ฐ ์กด์ฌํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋
์ฐ๊ด์ฑ์ ํ์ธํ์๋ค. ์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ฐธ์กฐํ์์ ๋, ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๊ฐ ๊ฐ์ง ํ์์ฑ์ด ์ฃผ๊ฑฐ์ง ๋ถ๋ฆฌ์ ์์ธ์ผ๋ก ์์ฉํ ๋ฏํ๋ค. ์ถํ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ฅผ
๋ค๋ฃฌ๋ค๋ฉด, ์ ์๊ฐ์ง ๊ฐ๋ฐ์ ๋ฒ์์ ๋๊ท๋ชจ ์ํํธ๋จ์ง๋ผ๋ ํ์ง ๋จ์์ ๋น๊ตํ๋ฉฐ ์ฐ๊ตฌํ์์ ๋, ๋์ฑ ๋ช
ํํ ์ดํด๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋ฆฌ๋ผ ์๊ฐํ๋ค.