-
1. ์ ๋ก
-
2. ์ด๋ก ์ ๊ณ ์ฐฐ๊ณผ ์ ํ์ฐ๊ตฌ
-
2.1 ๊ตํต์ฝ์์ ๊ฐ๋
-
2.2 ๊ด๋ จ ์ ํ์ฐ๊ตฌ ๊ฒํ
-
2.3 ์ ํ์ฐ๊ตฌ์ ํ๊ณ์ ๋ฐ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฐจ๋ณ์ฑ
-
3. ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฐ์
-
3.1 ๋ถ์๋ชจํ
-
3.2 ๋ถ์๋์ ๋ฐ ๋ณ์์ ์ค์
-
4. ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋ ๋ถ์
-
4.1 ๋ณ์์ ๊ธฐ์ดํต๊ณ๋
-
4.2 ๊ฐ๊ตฌ ๋ฐ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋
ธ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋ ๋ถ์
-
4.3 ๊ฐ๊ตฌ ๋ฐ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋ ๋ถ์
-
5. ์์ฝ ๋ฐ ๊ฒฐ๋ก
1. ์ ๋ก
์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ ๊ตํต์ฝ์๋ 1,367๋ง๋ช
์ผ๋ก ์ ์ฒด ์ธ๊ตฌ์ 26.8 %๋ฅผ ์ฐจ์งํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ด ์ค์์ ๊ณ ๋ น์๊ฐ 716๋ง๋ช
(52.3 %)์ผ๋ก ๊ฐ์ฅ ๋ง๊ณ ์ด๋ฆฐ์ด(16.9
%), ์์ ์ ๋๋ฐ์(16.6 %), ์ฅ์ ์ธ(11.0 %), ์์ฐ๋ถ(3.2 %) ์์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค(2017๋
๊ธฐ์ค, Ministry of Land, Infrastructure and Transport, 2019). 2025๋
์๋ ์ด๊ณ ๋ น์ฌํ(์ ์ฒด ์ธ๊ตฌ์์ ๋ง65์ธ ์ด์ ์ธ๊ตฌ์ ๋น์จ์ด 20 %์ด์์ธ ์ฌํ)์ ๋๋ฌํ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ๋ง๋จ์ ๋ฐ๋ผ ์์ผ๋ก ๊ตํต์ฝ์์ ์๋
๋์ฑ ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์์ํ๊ณ ์๋ค(Ministry of Land, Infrastructure and Transport, 2019). ๊ณ ๋ น์ธ๊ตฌ๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ๋
ธ์ธ๋ค์ ์ฌํ์ฐธ์ฌ ๊ธฐํ์ ๋ณต์ง ์ฆ์ง์ ๋ํ ์๊ตฌ๊ฐ ๋์ด๋๊ณ ์ฅ์ ์ธ์ ์ด๋๊ถ์ ๋ํ ๊ด์ฌ๊ณผ ์ฌํ์ฐธ์ฌ ๋ฑ์ ๋ํ ์๊ตฌ๋
๋์ฑ ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค. ๋๋ถ์ด ์ต๊ทผ์๋ ์ฌํ์ ์ฝ์์ ๋ํ ํฌ์ฉ์ฑ ํ๋๋ฅผ ํตํด ์ฌํ์ ๊ฐ๋ฑ๊ณผ ๋ฌธ์ ๋ค์ ํด๊ฒฐํ๊ณ ์ ํ๊ณ ์์ผ๋ฏ๋ก ์ง๊ธ์ด์ผ๋ง๋ก ๋
ธ์ธ, ์ฅ์ ์ธ๊ณผ
๊ฐ์ ๊ตํต์ฝ์๋ฅผ ์ํ ๋ค์ํ ์ ์ฑ
์ ๋ง๋ จํ๋ ๋
ธ๋ ฅ์ด ํ์ํ ์์ ์ด๋ผ ํ ์ ์๋ค.
์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ ๊ตํต์ฝ์์ ์ด๋ ํธ์์ฑ์ ์ฆ์งํ๊ธฐ ์ํ์ฌ 2012๋
์ ๏ฝข๋ณดํ์์ ๋ฐ ํธ์ ์ฆ์ง์ ๊ดํ ๋ฒ๋ฅ ๏ฝฃ์ ๋ง๋ จํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ตํต์ฝ์๋ค์ด ์์ ํ๊ณ ํธ๋ฆฌํ๊ฒ
์ด๋ํ ์ ์๋๋ก ๊ตํต์๋จ, ์ฌ๊ฐ์์ค, ๋ณดํ์์ค ๋ฑ์ ๊ตํต์ธํ๋ผ ๋ฐ ๊ตํต์ฝ์ ์ด๋ํธ์์์ค์ ๊ฐ์ ๊ณผ ํ์ถฉ์ ํ์ฐ๊ณ ์๋ค. ๋๋ถ๋ถ์ ์ฌ์
๋ค์ด ๊ตํต์ธํ๋ผ์
์์ ์ธ ํ์ถฉ์๋ง ์น์ฐ์ณ ์์ด ๋ณดํ์์ ๋ณดํ์์ ๊ณผ ๋ง์กฑ๋ ๋ฑ์ ํ์
ํ๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ์ค์ ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ฏ๋ก ๋ค์ํ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ ๋ณดํ์๋ค์ ๋ณดํ์์ , ๋ณดํ๋ง์กฑ๋
๋ฑ์ ์ธ๋ถํ์ฌ ์ดํด๋ณผ ํ์๊ฐ ์๋ค.
๊ตํต์ฝ์์ ๊ด๋ จ๋ ๋ค์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋๋ฐ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ค์ํ ์ ํ์ ๊ตํต์ฝ์ ์ค์์ ์ ์ฒด์ ํ๋๋ฅ๋ ฅ์ด ๋ถ์กฑํ์ฌ ๋
๋ฆฝ์ ์ธ ๋ณดํํ๋์ ์ด๋ ค์์ด
์๊ณ , ๋ณดํํ๊ฒฝ๊ณผ ์ฃผ๋ณํ๊ฒฝ์ ์ํฅ์ ๋ง์ด ๋ฐ๋ ๋
ธ์ฝ์์ ์ฅ์ ์ธ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ดํด๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ๊ทธ๋์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ณดํ์ ์ด๋ ค์์ ์๋ ๊ตํต์ฝ์๋ค์ด
๋ณดํํ๋ ๊ณผ์ ์์ ๋๋ผ๋ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋์ ๋ณดํ์์ ๊ฐ์ธ ๋ฐ ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ๊ณผ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ด ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ์ค์ฆ์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํด
์ฃผ๊ฑฐ์คํ์กฐ์ฌ ์๋ฃ๋ฅผ ํ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ(Ordered Logit Model)์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ์๊ณ , ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ
ํฅ์์ํค๊ธฐ ์ํ ๋ฐฉ์์ ๋ชจ์ํ๊ณ ํฌ์ฉ์ ์ธ ๋์ํ๊ฒฝ ์กฐ์ฑ์ ๊ธฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ค.
2. ์ด๋ก ์ ๊ณ ์ฐฐ๊ณผ ์ ํ์ฐ๊ตฌ
2.1 ๊ตํต์ฝ์์ ๊ฐ๋
๊ตํต์ฝ์๋ผ๊ณ ํ๋ฉด ๋ค์ํ ๊ตํต์๋จ์ ์ด์ฉํ๋๋ฐ ์์ด ์ด๋ ค์์ ๊ฒช๋ ์ฌ๋์ผ๋ก ์๊ฐํ ์ ์๋๋ฐ, ๏ฝข๊ตํต ์ฝ์ ์ด๋ ํธ์ ์ฆ์ง๋ฒ๏ฝฃ์์๋ ๊ตํต์ฝ์๋ฅผ ์ฅ์ ์ธ,
๊ณ ๋ น์, ์์ฐ๋ถ, ์์ ์๋ฅผ ๋๋ฐํ ์ฌ๋, ์ด๋ฆฐ์ด ๋ฑ ์ผ์์ํ์์ ์ด๋์ ๋ถํธ์ ๋๋ผ๋ ์ฌ๋์ผ๋ก ํ์ ํ๊ณ ์๋ค. ๊ตํต์ฝ์๋ฅผ ์ฃผ์ ์ ์ฒด๊ธฐ๋ฅ์ ์ ํ ๋ฐ
์ฅ์ ๋ ์ฐ๋ น์ ๋ฐ๋ฅธ ์ง์ฒด ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ๋ณดํ์ ๋ถํธ์ ๊ฒช๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ก ํ์ ํ๋ฉด Fig. 1๊ณผ ๊ฐ์ด ์ฅ์ ์ธ, ๊ณ ๋ น์, ์ด๋ฆฐ์ด๋ก ํฌ๊ฒ ๋๋ ์ ์๋ค(Kim and Seo, 2015). ๋ณดํํ๊ฒฝ์ ๋ํ ์ค๊ณ์ง์นจ๊ณผ ๋งค๋ด์ผ ๋ฑ์ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์๊ฐ์ฅ์ ์ธ๊ณผ ํ ์ฒด์ด ์ฅ์ ์ธ์ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์์ฑ๋์ด ์๋๋ฐ, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ ์ฒด์ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ ํ๋
์ฅ์ ๋ก ์ธํด ์ค์ค๋ก ์ด๋ํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๊ณ , ์ด๋์์ ์ ๊ณต๋๋ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ฒ๋ฆฌํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ ๋ชจ๋ ์ฅ์ ์ธ๊ณผ ๊ณ ๋ น์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์งํํ๊ณ ์
ํ๋ค.
2.2 ๊ด๋ จ ์ ํ์ฐ๊ตฌ ๊ฒํ
๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ด๋ จ๋ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝํน์ฑ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ์ดํด๋ณธ ๊ฒ์ด ๋๋ถ๋ถ์ด๋ฉฐ(Ji et al., 2008; Kim et al., 2014; Lee and Kim, 1998; Lee et al., 2001; Lee et al., 2014; Park, 2002), ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ์์ธ์ผ๋ก ๊ทผ๋ฆฐํ๊ฒฝ, ์ฃผ๋ณ์ง์ญ๊ณผ์ ์ฐ๊ณ ๋ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ์ฐ๊ตฌ๋ค(Jo et al., 2009; Methorst and Horst, 2010; Mateo-Babiano, 2016)๊ณผ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ ๋ฟ ์๋๋ผ ์ฃผ๊ด์ ์ธ ์ธ์งํ๊ฒฝ์ ์ดํด๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ์๋ค(Lee et al., 2016; Manaugh and El-Geneidy, 2011; Park et al., 2009; Rahimiashtiani and Ujang, 2013; Wang et al., 2012; Zainol et al., 2014). ๊ทธ๋ฌ๋ ๋ณดํ์๊ฐ ๋๋ผ๋ ์์ ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฐพ์๋ณด๊ธฐ ํ๋ ์ค์ ์ด๋ค.
๋ณดํํ๊ฒฝ ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝํน์ฑ์ผ๋ก Lee and Kim(1998)์ ํตํ๊ฑฐ๋ฆฌ, ํก๋จ๋ณด๋ ์, ์กฐ๋ช
๋ฑ ์, ๊ฐ๋ก์์ค๋ฌผ ์ ๋ฑ์ ๋ค์์ผ๋ฉฐ, Ji et al.(2008)๋ ๋ณด๋์ ๋ฌด, ๋ณด๋๋
ธํํ ์ ๋, ๊ฒฝ์ฌ๋ ๋ฑ์ ๋ณดํํ๊ฒฝ ์์๊ฐ ์ค์ํ๋ค๊ณ ํ์๋ค. ๊ฐ๋กํน์ฑ๋ณ๋ก ๋ณด๋ฉด ์์
๊ฐ๋ก์์๋ ์ง์ญ์ ํน์ฑ๊ณผ ๋ณดํํ๊ฒฝ ๋ฐ ์พ์ ์ฑ์ด
๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ์ค์ํ์์ผ๋ฉฐ(Lee et al., 2001), ์ํ๋๋ก์์๋ ์์ ์ฑ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ์ค์ํ ์์ธ์ด์๋ค(Park, 2002). ์ ๋์ธ๊ตฌ์ ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ์์ธ์ ์๊ท๋ชจ๋จ์์์ ๋ณด๋ํญ, ๋ฒ์ค์ ์ฉ์ฐจ์ ์ ์ ๋ฌด์์ผ๋ฉฐ, ํนํ ๋์ค๊ตํต์๋จ์ธ ๋ฒ์ค์ ๊ด๋ จ๋ ๋ณ์๋ค์ด
๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ฃผ์๋ค(Kim et al., 2014). Lee et al.(2014)๋ ์ฐ๋ น๋ณ ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ์ ๋ถ์ํ์๋๋ฐ ๋์ด์ ์๊ด์์ด ๋ณด๋ํญ๊ณผ ๋ณดํ์ ์ฉ๋๋ก ๊ฐ์ ์์ ํ๊ณ ์พ์ ํ๊ฒ ๋ณดํํ ์ ์๋ ํ๊ฒฝ์ด
๊ฐ์ฅ ์ค์ํ์๋ค.
๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ ์ธ์ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ๊ณผ ์ฐ๊ฒฐ๋๋ ์์ค, ๊ทผ๋ฆฐํ๊ฒฝ ๋ฑ ์ฃผ๋ณ์ฌ๊ฑด๋ค์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ์ดํด๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ค๋ ์๋ค. Jo et al.(2009)๋ ๋ณดํ์ ์ ์ฉ๋๋ก์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ํ๊ฐํ์๋๋ฐ ์
์ข
์ ๋ค์์ฑ, ์ธ๊ทผ์ง์ญ๊ณผ์ ์ฐ๊ณ, ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ํฅ๋ฏธ์์, ๋์ค๊ตํต๊ณผ์ ์ฐ๊ณ์ฑ ๋ฑ์ด ์ค์ํ๋ค๊ณ ํ์๋ค.
Methorst and Horst(2010)์ ๊ฐ๋ก๋ฟ ์๋๋ผ ๊ฐ๋ก์ ์ฐ๊ณ๋ ๊ณต๊ณต๊ณต๊ฐ์ด ์ค์ํ๋ฉฐ, ํนํ ๊ณ ๋ น์์ ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๋ ๋ณดํ์์ ๊ณผ ๊ด๋ จ์ด ๊น๋ค๊ณ ํ์์ผ๋ฉฐ, Mateo- Babiano(2016)๋ ๊ฐ๋ก์ ์ฐ๊ฒฐ์ฑ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์ํฅ์ ์ค๋ค๊ณ ํ์๋ค.
์ฃผ๊ด์ ์ธ์งํ๊ฒฝ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ์ดํด๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ค๋ ์๋ค. Park et al.(2009)๋ ๊ฐ๊ด์ ์ธ ์งํ์ธ ๊ฐ๋ก์ ์ฐ๊ฒฐ์ฑ์ด๋ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ํ๋์ฑ์ด ์๋๋ผ ์ฃผ๊ด์ ์ผ๋ก ์ธ์ํ๋ ๊ฐ๋ก์ ์พ์ ์ฑ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์ํฅ์์ธ์ด๊ณ , ์ํ์ฑ, ๋ณต์ก์ฑ,
์๋์ฑ ์์ผ๋ก ์ํฅ๋ ฅ์ด ํฌ๋ค๊ณ ํ์๋ค. Wang et al.(2012)์ ๊ฐ๊ด์ ์ธ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ ์์ฒด๋ณด๋ค ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ์ ๋ํ ์ฃผ๊ด์ ์ธ ์ธ์ง ํน์ฑ(๋ณดํ๋ก์ ์กฐํ์ฑ๊ณผ ๊ฐ๋ฐฉ์ฑ)์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๋ ํฐ ์ํฅ์ ์ค๋ค๊ณ ํ์๋ค. Rahimiashtiani and Ujang(2013)์ ๋ณดํ์๊ฐ ๋๋ผ๋ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ์ฌ๋ฏธ์ฑ, ๋งค๋ ฅ, ์ฆ๊ฑฐ์์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณด์์ผ๋ฉฐ, Zainol et al.(2014)์ ๋ณดํ์นํ์ ์ธ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ฆ๊ฐ์ํจ๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ์ฌ๋ฏธ์ฑ๊ณผ ์์ ์ฑ, ์ ๊ณตํ๋ ํธ์์ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ผ๋ก์ ์ ๊ทผ์ฑ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๊ฑท๊ธฐ์ ์๋ง์
์ ๋๋ก์จ ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ฐ๊ตฌํ์๋ค. Manaugh and El-Geneidy(2011)๋ ์ ๊ทผ์ฑ์ด ๋ณดํ์ ๊ฐ์น, ๋๊ธฐ๋ถ์ฌ, ๋ง์กฑ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ์ดํด๋ณด์๋๋ฐ, ๊ฑท๊ธฐ์ ๋ํ ๋๊ธฐ๋ถ์ฌ๊ฐ ๋๋ ์์ ์ฑ, ํธ๋ฆฌ์ฑ, ์ฌ๋ฏธ์ ๊ฒฝํ์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์
์ค์ํ ์์ธ์ด๋ผ ํ์๋ค. Lee et al.(2016)์ ๊ฐ์ธ ๋ฐ ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ๋ฟ ์๋๋ผ ๋ณดํ ์ ๋ฒ์ฃ๋ก๋ถํฐ์ ์์ , ๋ณดํํ๊ฒฝ์ ์พ์ ์ฑ, ์ฃผ๊ด์ ์ธ ๊ฑด๊ฐ์ํ๋ ์ด์ ๊ฐ์ ์ ๋ขฐ๋์ ๊ฐ์ ๊ทผ๋ฆฐํ๊ฒฝ์ ๋ํ ์ฃผ๊ด์
์ธ์์ด ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ํฐ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ์์ธ์ด๋ผ ํ์๋ค.
๋ํ, ๊ตํต์ฝ์์ ๊ด๋ จ๋ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ด ๋ค์ ์์ผ๋, ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋๋ถ๋ถ ๊ตํต์์ค๋ฌผ(ํ์งํ, ์ ํธ์ฒด๊ณ, ์์ ์์คํ
๊ตฌ์ถ ๋ฑ) ๋ฑ์
๋ณดํํ๊ฒฝ์ ์ดํด๋ณด๊ณ ์ด๋ฌํ ์์ค๋ฌผ์ ๊ฐ์ ํ๊ธฐ ์ํ ๋ฐฉ์(Kim and Yun, 2019)์ ๋ง๋ จํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋๋ถ๋ถ์ผ๋ก ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ ๋ฐ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ดํด๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฐพ๊ธฐ ์ด๋ ค์ ๋ค. ๋ณดํ์์ ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋ชจ๋ ์ฅ์ ์ธ์ ๋์์ผ๋ก
ํ๋ ๊ฒ์ด ์๋๋ผ ํ ์ฒด์ด๋ฅผ ์ด์ฉํ๋ ์ฅ์ ์ธ์ ์ฃผ๋์์ผ๋ก ํ๊ฑฐ๋(Hong et al., 2015), ๋
ธ์ธ์ ์ฃผ๋์์ผ๋ก ํ์ฌ ๋ณดํํ๊ฒฝ์ ๊ฒํ ํ๊ณ ๊ฐ์ ํ๋ ค๋ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์์๋ค(Lee, 2008a; Lee, 2008b).
2.3 ์ ํ์ฐ๊ตฌ์ ํ๊ณ์ ๋ฐ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฐจ๋ณ์ฑ
๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋๋ถ๋ถ ๋ช ๊ฐ์ ์ฌ๋ก์ง์ญ์ ๋์์ผ๋ก ํ๊ฑฐ๋ ์๊ท๋ชจ ํ๋ณธ์ ์ด์ฉํ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ผ๋ฐํํ๋๋ฐ ํ๊ณ๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ ๋ณดํ์์
๋ณดํ๋ฅ๋ ฅ๊น์ง ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฐพ์๋ณด๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ํ์ฐ๊ตฌ๋ค์ ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ๊ณผ ๋ณดํํ๋ ๋ฐ
๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ฃผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ก์ผ๋ฉฐ, ๋ณดํ๊ณต๊ฐ์ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ฑ์ ๋ํ ๋ณดํ์์ ์ฃผ๊ด์ ์ธ ์ธ์์ ๊ณ ๋ คํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์์ง์ ๋ง์ง ์์
์ค์ ์ด๋ค.
์ด๋ฌํ ๊ธฐ์กด ์ฐ๊ตฌ์ ํ๊ณ์ ๊ณผ ๋น๊ตํด ๋ณผ ๋ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์ฐจ๋ณ์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ค. ์ฒซ์งธ, ์ ๊ตญ์ ๋์์ผ๋ก ์ค์ํ ๋๊ท๋ชจ ํ๋ณธ์ธ ์ฃผ๊ฑฐ์คํ์กฐ์ฌ ์๋ฃ๋ฅผ
ํ์ฉํ๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ๋์งธ, ์ ์ฒด๊ธฐ๋ฅ์ ์ ํ ๋๋ ์ฅ์ ๋ก ์ธํด ๋ณดํ์ ์ด๋ ค์์ด ์๊ฑฐ๋ ๊ตํต์ ๋ณด๋ฅผ ์ดํดํ๊ณ ๋ฐ์ํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ ๊ตํต์ฝ์๋ฅผ ์ฐ๊ตฌ๋์์ผ๋ก
ํ๋ค๋ ์ ์ด๋ค. ์
์งธ, ๋ณดํ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ํ๊ฒฝ์ด ์๋ ๋ณดํํ๋์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ ๊ทผ๋ฆฐ์ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ดํด๋ณด์๋ค๋
์ ์ด๋ค.
3. ์ค์ฆ๋ถ์ ๊ฐ์
3.1 ๋ถ์๋ชจํ
์์ํ๋ก์ง๋ชจํ(Ordered logit model)์ ์๊ณ(hierarchy)๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๊ณ ๋จ์ํ ์์ํ(ordered)๋์ด ์๋ ํํ์ ๋ฆฌ์ปค๋
์ฒ๋(1=๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑ, 2=์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑ, 3=๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑ, 4=๋งค์ฐ ๋ง์กฑ)๋ก ์กฐ์ฌ๋ ์๋ต์ ํ๊ท์์ผ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ ์ ์๋ค๋ ์ ์์ ์ ํต์ ์ธ ํ๊ท์๋ณด๋ค
๋ฐ์ ๋ ํํ์ด๋ค(Borooah, 2002; Green, 2008; Kwon, 2016). ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์ ์์์ ๊ด๊ณ๊ฐ ์๋ ์ข
์๋ณ์์ ๋ํ ๋
๋ฆฝ๋ณ์์ ์ํฅ๋ ฅ์ ํด์ํ๊ธฐ ์ฉ์ดํ๊ณ ๊ฐ์ค๊ฒ์ ๋ ฅ์ด ๋ ๋ฐ์ด๋๋ฉฐ(Allison, 2001), j๋ฒ์งธ ๋ฒ์ฃผ๋ณด๋ค ๋์ ์ข
์๋ณ์์ ๋์ ํ๋ฅ ์ ๊ณ์ฐํ๊ธฐ์ ์ ํฉํ ๊ฐ๊ด์ ์ธ ๋ชจ๋ธ์ด๋ค(Kwon, 2016; Liu and Agresti, 2005). ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์์
๋ฒ์ฃผ ์ดํ์ ํฌํจ๋๋ ์ข
์๋ณ์(
)์ ๋์ ํ๋ฅ ๋ถํฌ๋ ์ Eq. (1)๊ณผ ๊ฐ์ผ๋ฉฐ, ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์ ๊ธฐ๋ณธ์์ Eq. (2)์ ๊ฐ๋ค(Agresti, 1996; Kwon and Choi, 2015).
๋ฐ์๋ณ์๊ฐ ์ทจํ ์ ์๋ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ
(
>=2)๊ฐ ์ด๊ณ 1๋ถํฐ
๊น์ง ์์์ ๋ฐ๋ผ ์ธก์ ๋๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์ ๋์ ํ๋ฅ ์ ๋ํ ์ค์ฆ๋น๋ก ํด์ํ ์ ์๋ค. ๋ชจํ์์
๋ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ก ํ์
ํ๋ฉฐ
๋ ๋
๋ฆฝ๋ณ์์ ๋ฒกํฐ๊ฐ๋
์ด๋ฉฐ ๋
๋ฆฝ๋ณ์์ ๋ํ ๋ชจํ์ ์ค์ฆ๋น(odds ratio)๋ Eq. (3)๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์ด๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์ธ์ ์ถ์ ํ๊ณ , ๊ฐ๋ณ ๋
๋ฆฝ๋ณ์์ ์์ค๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ํ ๋จ๊ณ ๋์
์์์ ๊ตฌ๊ฐ์ ์ํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ์ค์ฆ๋น๋ฅผ ์ถ์ ํ ์ ์๋ค(Kwon and Choi, 2015).
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ 4๋จ๊ณ(1=๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑ, 2=์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑ, 3=๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑ, 4=๋งค์ฐ ๋ง์กฑ)๋ก ๊ตฌ๋ถํ๊ณ ์์ด ์์์
๊ด๊ณ๊ฐ ์์ผ๋ฏ๋ก ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์์ ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ๊ณผ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ์ฃผ๋ณ ์๋น์คํน์ฑ์ด ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ํต๊ณ๋ถ์ ํ๋ก๊ทธ๋จ์
SAS 9.4 ํต๊ณํจํค์ง๋ฅผ ํ์ฉํ์๋ค.
3.2 ๋ถ์๋์ ๋ฐ ๋ณ์์ ์ค์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ตํต์ฝ์ ์ค์์ ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ์ ๋์์ผ๋ก ๊ฐ์ธ ๋ฐ ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ๊ณผ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ด ์ด๋ค์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ถ์
์๋ฃ๋ ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ์์ ์ค์ํ 2017๋
์ฃผ๊ฑฐ์คํ์กฐ์ฌ ์ ๊ตญ ์๋ฃ์ ๊ธฐ์ดํ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ชฉ์ ์ ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ํ์
ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ ์ฒด ํ๋ณธ
์ค์์ ๊ตํต์ฝ์์ ํด๋นํ๋ ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ถ์ถํ์๋ค. ์ฐ๊ตฌ๋์์ ํด๋นํ๋ ๋
ธ์ธ์ ๏ฝข๋
ธ์ธ๋ณต์ง๋ฒ๏ฝฃ์์ ๊ท์ ํ๋ ์ฐ๋ น์ด ๋ง 65์ธ ์ด์์ธ ์ฌ๋์
์๋ฏธํ๊ณ , ์ฅ์ ์ธ์ ๏ฝข์ฅ์ ์ธ๋ณต์ง๋ฒ๏ฝฃ์์ ๋ฑ๋ก๋ ๋ฑ๋ก์ฅ์ ์ธ(1~6๊ธ)๊ณผ ๋ฒ๋ฅ ์ ๋ฑ๋กํ์ง ์์์ง๋ง ์ฅ์ ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๋น๋ฑ๋ก์ฅ์ ์ธ์ ๋ชจ๋ ํฌํจํ๋ค. ๋
ธ์ธ๊ณผ
์ฅ์ ์ธ์ ๊ฐ๊ฐ ๊ฐ๋ณ์กฐ๊ฑด์ ์ถฉ์กฑํ๋์ง์ ๋ฐ๋ผ ๋ถ๋ฅํ์์ผ๋ฉฐ, ์ฐ๋ น์ด 65์ธ ์ด์์ด๋ฉฐ ์ฅ์ ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋
ธ์ธํ๋ณธ์๋ ํฌํจํ๊ณ ์ฅ์ ์ธํ๋ณธ์๋ ํฌํจํ์๋ค.
์๋ต์ด ์๊ฑฐ๋ ๋ถ์ ํํ ์๋ฃ๋ ์ ์ธํ๊ณ ๋ถ์ํ์๋ค.
์ด๋ก ์ ๊ณ ์ฐฐ๊ณผ ์ ํ์ฐ๊ตฌ์ ๊ธฐ์ดํ์ฌ ๋ถ์์ ์ํ ๋ณ์๋ Table 1๊ณผ ๊ฐ์ด ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ์ข
์๋ณ์๋ก๋ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์๋๋ฐ ๋ง์กฑ๋๋ โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ, โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ, โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ, โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ๊ณผ
๊ฐ์ด ์์๊ฐ ์๋ ๋ฆฌ์ปค๋ ์ฒ๋๊ฐ์ด๋ฏ๋ก ์์ํ๋ก์ง์ ํ์ฉํ์ฌ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋
๋ฆฝ๋ณ์๋ก๋ ์๋ต์์ ์ฐ๋ น(AGE), ์ฑ๋ณ(GEN), ํ๋ ฅ(EDU), ๊ฐ๊ตฌํํ(HT),
์๋(INC), ๊ฑฐ์ฃผ์ง์ญ(LO)์ ๊ฐ์ธ ๋ฐ ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ์ผ๋ก ์ ํ์๋ค. ๊ฐ์ธ ๋ฐ ๊ฐ๊ตฌ์ ํน์ฑ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น ์ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํต๊ณ๋ชจํ์์
์ ์ด๋ณ์๋ก ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒ์ด ๋ฐ๋์งํ๋ค. ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ผ๋ก๋ ์ฃผ๊ฑฐ์ง ์ฃผ๋ณ์์ ์ ๊ณต๋๋ ๋์์๋น์ค ์์ค์ ๋ํ ํญ๋ชฉ๋ณ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์๋ค. ์์ฅใ๋ํ๋งํธใ๋ฐฑํ์
๋ฑ์ ์์
์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(CFS), ๋ณ์ใ์๋ฃ๋ณต์ง์์ค ๋ฑ ์๋ฃ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(MFS), ์์ฒญใ์/๋ฉด/๋์ฌ๋ฌด์ใ๊ฒฝ์ฐฐ์ ๋ฑ ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด
์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(PIS), ๊ทน์ฅใ๊ณต์ฐ์ฅใ๋ฐ๋ฌผ๊ดใ๋ฏธ์ ๊ด ๋ฑ ๋ฌธํ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(CUS), ๋์ดํฐใ๊ณต์ใ๋
น์งใ์๋ณ ๋ฑ ๋์๊ณต์ ๋ฐ ๋
น์ง
์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(PS), ๋ฒ์คใ์งํ์ฒ ๋ฑ ๋์ค๊ตํต ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(PTS)๋ก ๊ทธ ๊ฐ์ ์ธก์ ํ์๋ค. ๋ง์กฑ๋๋ ๋ชจ๋ 4๋จ๊ณ ๋ฆฌ์ปค๋ ์ฒ๋(โ๋งค์ฐ
๋ถ๋ง์กฑโ, โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ, โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ, โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ)๋ก ์ธก์ ๋์์ผ๋ฉฐ ์ ์๊ฐ ๋์์๋ก ๊ธ์ ์ ์ผ๋ก ์๊ฐํ๋ค๋ ์๋ฏธ์ด๋ค.
Table 1.
Variables for Analysis
Classification
|
Variables
|
Variable Definitions
|
Dependent Variables
|
Pedestrian Safety Satisfaction (PSS)
|
1: very dissatisfied
3: satisfied
|
2: dissatisfied
4: very satisfied
|
Independent
Variables
|
Individual Characteristics
|
Age (AGE)
|
respondentโs age
|
Gender (GEN)
|
1: male, 0: female
|
Level of Education (EDU)
|
1: below or in elementary school
3: high school
|
2: middle school
4: college or higher
|
Household
Characteristics
|
Household Type (HT)
|
1: single household, 0: other
|
Income (INC)
|
household income
|
Location (LO)
|
residential area 1: metropolitan city, 0: other
|
Public Facilities
Accessibility
|
Commercial Facilities (CFS)
|
Satisfaction with Accessibility to Facilities
1: very dissatisfactory, 2: dissatisfactory,
3: satisfactory, 4: very satisfactory
|
Medical Facilities (MFS)
|
Public Institutions (PIS)
|
Cultural Facilities (CUS)
|
Park (PS)
|
Public Transport (PTS)
|
4. ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋ ๋ถ์
4.1 ๋ณ์์ ๊ธฐ์ดํต๊ณ๋
๋ถ์์ ์ฌ์ฉ๋ ๋ณ์์ ๊ธฐ์ดํต๊ณ๋์ Table 2์ ๊ฐ์ผ๋ฉฐ ๋ช
๋ชฉํ ๋ณ์๋ ๋น๋๋ถ์์ ์ค์ํ์๊ณ , ์ฐ์ํ ๋ณ์๋ ํ๊ท ๊ณผ ํ์คํธ์ฐจ, ์ต๋๊ฐ, ์ต์๊ฐ์ ๊ตฌํ์๋ค. ๊ตํต์ฝ์ ์ค์์ ๋
ธ์ธ(23156๋ช
)๊ณผ
์ฅ์ ์ธ(2814๋ช
)์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด, ๋
ธ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ์ด 71.4 %๋ก ๊ฐ์ฅ ๋์์ผ๋ฉฐ ๋ค์์ผ๋ก โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ(14.3 %),
โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ(13.1 %), โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ(1.2 %) ์์ด์๋ค. ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ์ด 67.8 %๋ก ๊ฐ์ฅ ๋์์ผ๋ฉฐ ๋ค์์ผ๋ก
โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ(16.0 %), โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ(14.1 %), โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ(2.1 %)์ผ๋ก ๋
ธ์ธ๊ณผ ๋น์ทํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ ๋ถ๋ง์กฑ ๋น์จ์ด ๋
ธ์ธ๋ณด๋ค๋
์กฐ๊ธ ๋์๋ค.
Table 2.
Descriptive Statistics of Variable
Variables
|
Classification
|
Elderly
|
Disabled
|
Frequency
|
%
|
Frequency
|
%
|
PSS
|
1:very dissatisfactory
|
276
|
1.2
|
60
|
2.1
|
2:dissatisfactory
|
3035
|
13.1
|
397
|
14.1
|
3:satisfactory
|
16539
|
71.4
|
1907
|
67.8
|
4:very satisfactory
|
3306
|
14.3
|
450
|
16.0
|
Individual Characteristics
|
GEN
|
1:male
|
14940
|
64.5
|
1997
|
71.0
|
0:female
|
8216
|
35.5
|
817
|
29.0
|
EDU
|
1:below or in elementary school
|
11595
|
50.1
|
1305
|
46.4
|
2:middle school
|
4843
|
20.9
|
577
|
20.5
|
3:high school
|
4769
|
20.6
|
674
|
24.0
|
4:college or more
|
1949
|
8.4
|
258
|
9.1
|
Household
Characteristics
|
HT
|
1: single household
|
7792
|
33.7
|
954
|
33.9
|
0: other
|
15364
|
66.3
|
1860
|
66.1
|
LO
|
1: metropolitan city
|
9232
|
39.9
|
1127
|
40.1
|
0: other
|
13924
|
60.1
|
1687
|
59.9
|
Public Facilities
Accessibility
|
CFS
|
1:very dissatisfactory
|
1197
|
5.1
|
191
|
6.8
|
2:dissatisfactory
|
5993
|
25.9
|
738
|
26.2
|
3:satisfactory
|
12501
|
54.0
|
1439
|
51.1
|
4:very satisfactory
|
3465
|
15.0
|
446
|
15.9
|
MFS
|
1:very dissatisfactory
|
1319
|
5.7
|
221
|
7.8
|
2:dissatisfactory
|
6214
|
26.8
|
764
|
27.2
|
3:satisfactory
|
12433
|
53.7
|
1433
|
50.9
|
4:very satisfactory
|
3190
|
13.8
|
396
|
14.1
|
PIS
|
1:very dissatisfactory
|
1015
|
4.4
|
171
|
6.1
|
2:dissatisfactory
|
5859
|
25.3
|
712
|
25.3
|
3:satisfactory
|
13242
|
57.2
|
1526
|
54.2
|
4:very satisfactory
|
3040
|
13.1
|
405
|
14.4
|
CUS
|
1:very dissatisfactory
|
2017
|
8.7
|
331
|
11.8
|
2:dissatisfactory
|
7941
|
34.3
|
947
|
33.6
|
3:satisfactory
|
10992
|
47.5
|
1250
|
44.4
|
4:very satisfactory
|
2206
|
9.5
|
286
|
10.2
|
PS
|
1:very dissatisfactory
|
882
|
3.8
|
156
|
5.6
|
2:dissatisfactory
|
5442
|
23.5
|
637
|
22.6
|
3:satisfactory
|
13183
|
56.9
|
1565
|
55.6
|
4:very satisfactory
|
3649
|
15.8
|
456
|
16.2
|
PTS
|
1:very dissatisfactory
|
1085
|
4.7
|
177
|
6.3
|
2:dissatisfactory
|
4925
|
21.3
|
619
|
22.0
|
3:satisfactory
|
13565
|
58.6
|
1553
|
55.2
|
4:very satisfactory
|
3581
|
15.4
|
465
|
16.5
|
Variables
|
N
|
Mean
|
STD
|
Min
|
Max
|
Elderly
|
AGE
|
23156
|
75.4
|
6.777
|
65
|
102
|
INC
|
23156
|
165.2
|
152.945
|
21
|
2519
|
Disabled
|
AGE
|
2814
|
69.1
|
12.664
|
21
|
98
|
INC
|
2814
|
158.0
|
145.315
|
21
|
1420
|
์ ์ฒด ์๋ฃ์ ๋ํ ๋
๋ฆฝ๋ณ์์ ๊ธฐ์ดํต๊ณ๋์ ํน์ฑ๋ณ๋ก ๋ฌถ์ด์ ์ดํด๋ณด๊ณ ์ ํ๋ค. ๋
ธ์ธ์ ํ๊ท ์ฐ๋ น์ 75.4์ธ์์ผ๋ฉฐ, ์ฅ์ ์ธ์ ํ๊ท ์ฐ๋ น์ 69.1์ธ๋ก ์๋นํ
๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋๋ฐ ์ด๋ ์ฅ์ ๊ฐ ์์ผ๋ฉด ์ฐ๋ น์ ์๊ด์์ด ๋ชจ๋ ์ฅ์ ์ธ์ผ๋ก ํฌํจํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ธ๋ฐ ์ด๋ฅผ ํตํด์ ๊ณ ๋ น์์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฅ์ ๋ฅผ ํจ๊ป ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ๋น์จ์ด ์๋นํจ์
์ ์ ์๋ค. ๋
ธ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋จ์ฑ์ด 64.5 %, ์ฌ์ฑ์ 35.5 %์๊ณ , ์ฅ์ ์ธ์ ๋จ์ฑ์ด 71.0 %, ์ฌ์ฑ์ด 29.0 %์๋ค. ํ๋ ฅ์ ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ
๋ชจ๋ ์ด์กธ์ดํ์ ํ๋ ฅ์ ๊ฐ์ง ๋น์จ์ด ๋
ธ์ธ์ 50.1 %, ์ฅ์ ์ธ์ 46.4 %๋ก ๊ฐ์ฅ ๋ง์์ผ๋ฉฐ, ๋์กธ์ด์์ ํ๋ ฅ์ ๊ฐ์ง ๋น์จ์ ๋ ์ง๋จ ๋ชจ๋ 10
%์๋ ๋ฏธ์น์ง ๋ชปํ์๋ค. ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ์ ์ดํด๋ณด๋ฉด ๋
ธ์ธ๊ฐ๊ตฌ์ ํ๊ท ์๋์ 165.2๋ง์์ด์์ผ๋ฉฐ ์ฅ์ ์ธ ๊ฐ๊ตฌ์ ํ๊ท ์๋์ 158๋ง์์ผ๋ก 1์ธ๊ฐ๊ตฌ์ ์ค์์๋(175.7์,
Statistics Korea, 2020)๊ณผ ๋น๊ตํด ๋ณผ ๋ ๋ฎ์ ์์ค์์ ์ ์ ์๋ค. ๊ฐ๊ตฌํํ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋
ธ์ธ 1์ธ๊ฐ๊ตฌ๋ 33.7 %, ์ฅ์ ์ธ 1์ธ๊ฐ๊ตฌ๋ 33.9 %๋ก ์ ์ฒด ๊ฐ๊ตฌ์์ 1์ธ๊ฐ๊ตฌ๊ฐ
์ฐจ์งํ๋ ๋น์จ(28.5 %, Statistics Korea, 2019)์ ๋นํด ์๋ฑํ ๋ง์ ์์ค์ด๋ค. ๊ฑฐ์ฃผ์ง์ญ์ด ๊ด์ญ์์ธ ๋
ธ์ธ์ ๋น์จ์ 39.9 %์๊ณ ์ฅ์ ์ธ์ 40.1 %์๋ค.
๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ดํด๋ณด๋ฉด ์์ฅใ๋ํ๋งํธใ๋ฐฑํ์ ๋ฑ์ ์์
์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(CFS)๋ ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ ๋ชจ๋ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโํ๋
๋น์จ์ด ๊ฐ๊ฐ 54.0 %, 51.1 %๋ก ๊ฐ์ฅ ๋์์ผ๋ฉฐ ๋ค์์ผ๋ก โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ, โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ, โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ ์์ด์๋ค. ๋ณ์ใ์๋ฃ๋ณต์ง์์ค ๋ฑ
์๋ฃ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(MFS)๋ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโํ๋ ๋น์จ์ด ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ์์ ๊ฐ๊ฐ 53.7 %, 50.9 %์์ผ๋ฉฐ ๋ค์์ผ๋ก โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ,
โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ, โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ์์ด์๋ค. ์์ฒญใ์/๋ฉด/๋์ฌ๋ฌด์ใ๊ฒฝ์ฐฐ์ ๋ฑ ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(PIS)๋ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ์ผ๋ก ์๋ตํ ๋น์จ์ด
๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ์์ ๊ฐ๊ฐ 57.2 %, 54.2 %๋ก ๊ฐ์ฅ ๋์๋ค. ๊ทน์ฅใ๊ณต์ฐ์ฅใ๋ฐ๋ฌผ๊ดใ๋ฏธ์ ๊ด ๋ฑ ๋ฌธํ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(CUS)๋ ๋ค๋ฅธ ์ฃผ๋ณํ๊ฒฝ
๋ง์กฑ๋์ ๋นํด ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ ๋ชจ๋ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโํ๋ ๋น์จ์ด ๊ฐ๊ฐ 47.5 %, 44.4 %์์ผ๋ฉฐ, โ์ฝ๊ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ์ด 34.3
%, 33.6 %์๋ค. ์ฅ์ ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโ์ด๋ผ๊ณ ์๋ตํ ๋น์จ์ด โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ์ผ๋ก ์๋ตํ ๋น์จ๋ณด๋ค ๋์๋ค. ๋์ดํฐใ๊ณต์ใ๋
น์งใ์๋ณ ๋ฑ ๋์๊ณต์
๋ฐ ๋
น์ง ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(PS)๋ โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ๊ณผ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ์ ๋น์จ์ด ๋
ธ์ธ์ 72.7 %, ์ฅ์ ์ธ์ 71.8 %๋ก ๋ค๋ฅธ ์ฃผ๋ณํ๊ฒฝ์ ๋นํด
๋ง์กฑํ๋ ๋น์จ์ด ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ฒ์คใ์งํ์ฒ ๋ฑ ๋์ค๊ตํต ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋(PTS)๋ โ๋งค์ฐ ๋ง์กฑโ๊ณผ โ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑโ์ ๋น์จ์ด ๋
ธ์ธ์ 74.0
%, ์ฅ์ ์ธ์ 71.7 %์์ผ๋ฉฐ, โ๋งค์ฐ ๋ถ๋ง์กฑโํ๋ค๊ณ ์๋ตํ ๋น์จ์ด ๋
ธ์ธ์ 4.7 %, ์ฅ์ ์ธ์ 6.3 %๋ก ๊ฐ์ฅ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ ๋์ค๊ตํต์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๊ฐ
๊ฐ์ฅ ์ข์ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค.
4.2 ๊ฐ๊ตฌ ๋ฐ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋
ธ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋ ๋ถ์
๊ฐ์ธํน์ฑ, ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ, ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์ ์ค์์ ๋
ธ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. ๋ชจ๋ธ์ ์ ํฉ์ฑ์ Table 3์์ ํ์ธํ ์ ์๋๋ฐ, AIC, SC, -2LOGL๊ฐ์ด ๋ชจ๋ ์ ํธ๋ง ๊ณ ๋ คํ ๋ชจํ์ ๋นํด ์ ํธ๊ณผ ๋ณ๋์ ํจ๊ป ๊ณ ๋ คํ ๋ชจํ์์ ์์์ก์ผ๋ฉฐ, Testing
Global Null Hypothesis๋ ์ ์๋ฏธํ๊ฒ ๋ํ๋ ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์ด ์ ํฉํจ์ ์ ์ ์๋ค. Table 4๋ ๋
ธ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ๋ํ ์ต๋์ฐ๋ ๋ฐ ์ค์ฆ๋น ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋
๋ฆฝ๋ณ์์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ผ ๋
ธ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ์ฃผ๋
์ ์๋ฏธํ ์์ธ๊ณผ ๊ทธ ํ๋ฅ ์ ์ถ์ ํด ๋ณผ ์ ์๋๋ฐ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ descendingํ์ฌ ๋ถ์ํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ณ์๊ฐ์ ํตํด ๊ตฌํ ๊ฐ ๋ณ์์ ์ค์ฆ๋น(odds
ratio)๋ ๋ ๋์ ์นดํ
๊ณ ๋ฆฌ(์ฆ, ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ง๋ ๊ตฌ๊ฐ)์ ์ํ ํ๋ฅ ๋ก ํด์ํ ์ ์๋ค.
Table 3.
Model Fit Statistics for the Elderly
Model Fit Statistics
|
Testing Global Null Hypothesis: BETA=0ใ
|
Test
|
Intercept Only
|
Intercept and Covariates
|
Chi-Square
|
DF
|
Pr > ChiSq
|
Likelihood Ratio
|
38787.827
|
34248.146
|
4563.6808
|
12
|
<.0001
|
Score
|
38811.977
|
34368.896
|
3875.8876
|
12
|
<.0001
|
Wald
|
38781.827
|
34218.146
|
4422.2602
|
12
|
<.0001
|
Table 4.
Maximum Likelihood Estimates and Odds Ratio for Elderly
Variable
|
Elderly
|
Estimates
|
Standard Error
|
Odds Ratio
|
Intercept4
|
-8.200***
|
0.2147
|
-
|
Intercept3
|
-3.959***
|
0.2073
|
-
|
Intercept2
|
-1.132***
|
0.2121
|
-
|
AGE
|
0.012***
|
0.0024
|
1.012
|
GEN
|
0.095**
|
0.0432
|
1.100
|
EDU
|
0.012
|
0.0179
|
1.012
|
HT
|
0.108**
|
0.0443
|
1.114
|
INC
|
0.0003***
|
0.0001
|
1.000
|
LO
|
-0.223***
|
0.0318
|
0.800
|
CFS
|
0.152***
|
0.0390
|
1.164
|
MFS
|
-0.086**
|
0.0419
|
0.918
|
PIS
|
0.270***
|
0.0381
|
1.309
|
CUS
|
-0.017
|
0.0292
|
0.983
|
PS
|
0.833***
|
0.0265
|
2.299
|
PTS
|
0.628***
|
0.0288
|
1.874
|
ใN
|
23156
|
R-Square
|
0.179
|
Max-Rescaled R-Square
|
0.220
|
๋
ธ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฐ๋ น, ์ฑ๋ณ, ์๋, ๊ฐ๊ตฌํํ, ๊ฑฐ์ฃผ์ง์ญ์ด ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ ์๋ฏธํ ์ํฅ์ ๋ฏธ์ณค์ผ๋ฉฐ, ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ ์ค์์ ์์
์์ค ์ ๊ทผ์ฑ, ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด
์ ๊ทผ์ฑ, ๋์๊ณต์ ๋ฐ ๋
น์ง ์ ๊ทผ์ฑ, ๋์ค๊ตํต ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ (+)์ํฅ์, ์๋ฃ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ (-)์ํฅ์ ์ฃผ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋
ธ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ
๋์ด๊ฐ ๋ง์์๋ก, ๋จ์ฑ์ผ์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์๋๋ฐ ์ด๋ Lee et al.(2016)์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ ์ฌํ๋ค. 1์ธ๊ฐ๊ตฌ์ผ์๋ก, ์๋์ด ๋ง์์๋ก(Lee et al., 2016) ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ก์ผ๋ฉฐ, ๊ด์ญ์๊ฐ ์๋ ๊ณณ์ ๊ฑฐ์ฃผํ ์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ๊ด์ญ์๊ฐ ์๋ ์ง์ญ์ผ์๋ก ๋ณดํ์์ ์ฉ๋๋ก, ๋ณดํ์์ฐ์ ๋๋ก
๋ฑ์ด ๋ง์ด ๋ถํฌํ๊ณ ์์ด(KOSIS, 2020) ๋ณดํ๊ณผ์ ์์ ๋๋ ์ ์๋ ์ํ์์ธ์ด ์ค๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์ถ์ธกํ ์ ์๋ค.
๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋์ ๊ฒฝ์ฐ ์์
์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๋์๊ณต์ ๋ฐ ๋
น์ง ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๋์ค๊ตํต
์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง์์ ์ ๊ทผํ๊ธฐ ์ข์ ๊ณณ์ ์์
์์ค์ด ์์นํ ๊ฒฝ์ฐ ๋๋ณด๋ก ์ด์ฉ์ด ๊ฐ๋ฅํ์ฌ ์์ค์ด์ฉ ๋น๋๋ฅผ ์ฆ๊ฐ์ํค๊ณ ,
์ฌ์ด ์ ๊ทผ์ผ๋ก ์ธํด ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ง ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค. ํ์ ์
๋ฌด, ๋ฏผ์ํ๋, ์ฌํ์ ํ๋ ๋ฑ์ ์ํ ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด์ผ๋ก์ ์ ๊ทผ์ฑ์ด ์ข์ผ๋ฉด ๊ธฐ๊ด๋ฐฉ๋ฌธ์ ๋ํ
๋ถ๋ด์ ๋ ์ ์๋๋ฐ, ์ด๋ฐ ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๊ฐ์ด ๋ณดํ์์ ์๋ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ์์ธ์ด ๋ ์ ์๋ค. Lee et al.(2014)์ ๊ฐ์ด ๋์๊ณต์ ๋ฐ ๋
น์ง์์ ์ ๊ทผ์ฑ์ด ์ข์์๋ก ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ก๋๋ฐ ๊ณต์, ๋
น์ง ๋ฑ์ด ๋ณดํ์์๊ฒ ์พ์ ์ฑ์ ์ ๊ณตํ๊ณ ๊ฒฝ๊ด์ ์ธ ์ธก๋ฉด์์๋ ์ฐ์ํ์ฌ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ
๋์์ ๊ฒ์ด๋ค. ๋์ค๊ตํต ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ณดํ์ฑ๊ณผ ๋ณดํ๋ง์กฑ๋์ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ํ๋์ ์์ธ์ด์๋ ๊ฒ์ฒ๋ผ(Choi and Seo, 2016; Kim et al., 2014) ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์๋ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ฃผ์๋ค. ํน์ดํ ์ ์ ์๋ฃ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋๋ฐ ์ด๋ ์ค๋ํ ๋ณ์์ ๊ฒฝ์ฐ ๋์ฒด๋ก
๋์ฌ, ๋ถ๋์ฌ ๋ฑ ์๋์ฐจ๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ ๊ทผ์ฑ์ด ๋ฐ์ด๋ ๊ณณ์ ์์นํ๊ณ ์์ด ํต๊ณผ๊ตํต๊ณผ ์ ๋์ธ๊ตฌ๊ฐ ๋ง์ผ๋ฏ๋ก ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋ฎ์์ง ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ธกํ
์ ์๋ค.
4.3 ๊ฐ๊ตฌ ๋ฐ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋ ๋ถ์
๊ฐ์ธํน์ฑ, ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ, ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์ ์ค์์ ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ๋ถ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ชจ๋ธ์ ์ ํฉ์ฑ์ ๋ํ๋ธ Table 5์์ ์ ํธ๋ง ๊ณ ๋ คํ ๋ชจํ์ ๋นํด ์ ํธ๊ณผ ๋ณ๋์ ํจ๊ป ๊ณ ๋ คํ ๋ชจํ์ AIC, SC, -2LOGL๊ฐ์ด ์์์ง๊ณ , Testing Global Null Hypothesis๋
์ ์๋ฏธํ๊ฒ ๋ํ๋ ์์ํ๋ก์ง๋ชจํ์ด ์ ํฉํจ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. Table 6์ ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ๋ํ ์ต๋์ฐ๋ ๋ฐ ์ค์ฆ๋น ์ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊ฐ๋ณํน์ฑ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ผ ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์
๋ฏธ์น๋ ์์ธ์ ์ดํด๋ณผ ์ ์๋๋ฐ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ descendingํ์ฌ ๋ถ์ํ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํด์์ด ์ฉ์ดํ๋ค. ๊ณ์๊ฐ์ ์ด์ฉํด์ ๊ตฌํ ๊ฐ ๋ณ์์ ์ค์ฆ๋น(odds
ratio)๋ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ง๋ ๊ตฌ๊ฐ์ ์ํ ํ๋ฅ ๋ก ํด์ํ ์ ์๋ค.
Table 5.
Model Fit Statistics for the Disabled
Model Fit Statistics
|
Testing Global Null Hypothesis: BETA=0ใใ
|
Criterion
|
Intercept Only
|
Intercept and Covariates
|
Chi-Square
|
DF
|
Pr > ChiSq
|
AIC
|
5156.49
|
4603.76
|
576.73
|
12
|
<.0001
|
SC
|
5174.317
|
4692.89
|
477.23
|
12
|
<.0001
|
-2 Log L
|
5150.490
|
4573.76
|
566.96
|
12
|
<.0001
|
Table 6.
Maximum Likelihood Estimates and Odds Ratio for the Disabled
Variable
|
Disabled
|
Estimates
|
Standard Error
|
Odds Ratio
|
Intercept4
|
-6.693***
|
0.4061
|
-
|
Intercept3
|
-2.784***
|
0.3840
|
-
|
Intercept2
|
-0.405
|
0.3945
|
-
|
AGE
|
0.001
|
0.0038
|
1.001
|
GEN
|
0.013
|
0.1100
|
1.013
|
EDU
|
-0.115**
|
0.0509
|
0.892
|
HT
|
0.187*
|
0.1080
|
1.205
|
INC
|
0.001*
|
0.0003
|
1.001
|
LO
|
-0.146*
|
0.0868
|
0.865
|
CFS
|
0.051
|
0.1080
|
1.053
|
MFS
|
0.018
|
0.1133
|
1.018
|
PIS
|
0.169*
|
0.0982
|
1.184
|
CUS
|
0.042
|
0.0760
|
1.042
|
PS
|
0.658***
|
0.0672
|
1.93
|
PTS
|
0.757***
|
0.0749
|
2.131
|
ใN
|
2814
|
R-Square
|
0.186
|
Max-Rescaled R-Square
|
0.22107
|
์ฅ์ ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ํ๋ ฅ, ๊ฐ๊ตฌํํ, ์๋, ๊ฑฐ์ฃผ์ง์ญ ๋ณ์๊ฐ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ ์๋ฏธํ ์ํฅ์ ์ฃผ์๋ค. ์ผ๋ฐ์ธ์ ๋์์ผ๋ก ํ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ต์ก์์ค์ด ๋์์๋ก
๋ณดํ๋ง์กฑ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ์๋๋ฐ(Lee et al., 2016) ์ฅ์ ์ธ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ํ๋ ฅ์ด ๋ฎ์์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ ๋ณดํํ๊ฒฝ๊ณผ ์์ ๋ฑ์ ๋ํ ์ธ์์ ์ฐจ์ด์์ ์ค๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ถ์ธกํ ์ ์๊ฒ ๋ค.
๋
ธ์ธ๋ค์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ์ฅ์ ์ธ๋ค๋ 1์ธ๊ฐ๊ตฌ์ผ์๋ก, ์๋์ด ๋ง์์๋ก, ๊ด์ญ์๊ฐ ์๋ ๊ณณ์ ๊ฑฐ์ฃผํ ์๋ก ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ
์ค์์๋ ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๋์๊ณต์ ๋ฐ ๋
น์ง ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๋์ค๊ตํต ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ์ฅ์ ์ธ์
๊ฒฝ์ฐ ๋ณดํํ๋์ ํตํด์ ๋ค์ํ ๊ณต๊ณต์์ค ์๋น์ค๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ ์๋ค๋ ์ ์ด ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋์๋ ๊ธ์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ์ค ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณผ ์ ์๊ฒ ๋ค.
5. ์์ฝ ๋ฐ ๊ฒฐ๋ก
์์ผ๋ก ๊ตํต์ฝ์์ ์๊ฐ ๋์ฑ ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ผ๋ก ์์๋๋ ์ํฉ์์ ๊ตํต์ฝ์์ ๊ฐ์ ์ฌํ์ ์ฝ์์ ๋ํ ๋ฐฐ์ ์ ์ด๋ก ์ธํด ๋ฐ์ํ๋ ์ฌํ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํด๊ฒฐํ๊ธฐ ์ํด
์ ์ฑ
์ ์ผ๋ก ํฌ์ฉ์ฑ์ ํ๋ํ๋ ค๊ณ ํ๊ณ ์๋ค. ๋
ธ์ธ๋ค์ ์ฌํ์ฐธ์ฌ ๊ธฐํ์ ๋ณต์ง ์ฆ์ง์ ๋ํ ์๊ตฌ, ์ฅ์ ์ธ์ ์ด๋๊ถ์ ๋ํ ๊ด์ฌ๊ณผ ์ฌํ์ฐธ์ฌ ์๊ตฌ ๋ฑ๋ ์ฆ๊ฐํ๊ณ
์๋ ์ง๊ธ์ด์ผ๋ง๋ก ๋
ธ์ธ, ์ฅ์ ์ธ๊ณผ ๊ฐ์ ๊ตํต์ฝ์๋ฅผ ์ํ ๋ค์ํ ์ ์ฑ
์ ๋ง๋ จํ๋ ๋
ธ๋ ฅ์ด ํ์ํ ์์ ์ด๋ผ ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ณดํ์ ์ด๋ ค์์
์๋ ๊ตํต์ฝ์๋ค์ด ๋ณดํํ๋ ๊ณผ์ ์์ ๋๋ผ๋ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋์ ๋ณดํ์์ ๊ฐ์ธ ๋ฐ ๊ฐ๊ตฌํน์ฑ๊ณผ ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ด ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ์ค์ฆ๋ถ์ํ๊ณ , ๊ตํต์ฝ์์
๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ํฅ์์ํค๊ธฐ ์ํ ๋ฐฉ์์ ๋ชจ์ํ์ฌ ํฌ์ฉ์ ์ธ ๋์ํ๊ฒฝ ์กฐ์ฑ์ ๊ธฐ์ฌํ๊ณ ์ ํ๋ค.
๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์์ฝํ๋ฉด, ๋
ธ์ธ์ ๋์ด๊ฐ ๋ง์์๋ก, ๋จ์ฑ์ผ์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ก๋๋ฐ ์ฅ์ ์ธ์ ํ๋ ฅ์ด ๋ฎ์์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ๋
ธ์ธ๊ณผ
์ฅ์ ์ธ ๋ชจ๋ 1์ธ๊ฐ๊ตฌ์ผ์๋ก, ์๋์ด ๋ง์์๋ก, ๊ด์ญ์๊ฐ ์๋ ์ง์ญ์ ๊ฑฐ์ฃผํ ์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ์๋ค. ๊ณต๊ณต์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋
ธ์ธ์ ์์
์์ค
์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋์์ก์ผ๋, ์๋ฃ์์ค ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก ์คํ๋ ค ๋ณดํ๋ง์กฑ๋๋ ๋ฎ์์ก๋ค. ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๋์๊ณต์
๋ฐ ๋
น์ง ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก, ๋์ค๊ตํต ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋ง์กฑํ ์๋ก ๋
ธ์ธ๊ณผ ์ฅ์ ์ธ์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ์๋ค.
๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ฐํ์ผ๋ก ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ์ฆ์งํ๊ธฐ ์ํ ๋ฐฉ์์ ๋ชจ์ํด ๋ณด์๋ค. ์๋์ ์ผ๋ก ๊ตํต์ฝ์์ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๊ฐ ๋ฎ์ ๊ด์ญ์ ์ง์ญ์ ๊ตํต์ฝ์๋ฅผ
์ํ ๋ณดํธ๊ตฌ์ญ์ ํ๋ํ๊ณ , ํก๋น๋ณด๋ ์ค์น, ๋ณดํํ๊ฒฝ ๊ฐ์ ์ฌ์
๋ฑ ๋ณดํ์์ ์ธํ๋ผ ์ฌ์
์ ์ถ์งํ์ฌ ๋ณดํ์์ ์ ๋ํ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ๋์ผ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ณต๊ณต๊ธฐ๊ด,
๋์๊ณต์ ๋ฐ ๋
น์ง, ๋์ค๊ตํต์์ค์ ๋ํ ์ ๊ทผ์ฑ์ ๋์ฑ ์ข๊ฒ ํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์๋ค์ด ํธ๋ฆฌํ๊ฒ ๋๋ณด๋ก๋ ๊ณต๊ณต์์ค์ ์ด์ฉํ ์ ์๋๋ก ํด์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ฃผ๊ฑฐ์ง
์ฃผ๋ณ์๋ ์ ์ ํ ๊ท๋ชจ์ ์์
์์ค์ด ๊ณ ๋ฅด๊ฒ ์
์งํ๋๋ก ํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์๋ค๋ ํธ๋ฆฌํ๊ณ ์์ ํ๊ฒ ์์ค์ ์ด์ฉํ ์ ์๋๋ก ํด์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์๋ฃ์์ค ์ฃผ๋ณ์ง์ญ์
๋ณดํํ๊ฒฝ ์ ๋น๋ฅผ ํตํด ๋ณดํํ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋๋ฅผ ๋์ฌ์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ณผ์ ์ ํตํด์ ๋ณด๋ค ํฌ์ฉ์ ์ธ ๋์ํ๊ฒฝ์ ์กฐ์ฑํ ์ ์์ ๊ฒ์ด๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ ์ฒด์ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ ํ๋ ์ฅ์ ๋ก ์ธํด ์ค์ค๋ก ์ด๋ํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๊ณ , ์ด๋์์ ์ ๊ณต๋๋ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ฒ๋ฆฌํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ ์ฅ์ ์ธ๊ณผ ๊ณ ๋ น์๋ง์
๋์์ผ๋ก ํ์์ผ๋ฏ๋ก ๋ชจ๋ ํํ์ ๊ตํต์ฝ์์ ๋ํ ๋ณดํ์์ ํน์ฑ์ ํ์
ํ ๊ฒ์ผ๋ก๋ ๋ณด๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ฃ๊ตฌ๋์์ ์ด๋ ค์์ผ๋ก ๋ณดํ์์ ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๊ณต๊ณต์์ค๋ก์
์ ๊ทผ๊ฑฐ๋ฆฌ(์๊ฐ), ๋ณดํ ๊ด๋ จ ์์ ์ฌ๊ณ ๋ฑ ์ ๋์ ์ธ ์ธก๋ฉด์ ํฌํจํ์ง ๋ชปํ๊ณ ๋ณดํ์์ ๋ง์กฑ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ ์ฑ์ ์ธ ์ธก๋ฉด๋ง์ ๊ณ ๋ คํ ํ๊ณ์ ์ด ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ฏ๋ก
์ถํ์ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ํ๊ณ๋ฅผ ๋ณด์ํ์ฌ ๊ตํต์ฝ์๋ฟ ์๋๋ผ ์ผ๋ฐ ๋ณดํ์๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ๋ณดํ์์ ๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ๋ค์ํ ํํ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง ํ์๊ฐ ์๊ฒ ๋ค.