๊นํ์
(Tae Young Kim)
1iD
๋ฅํฌํ
(Hee Hwan Ryu)
2iD
์ ์ฑํ
(Song-Hun Chong)
3โ iD
-
์์ฒ๋ํ๊ต ํ ๋ชฉ๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ๊ณผ์
(Sunchon National University ยท try.young2401@gmail.com)
-
์ข
์ ํ์ ยท ํ๊ตญ์ ๋ ฅ๊ณต์ฌ ์ ๋ ฅ์ฐ๊ตฌ์ ์ก๋ณ์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฑ
์์ฐ๊ตฌ์, ๊ณตํ๋ฐ์ฌ
(KEPRI ยท hhryu82@kepco.co.kr)
-
์ข
์ ํ์ ยท ๊ต์ ์ ์ ยท ์์ฒ๋ํ๊ต ํ ๋ชฉ๊ณตํ๊ณผ ๊ต์
(Corresponding Author ยท Sunchon National University ยท shchong@scnu.ac.kr)
Copyright ยฉ 2021 by the Korean Society of Civil Engineers
ํค์๋
์งํ๋งค์ค๋ฌผ, ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ, ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ, ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋, ์ ์ ๋ถํฌ
Key words
Underground structure, Electrical resistivity survey, Generalized mesh, Electrical resistance numerical module, Electric potential distribution
1. ์ ๋ก
์ธ๊ตฌ ๊ณผ๋ฐํ๋ก ์ธํ ๋ณต์กํ ๋์์์ค์ ํจ์จ์ ์ผ๋ก ์ด์ํ๊ธฐ ์ํ ์งํ๊ณต๊ฐ ํ์ถฉ ์ฌ์
์ ๊ธฐ์กด์ ์ค์น๋ ์งํ์์ค๋ฌผ(์งํ๋๋ก, ๊ณต๋๊ตฌ, ์ ๋ ฅ๊ตฌ)์ ์ ๊ฒ๊ณผ
๊ต์ฒด, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ก์ด ์งํ์์ค์ ์ค์นํ๋ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ์ต๊ทผ๊น์ง ์งํ๋์ด ์ค๊ณ ์๋ค. ํ์ง๋ง ์ฒด๊ณ์ ์ด์ง ๋ชปํ ์งํ ์ ๋ณด ๊ด๋ฆฌ๋ก ์๋๊ด ๋์ ๋ฐ ํต์ ์ ๋์ ๊ณผ
๊ฐ์ ์งํ ์์ ์ฌ๊ณ ๊ฐ ๋์์์ด ๋ฐ์ํ๊ณ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ์งํ์์ค๊ณผ ๊ด๋ จ๋ ์ฌ๊ณ ์๋ฐฉ์ ์ํด ์ฒด๊ณ์ ์ธ ๊ด๋ฆฌ์์คํ
์ผ๋ก์ 3์ฐจ์ ์งํ๊ณต๊ฐ ํตํฉ์ง๋(Underground
Geospatial Information Map)๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ์์ง๋ง, 2์ฐจ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์์ง๋ ๊ธฐ์กด ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ ๋ณด๋ฅผ 3์ฐจ์์ผ๋ก ํ์ฅํ๋ ๊ณผ์ ์์ ์ ์ฉ๋๋
๊ฐ๋จํ ๋ณด๊ฐ๋ฒ๊ณผ ์งํ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ ์ค๊ณต ๋๋ฉด์ ์ด์ฉํ ๋ณด์กฐ ์ธก๋์ ๊ธฐ์กด์ ๋งค์ค๋ ๊ฐ์ข
์์ค๋ฌผ๋ค์ ์ ํํ 3์ฐจ์ ์์น ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์์ผ๋ฏ๋ก,
์๊ณต ์ ํ์ฅ ์ง๋ฐ์กฐ์ฌ๋ ํ์ํ๋ค(Kang et al., 2021).
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ํ๋๋ ์ง๋ฐ์กฐ์ฌ๋ ์ง๋ฐ์ ์ํ๋ฅผ ์ง์ ํ์
ํ๋ ์์ถ์กฐ์ฌ์ ๋นํ๊ดด ๋ฌผ๋ฆฌํ์ฌ ๊ธฐ๋ฒ์ผ๋ก ๋๋ ์ง๋ค. ์์ถ์กฐ์ฌ๋ ์ง์ ๋ ๊ตฌ์ญ์ ์์ถ๊ณต ์ฃผ๋ณ ์ง๋ฐ์
์ํ๋ง์ ์ ๊ณตํ๋ฉฐ, ์ง๋ฐ์กฐ์ฌ๊ฐ ์ํ๋์ง ์๋ ๊ตฌ์ญ์ ์ํ์ ์ธ ๋ณด๊ฐ๋ฒ์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ง๋ฐ ์ํ๋ฅผ ์ถ์ ํ๋ฏ๋ก, ์ด์๋ ์กด์ฌ๋ฅผ ํ์งํ๋๋ฐ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค(Arifuzzaman and Anisuzzaman, 2022; Sun et al., 2022). ์งํํฌ๊ณผ๋ ์ด๋(Ground Penetrating Radar; GPR) ํ์ฌ๋ ์งํ์์, ํฌํ๋ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ํจ์๋น์ ๊ฐ์ ์ง๋ฐ ์ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ง๋ฐ์ ์ ์ ์จ์
์ด์ฉํ๋ฏ๋ก, 1 m ์ด์ ๊น์ด์ ๋งค์ค๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ํ์ง์๋ ์ ํฉํ์ง ์๋ค(Thitimakorn et al., 2016). ํ์ฑํ ํ์ฌ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋ฐฉํฅ, ์์น ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ํฐ๋ ์ ๋ฐฉ ์์ธก์ ์ฌ์ฉ๋์ง๋ง, ์ ํธ ๋ฐ์์ ์ํ ๋ฐํ์ ๊ธฐ๊ณ์ ์ถฉ๊ฒฉ์ผ๋ก ์ธํ ์์ ๋ฌธ์ ๋ฐ ์ธก์ ์
์ค์นํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ค(Lee et al., 2002; Ezersky, 2017; De la Paz-Bonilla and Vidot-Vega, 2017). ํํธ, ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ๋ ์ง๋ฐ์ ๊ด์
๋ ๋ ์ ๊ทน์ ์ ์์ฐจ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๋งค์ง์ ์ ๊ธฐ์ ํญ์ ์ธก์ ํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์ ๊ทน์ ์ค์น๊ฐ ํธ๋ฆฌํ๊ณ ์์
๋ฌธ์ ๋ ์์ผ๋ฏ๋ก, ์ต๊ทผ์ ๋์ฌ์ง ๋ด ์ง๋ฐ์กฐ์ฌ๋ฒ์ผ๋ก์จ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋์ด ์ค๊ณ ์๋ค.
์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ๋ 1900๋
๋ ์ด์ ๊ฒ๋ณด๊ธฐ๋น์ ํญ ๊ฐ๋
์ด ๋์
๋๋ฉด์ ์งํ๋ฅผ ์ํ ๋ค์ธต ๊ตฌ์กฐ๋ก ๊ฐ์ ํ๋ 1์ฐจ์ ํ์ฌ๊ฐ ์ํ๋์๋ค. ํ์ง๋ง, ํ๋ถ ์ง๋ฐ์
1์ฐจ์์ผ๋ก ๊ฐ์ ํ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ํ์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ์ธก์ ํ์ง ๋ชปํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ณต์กํ ์งํ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ํด์ํ๊ธฐ์๋ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. 1980๋
๋ ์ดํ์๋ ์ธก์
์ฅ๋น์ ์ ๋ฐ๋, ์๋ฃ ํ๋ ๋ฐ ํด์ ๊ธฐ์ ์ ๋ฐ๋ฌ๋ก ์ ๊ธฐ๋น์ ํญํ์ฌ๊ฐ ํ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ๋ฐ์ ๋๋ฉด์, ์ํ๊ณผ ์์ง ํ์ฌ๋ฅผ ๋์์ ์ํํ ์ ์๋ 2์ฐจ์ ํ์ฌ๋ฅผ
ํฌํจํ ๋ค์ฐจ์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ๊ธฐ๋ฒ์ด ๊ฐ๋ฐ๋์๋ค. ์ด์ธ์๋ ๋ค์ค ์ฑ๋ ๋ฐ ๋ค์ค ์ ์ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋ ์ธก์ ์์คํ
์ด ๋์
๋๋ฉด์ ๋ค์ํ ์ ๊ทน ๋ฐฐ์ด๋ก๋ถํฐ ์ป์
๋ฐฉ๋ํ ์๋ฃ๋ฅผ ๋จ์๊ฐ ๋ด์ ์ฒ๋ฆฌํ ์ ์๊ฒ ๋์๋ค(Nazifi et al., 2022). ๋ฐ์ดํฐ ํ๋ ๋ฐ ์ฒ๋ฆฌ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ์ ๋ค์ฐจ์ ํ์ฌ๋ก ์ป์ด์ง ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ๋ถํฌ๋ฅผ ์์ํํจ์ผ๋ก์จ ์งํ ํ๋ถ๋ฅผ ๋ณด๋ค ์ฝ๊ฒ ํ์
ํ ์ ์๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ ๊ณตํ์๋ค(Lee et al., 2019). ์ญํด์ ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๊ฐ๋ฐ๋ 2์ ๊ทน ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ ๋ฐฉ๋ฒ์ธ TEPS(Tunnel Electrical resistivity Prospecting
System)๋ ํฐ๋ ์ ๋ฐฉ์ ๊ทผ๊ฑฐ๋ฆฌ ์์ญ(ํฐ๋ ์ง๊ฒฝ์ 4-5๋ฐฐ์ ๋ฒ์ ๋ด)์์ ์ด์๋์ ๋จ์ธต ํ์๋์ ์กด์ฌ๋ฅผ ํ์งํ์๊ณ (Ryu et al., 2011), ๊ธฐ์กด ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ธ ์ ๋ ฅ๊ตฌ ์์น์ ๋ฐฉํฅ์ ์ค์ฐจ์จ 20% ์ด๋ด๋ก ์์ธกํ์๋ค(Ryu et al., 2015; Ryu et al., 2017). ๋ํ, Yi et al.(2022)๋ ํฐ๋ ๋ด๋ถ์ ๊ตด์ฐฉ๋ฉด์ ๋ํ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋ธ๋ง๊ณผ ์ญํด์ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ๊ฐ๋ฐํ์ฌ ํฐ๋ ์ ๋ฐฉ์ ์ด์๋ ์์น์ ์ํ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. ํ์ง๋ง, ์ ์
์ฐจ์ด์ ์ํด์ ํ์ฑ๋๋ ๋ฑ์ ์์ ๊ณผ ์ ๋ฅํ๋ฆ์ ๋ถํฌ๋ฅผ ๊ฒฐ์ ํ๋ ๋ผํ๋ผ์ค ๋ฐฉ์ ์์ ๋ฉ์ฌ ํ์ ๋ฐ ๊ฐ์์ ๋ฐ๋ผ์ ํฐ๋ฏธ๋ ์ ๊ทน์์ ์ธก์ ๋๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ์ง์ ์ ์ผ๋ก
์ํฅ์ ์ฃผ๋ฏ๋ก, ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์งํ ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ์กฐ๊ฑด(์งํ ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋งค์ค ๊น์ด์ ํฌ๊ธฐ, ์ ๊ทน๊ณผ ๋งค์ค๋ฌผ์ ์๋์ ์์น)์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ
์์น ํด์์ ์ํํด์ผ ํ๋ค.
๋ฐ๋ผ์, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์์ฉ ์ ํ ์์ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ์ด์ฉํ์ฌ, ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ 3์ฐจ์ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ ์ ๋์ ์ผ๋ก ์ ์ํ์๋ค. ์๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ์ ์ ๋ฅ๊ฐ ์ผ์ ํ
์ ์ ์ํ์์ ์ ๊ทน ํ์์ ๊ณ ๋ คํ ์๋น ์์น ํด์์ ์ํํ์๊ณ , ์ด๋ก ์๊ณผ์ ๋น๊ต๋ฅผ ํตํด์ ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋์ ๊ฒ์ฆํ์๋ค. ์ ์๋ ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ
์ ์ฉํ์ฌ ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์ ํด์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ๋น๊ต ๋ฐ ๋ถ์ํ์๋ค. ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก, ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์ ํ์ฑ๋ ์ ์์
์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ ๊ณ ์ฐฐํ์๋ค.
2. ์ด๋ก ์ ๋ฐฐ๊ฒฝ: ์ ๊ทน ํ์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ํ๋ฆ
์ ๊ธฐ๋น์ ํญ์ ๋๋ฆฌ ์๋ ค์ง 2๊ฐ์ง ๋ฒ์น์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ์ํ์ ์ผ๋ก ์ ๋ํ ์ ์๋ค. ๋จผ์ , ์ด์ ๋ฒ์น(Ohmโs law)์ ์ผ์ ํ ์ ๊ธฐ์ ํญ์ ๊ฐ๋ ๊ท ์งํ
๋งค์ง์์ ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ์ ์์ฐจ๊ฐ ์ ๋ฅ์ ๋น๋กํ๋ ์ง์ ์ ์ธ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ฒฝํ์์ผ๋ก ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ํ, ๋งฅ์ค์ฐ ๋ฐฉ์ ์(Maxwell equation) ์ค
ํ๋์ธ ๊ฐ์ฐ์ค ํ๋ญ์ค ์ ๋ฆฌ(Gaussโs flux theorem)๋ ์ ๊ธฐ์ฅ์ผ๋ก๋ถํฐ ๋ฐ์ํ๋ ์ ํ์ ํ๋ฆ๊ณผ ๋ถํฌ์ ๊ด๋ จ์ด ์๋ค. ์ ๊ธฐ์ฅ์ด ๋ณด์กด์ ์ธ ๊ฒฝ์ฐ์
์ด์ ๋ฒ์น์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ J [amps/m2]์ ์ ๊ธฐ์ฅ E [V/m]์ผ๋ก ํํํ๋ฉด Eq. (1)๊ณผ ๊ฐ๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, โ๋ ๋ธ ์ฐ์ฐ์์ด๋ฉฐ, ฯ [1/ฮฉยทm]๋ ๋งค์ง์ ์ ๊ธฐ์ ๋๋์ด๋ค. ๋ ์ ์ ํ ์ฌ์ด์ ์ ์์ฐจ์ ์ํด ํ์ฑ๋ ๋ฑ์ ์์ ์ ๊ฒฐ์ ํ๋ ๋ผํ๋ผ์ค ๋ฐฉ์ ์์
์ผ์ ํ ์ ๊ธฐ์ ๋๋ ์กฐ๊ฑด์์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ํํ๋ ์ ์๋ค.
Eq. (2)๋ฅผ 2๊ณ ์ค์ผ๋ฌ-์ฝ์ ๋ฏธ๋ถ๋ฐฉ์ ์(2nd Euler-Cauchy equation)์ผ๋ก๋ถํฐ ์ ํด๋ฅผ ๊ตฌํ๊ณ , ๊ฒฝ๊ณ ์กฐ๊ฑด(๋ฌดํ๋์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์์ ์ ์ V โ 0)์
์ ์ฉํ๋ฉด ๋จ์ผ ์ ๊ทน์ ์ ์ V ๋ณํ์ ๋ํ Eq. (3)๋ฅผ ์ป์ ์ ์๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, ฯ [ฮฉยทm]๋ ๋งค์ง์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ์ผ๋ก ์ ๊ธฐ์ ๋๋์ ์ญ์ (= 1/ฯ)์ด๋ฉฐ, I [A]๋ ๋งค์ง ๋ด์ ์ ๋๋ ์ ๋ฅ, z [m]๋ ์ ๊ทน์ ์ค์ฌ์ผ๋ก๋ถํฐ์
๋จ์ด์ง ๊ฑฐ๋ฆฌ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ A(z) [m2]๋ ์ ๊ทน ๋ฑํ๋ฉด์ ์ผ๋ก ์ ๊ทน์ ์ค์ฌ์ผ๋ก๋ถํฐ ๋จ์ด์ง ๊ฑฐ๋ฆฌ z์ ํจ์์ด๋ค. ์ ๊ทน ์ฌ์ด์์ ๋ฐ์ํ๋ ๋งค์ง์ ํ๊ท ์ ๊ธฐ์ ํญ์
์๋์ Eq. (4)๋ฅผ ํตํด์ ๊ตฌํ ์๊ฐ ์๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, โงV [V]๋ ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ์ ์์ฐจ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค.
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก, ํ์ฅ ๋ฐ ์ค๋ํ ํฌ๊ธฐ์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ์คํ์ ์ ๊ทน๊ณผ ๋งค์ง ์ฌ์ด์ ์ ์ด ๋ฉด์ ์ด ์๊ณ , ๊ด์
๋ ์ ๊ทน๋ค ์ฌ์ด์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์ถฉ๋ถํ๋ฏ๋ก ๊ณ์ฐ์ ํธ์๋ฅผ
์ํด์ ๋์ผํ ํ๋ฉด์ ์ ๊ฐ์ง ๋ฐ๊ตฌํ์ผ๋ก ์นํํ์ฌ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ์ ์ฐ์ ํ๋ค. ํ์ง๋ง, ์ค๋ด ์๊ท๋ชจ ํฌ๊ธฐ์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ์คํ์ ์ ๊ทน์ ์ง์ค๋ฉํธ๋ฆฌ(์ ๊ทน์ ๊ด์
๊น์ด, ๋ฐ์ง๋ฆ ํฌ๊ธฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ๊ฑฐ๋ฆฌ)๋ก ์ธํด์ ๋ฑ์ ์๋ฉด๊ณผ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ์ด ๋ฌ๋ผ์ง๋ฏ๋ก, ๊ถ๊ทน์ ์ผ๋ก ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ๊ฐ์ ์ค์ฐจ๋ฅผ ์ผ๊ธฐํ๋ค. ๊ธฐ์กด ๋ฌธํ์์
์ ๋๋ 4๊ฐ์ง ์ ๊ทน ํ์(๋ฐ๊ตฌ, ์๊ธฐ๋ฅ, ๋ฐ๊ตฌํ ํ์ ๊ฐ์ง ์๊ธฐ๋ฅ, ์ฝํ ํ์ ๊ฐ์ง ์๊ธฐ๋ฅ)์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ทน์ ๋ฑํ๋ฉด์ ๊ณผ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๊ธฐ์ ํญ
์ด๋ก ์์ Table 1์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค(Kim et al., 2023). ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ํ์ฅ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ์์ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ ์ฝํ ํ์ ๊ฐ์ง ์๊ธฐ๋ฅ ์ ๊ทน์ผ๋ก๋ถํฐ ์ ๋๋ ์ด๋ก ์๊ณผ ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ฐ์ ๋น๊ต๋ฅผ
ํตํ์ฌ ๊ฐ๋ฐ๋ ๋ชจ๋์ ๋ค์ ์ฅ์์ ๊ฒ์ฆํ์๋ค.
Table 1. Schematic of Equipotential and Current Flow Line Induced between Two Electrodes Penetrated on the Ground
3. ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋ ๊ฐ๋ฐ
3.1 ์ ํ ์์ ๋ฉ์ฌ ๋ชจ๋ธ๋ง(Finite Element Mesh Modeling)
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์์ฉ ์ ํ ์์ ํด์ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ธ COMSOL Multiphysicsยฎ(2023)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ, ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์ ํด์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ์ ์์ฐจ๋ก ์ธํ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ์ ๋ฐ์์ํค๊ธฐ ์ํ
ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ๋ด์ฌ๋ DC(Direct Current) ๋ชจ๋๊ณผ ์๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋ฅ์ ์ธ๊ธฐ์ ๋ฐฉํฅ์ด ์ผ์ ํ ์ ์ ์ง๋ฅ ์ํ๋ฅผ ๊ตฌํํ๊ธฐ ์ํ Electric
Currents์ Stationary ๊ธฐ๋ฅ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค.
๋ฉ์ฌ(mesh) ๋ชจ๋ธ๋ง์ ํด์์ ์ ํ๋์ ์์ ์๊ฐ์ ์ง์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ฉฐ, ํนํ ๋ถ๊ท์นํ ๋ฉ์ฌ๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ๊ณผ ์ ์ ํ ์ ๊ธฐ์ฅ ๋ถํฌ๋ฅผ ํ์ฑํ๋๋ฐ ๋ฐฉํด๋ฅผ
์ผ๊ธฐํ๋ค. ์ ๊ทน, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๋ค์ ์ฃผ๋ณ์ ํฌํจํ ๋๋ฉ์ธ์ ํจ์จ์ ์ผ๋ก ์ผ์ ํ ๋ฉ์ฌ๋ก ํ์ฑํ๊ธฐ ์ํด์, ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ๋ด์ฌ๋ Mapped์ Swept
๊ธฐ๋ฅ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. Mapped ๊ธฐ๋ฅ์ผ๋ก ์ ์ฒด ๋๋ฉ์ธ์ ๊ฒฝ๊ณ๋ฉด์ ํ์ฑํ๊ณ , ๊ฐ ๊ฒฝ๊ณ๋ฉด์ ๋ํ ์์๋ค์ ๊ฐ์๋ค์ ์กฐ์ ํ์๋ค. ๋ํ, Swept ๊ธฐ๋ฅ์
์ด์ฉํ์ฌ, ๋ง์ฃผ๋ณด๋ ๋ด๋ถ ๊ฒฝ๊ณ๋ฉด ์ฌ์ด ์์๋ค์ ์์ฑํ์๋ค. Fig. 1์ ์ ์ฒด ํด์ ๋๋ฉ์ธ์์ ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ์์ฑ๋ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ์ฐ์ , Fig. 1(a)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์ ์ฒด ํด์ ๋๋ฉ์ธ ํฌ๊ธฐ๋ W 30 mรH 20 mรD 30 m๋ก ํ์๊ณ , ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋ ๊ฐ์ ์ ๊ทน๊ณผ ์์ง์ ์ด๋ฃจ๋ ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก
๋๋ฉ์ธ ๊ฒฝ๊ณ๋ฉด๊น์ง ๋ชจ๋ธ๋ง์ ํ์๋ค. ๋ค์์ผ๋ก, Fig. 1(b)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ๋๋น W๋ ์ด 4๊ฐ์ ๊ตฌ์ญ(We, WD, W1, W2)์ผ๋ก ๋๋์๋ค. We๋ ์ ๊ทน์ ํฌํจํ๋ ๊ฒฉ์๋ก 0.05 m/element(์ดํ
m/elt)์ ์ผ์ ํ ์์ ๋น ํฌ๊ธฐ๋ก ์กฐ๋ฐํ๊ฒ ํ์ฑํ์์ผ๋ฉฐ, WD๋ ์๊ธฐ๋ฅํ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ณก๋ฉด ํ์์ ์ํด 0.2 m/elt์ ๊ฐ๊น์ด ์์ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ
๊ตฌ์ฑํ์๋ค. W1๊ณผ W2๋ 0.5 m/elt์ ๊ฐ๊น์ด ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋๋ก ๋ฉ์ฌ๋ฅผ ํ์ฑํ์๋ค(WD, W1 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ W2์ ์ ์ฒด ๊ธธ์ด๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ์ง๊ฒฝ,
์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ผ ๋ณํํ์ง๋ง, ๊ฐ๊ฐ์ ๋ํ ์์ ๋น ๊ธธ์ด๋ ์ผ์ ํจ). ๊ธธ์ด D๋ ์ด 2๊ฐ์ ๊ธฐํธ(D1 ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ We)๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์์ผ๋ฉฐ
D1์ ๋๋น ๋ฐฉํฅ์ ์์๋ค๊ณผ ๋์ผํ๊ฒ 0.5 m/elt์ ๊ฐ๊น์ด ํฌ๊ธฐ๋ก ํ์ฑํ์๋ค. ๋ํ, Fig. 1(c)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ๊น์ด H๋ ์ด 5๊ฐ์ ๊ตฌ๊ฐ(H0, H1, WD, H2, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ H3)์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์๋ค. H0๋ ์ ๊ทน์ ์๊ธฐ๋ฅ ๋ถ๋ถ l(= 0.1
m)๊ณผ ์ฝ ํ ๋ถ๋ถ h(= 0.05 m)์ผ๋ก ๊ฐ๊ฐ 1๊ฐ์ ์์๋ก๋ง ํ์ฑ๋์์ผ๋ฉฐ, H1๊ณผ H2๋ 0.2 m/elt์ ๊ฐ๊น์ด ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ์์๋ค๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๊ณ ,
H3์ ์์นํด์์ ์์๋๋ ์๊ฐ์ ์ค์ด๊ธฐ ์ํด ๋ฑ๋น์์ด์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ต์ 0.2 m/elt์์ ์ต๋ 2.0 m/elt๋ก ๋ฉ์ฌ์ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ์กฐ์ ํ์๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก,
Fig. 1(d)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ์ ๋ฉ์ฌ๋ ์ ๊ทน์ ๋์ฌ์์ผ๋ก ์ธํ ๋ถ๊ท์นํ ๋ฉ์ฌ์ ์ํฅ์ ์ค์ด๊ธฐ ์ํด์ ์ ๊ทน์ ํฌํจํ๋ We๊ตฌ์ญ์ ์ง์ ํํ์ ์กฐ๋ฐํ
๊ฒฉ์๋ก ๊ตฌ์ฑํ์์ผ๋ฉฐ, ์ ๊ทน์ ๋๋ฌ์ผ ๋ฉ์ฌ๋ ์ด 16๊ฐ์ ์์๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ์ ์ง์ ํฐ๋ฏธ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ์ ์์ฐจ๋ก ์ธํ ์ ๊ธฐ์ ํญ ํด์ ์๊ฐ์ ์ค์ด๊ธฐ ์ํ์ฌ
๋๊ป 5 mm์ธ ๋ด๋ถ๊ฐ ์ฑ์์ง์ง ์์ ํํ๋ก ์ ๊ทน๋ค์ ํ์ฑํ๊ณ , ๋์ ์ ์ ๊ทน์ ํ๋ฉด์ ์ ๊ธฐ์ ๊ฒฝ๊ณ ์กฐ๊ฑด(Ground์ Terminal)๋ค์ ์ค์ ํ์๋ค.
์์์ ์ธ๊ธํ, ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์ ๊ฐ๊ฐ ํ์ฑ๋ ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ Fig. 2(e)์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค.
Fig. 1. Generated Mesh and Generalized Mesh Size Proposed in this Paper: (a) Generated Mesh on the 3D Domain, (b) Top View, (c) Side View, (d) Electrode, (e) Generalized Mesh Size
3.2 ์ ๊ธฐ์ ํญ ์
๋ ฅ ๋ฌผ์ฑ์น ๋ฐ ๋งค๊ฐ ๋ณ์
์ ๊ทน์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ์ ํ์ฅ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ์์ ์ฌ์ฉ๋๋ ASIS 303 Stainless(ฯe=5ร10-7ฮฉยทm) ์ฌ์ง(Ho and Chu, 1977)๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ(ฯ2=107ฮฉยทm)์ PVC๊ด์ ๊ฐ์ ์
๋ ฅํ์๋ค(Ramesh and Arof, 2000). ๋ํ, ์ง๋ฐ์ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ์
๋ ฅ๊ฐ (ฯ1=103ฮฉยทm)์ ๊ฐ๊ทน๋น 0.4์ ํจ์๋น๊ฐ 14%์ธ ํฌํ๋ ๋ชจ๋๋ก ํ์๋ค(Yamasaki et al., 2014). ์ ๊ธฐ์ ๊ฒฝ๊ณ์กฐ๊ฑด์ผ๋ก ํฐ๋ฏธ๋ ์ ๊ทน์ 1 V๋ฅผ ๊ฐ์ํ์ฌ ์ ์ง ์ ๊ทน๊ณผ์ ์ ์์ฐจ๋ฅผ 1 V๋ก ๊ณ ์ ํ์๋ค. ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ ๋ ์ ๊ทน
๊ฐ ๊ฑฐ๋ฆฌ L, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋งค์ค ๊น์ด d, ์ง๊ฒฝ D ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ u๋ฅผ ํฌํจํ์ฌ ์ด 39 ์ผ์ด์ค๋ค์ ๋ํด์ ์์น ํด์์ ์ํํ์๋ค. ์ ๊ทน ํฌ๊ธฐ์
์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ค์ ํ์ฅ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ ํ์ฌ์์ ์ฌ์ฉ๋๋ ๊ฐ๋ค์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๋ํ, ๋งค์ค๋ฌผ ํฌ๊ธฐ์ ์ง๊ฒฝ์ ๋งค์ค๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ข
๋ฅ(์, ํ์๋๊ด, ์์๋๊ด,
์ ๋ ฅ๊ตฌ)๋ค์ ๋ถ์ํ์ฌ ์ ์ ํ์๋ค. ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์์ ์ ๊ธฐ์ ๋ฌผ์ฑ์น๋ค์ Table 2์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค.
Table 2. Geometry and Electrical Properties of the Electrode and Underground Structure Used in This Study
Parameter
|
Value
|
Geometry
[m]
|
Electrode
|
Height
|
Cylinder part l
|
0.1
|
Conical tip part h
|
0.05
|
Radius r
|
0.02
|
Distance L
|
0.5, 0.9, 1.3, 2, 3, 5
|
Underground structure
|
Burial depth d
|
0.25, 0.5, 1, 2, 3.5
|
Diameter D
|
0.3, 0.6, 0.9
|
Distance from the terminal electrode u
|
0.45, 0.55, 0.65, 0.75, 0.85, 0.9, 1.5, 2.1, 2.55
|
Electrical resistivity
[ฮฉยทm]
|
Electrode ฯe
|
5ร10-7
|
Sandy Soil ฯ1
|
103
|
Underground structure ฯ2
|
107
|
4. ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ํน์ฑ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ
4.1 ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋ ๊ฒ์ฆ: ์๋น ์์น ํด์
์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์ ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ ์ ์ฉํ๊ณ , ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ์ง๋ฐ์ผ๋ก ๊ฐ์ฃผํ์ฌ, ์๋น ์์น ํด์์ ์ํํ์๋ค(์งํ๋งค์ค๋ฌผ ๋ฉ์ฌ์ ์ง๋ฐ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ๊ฐ์
์
๋ ฅํจ). Fig. 2๋ ์ฝํ ํ์ ๊ฐ์ง ์๊ธฐ๋ฅ ์ ๊ทน์ ๋ํ ์ ๊ธฐ์ ํญ ์ด๋ก ์(Table 1(d) ์ฐธ์กฐ)๊ณผ ์์น ํด์์ ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ๊ฑฐ๋ฆฌ L์ ๋ฐ๋ผ ๋น๊ตํ ๊ฒฐ๊ณผ์ ํฐ๋ฏธ๋ ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ์ ํ์ฑ๋ ๋ฑํ๋ฉด ์ ๊ธฐ์ ํญ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๋ ์ ๊ทน ๊ฐ ๊ฑฐ๋ฆฌ L๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก
์ ๊ธฐ์ ํญ์ ์ฆ๊ฐํ์ง๋ง, ์ฆ๊ฐ๋์ด ๊ธ๊ฒฉํ ๊ฐ์ํ๋ฉฐ L=1 m ์ดํ๋ถํฐ๋ ์ ์ฐจ ์๋ ดํ๋ ๊ฒฝํฅ์ด ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ก ์๊ณผ ์์น ํด์์์ ์ป์ด์ง๋ ๊ฐ๊ฐ์ ์ ํญ๊ฐ
์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ค์ ์์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๊ณ์ฐํ์๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, RThoery [ ]๋ ์ด๋ก ์์ผ๋ก ๊ณ์ฐ๋ ์ ํญ๊ฐ, RNum [ ]๋ ์์น ํด์์์ ์ป์ด์ง ์ ํญ๊ฐ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ Error [ ]์ ์ค์ฐจ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค.
Fig. 2(a)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์ค์ฐจ๋ ๋ชจ๋ ๊ฑฐ๋ฆฌ L์์ 0.005 ๋ฏธ๋ง์ ๋งค์ฐ ์์ ์ค์ฐจ๊ฐ ๋ฐ์ํ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ ์ํ ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ๋ ์ ํ ์์ ๋ฉ์ฌ๋ก
์ธํ ์ค์ฐจ๋ฅผ ์ต์ํํ์ผ๋ฉฐ, ์ฌ์ฉํ ์์น ํด์ ๋๋ฉ์ธ ํฌ๊ธฐ๋ ๋ฐ์ํ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ๊ณผ ๋ฑ์ ์๋ฉด ํ์์ด ๊ฒฝ๊ณ ๊ทผ์ฒ์์ ์ํฅ๋ฐ์ง ์์ ๋งํผ ์ถฉ๋ถํจ์ ํ์ธํ์๋ค(๊ฒฝ๊ณ๋ฉด
๊ทผ์ฒ์์ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ์ด ๋ฐฉํด๋ฅผ ๋ฐ๋ ์ ๊ธฐ์ ์ธ ๊ฒฝ๊ณ ์ํฅ์ Hong et al., 2019 ์ฐธ์กฐ). ๋ํ, Fig. 2(b)์์ ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ์ ๋ฑํ๋ฉด ์ ๊ธฐ์ ํญ์ ์ ์ ์ง๋ฅ ์ํ ํด์์ผ๋ก ์ธํด ์ ๊ทน์ ๋ชจ๋ ๋ถ๋ถ์์ ํ๋ฉด์ ๋์ผํ ํ๊ท ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ๋ณด์ธ๋ค. ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก, ์ง๋ฐ
๋ด์ ํ์ฑ๋ ์ ์์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ์์๋ง ํ๋(2.5 mร5 m)ํ์ฌ Fig. 3์ ๋์ํ์๋ค. ๊ท ์งํ ๋งค์ง์์ ๋ ์ ๊ทน์ ์ ์์ฐจ๋ก ์ธํด ์ ์์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋๋ ๋์นญ์ ์ธ ๋ถํฌ๋ฅผ ํ์ฑํ๋ค. ๋ํ, ์ ์๋ Terminal ์ ๊ทน ๋ฐ๋ฅ๋ฉด์์
์ฝ 0.7 m ๋จ์ด์ง ์ง์ (= 0.53 V)๊น์ง ๊ธ๊ฒฉํ ์ ์ ๊ฐํ๋ก ์ธํด์ ์กฐ๋ฐํ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์ด๋ฉฐ, ๋ ๊น์ ๊น์ด์์๋ ์๋์ ์ผ๋ก ์์ ์ ์ ๊ฐํ์
๋์จํ ์ ์ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์ธ๋ค. ๋จ์ ๋ฉด์ ๋น ์ ๋ฅ๊ฐ ํ๋ฅด๋ ์์ ๋ํ๋ด๋ ์ ๋ฅ๋ฐ๋๋ ์ ๊ทน ์๋ฉด์ ๋ฐ๋ผ์ ํ๋ฅด๋ ์ ๋ฅ์ ์์ด ์ ๊ทน ๋ฐ๋ฅ๋ฉด๋ณด๋ค๋ ํฌ๋ฏ๋ก,
์ ๊ทน์ด ์ค์น๋์ด ์๋ ์์ ๊น์ด์ผ์๋ก ์ ๋ฅ๋ฐ๋๊ฐ ์๋์ ์ผ๋ก ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ด, ์๋น ์์น ํด์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ๋ถ์์ ํตํด์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ฐ๋ฐ๋
์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋์ ์ ๋ขฐ์ฑ์ ๊ฒ์ฆํ์๋ค.
Fig. 2. Comparison of Theoretical Electrical Resistance and Numerical Result: (a) Evolution of Electrical Resistance with Respect to Electrode Distance, (b) Selected Isosurface Electrical Resistance
Fig. 3. Distributions of (a) Electric Potential, (b) Current Density on the Selected Domain (2.5 mร5 m). The Current Flows from the Terminal Electrode (Right Side) to the Ground Electrode (Left Side). Case is the Distance between Electrode L=5 m and the Electrical Resistance R=5298 ฮฉ
4.2 ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์ ํด์ ๊ฒฐ๊ณผ
์งํ๋งค์ค๋ฌผ ๊น์ด์ ์ง๊ฒฝ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฌ์ด์ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ฅผ ํฌํจํ ๋งค๊ฐ ๋ณ์ ํด์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค(Fig. 4). ์ฐ์ , Fig. 4(a)๋ ๋ ์ ๊ทน์ ์ค๊ฐ ์ง์ (u=0.5L)์ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ(์ง๊ฒฝ D=0.6 m)์ด ๋งค์ค๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋งค์ค ๊น์ด d์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ฐ์
๋งค์ค ๊น์ด d๊ฐ ๊น์ด์ง์๋ก, ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ ์๊ด์์ด ์ ๊ธฐ์ ํญ์ ๊ฐ์ํ์๋ค. ์ ๊ธฐ์ ํญ ๊ฐ์๋์ ๋งค์ค๋ฌผ ๊น์ด d=1 m๊น์ง ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ๊ฐ์ํ์์ง๋ง,
๊ทธ ์ดํ๋ถํฐ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์๋ ์กฐ๊ฑด์์ ํด์ํ ๊ฒฝ์ฐ์์ ์ป์ด์ง๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ์ ์ฐจ ์๋ ดํ์๋ค. ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ์๋ ดํ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ๊น์ด๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด
๊ฐ๊ฒฉ์ด ๊ฐ๊น์ธ์๋ก ๋ ๊น์ ๋งค์ค๋ฌผ ๊น์ด์์ ์๋ ดํ์๋ค(์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ L=0.9 m์ธ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๋งค์ค ๊น์ด d=3.5 m ์๋ ดํ์์ง๋ง, L=2 m์ผ
๋์๋ ์๋์ ์ผ๋ก ์์ ๊น์ด d=1 m์์ ์๋ ดํจ). ์ด๋ ๋ ๊น์ ๊น์ด๊น์ง ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ํ์งํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ต์ํ์์ผ์ผ ํจ์ ์๋ฏธํ๋ค.
๋ํ, ๋์ผํ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ๊น์ด์์๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ์ฆ๊ฐํ์๋ค.
Fig. 4(b)๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ง๊ฒฝ(๋งค์ค ๊น์ด d=0.5 m ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ u=0.5 L)์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฑฐ๋ฆฌ L์ด ์ฆ๊ฐํจ์
๋ฐ๋ผ์ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ์ฆ๊ฐํ์๊ณ , ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ๋งค์ค๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ์ป์ด์ง๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์๋ ์กฐ๊ฑด์์ ํด์ํ ๊ฒฝ์ฐ๋ณด๋ค ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ฐ์์
ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ง๊ฒฝ์ด ํด์๋ก ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ง๋ง, ๊ทธ ์ฐจ์ด๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ด ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ์ ์ ์ฐจ ๊ฐ์ํ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์, ์ถฉ๋ถํ
์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ง๋ฐ์ ํ์ฌ ์์ญ์ ์ฆ๊ฐ์ํค์ง๋ง, ํ์ฌ ๋ถํด๋ฅ์ ๊ฐ์์ํค๋ฏ๋ก ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ง๊ฒฝ ๋๋ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ํ์งํ๋๋ฐ ๋ฐฉํด๊ฐ ๋๋ค.
Fig. 4(c)๋ ํ์ชฝ ์ ๊ทน์ผ๋ก๋ถํฐ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ(๋งค์ค ๊น์ด d=0.5 m ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ง๊ฒฝ D=0.6 m)์ด ๋จ์ด์ง ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ u์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด
๋ ์ ๊ทน์ ์ค๊ฐ ์ง์ (u=0.5 L)์ ๋งค์ค๋์์ ๋ ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ๋ณด์์ผ๋ฉฐ, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์๋ ์กฐ๊ฑด์์ ์ป์ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ๋ณด๋ค ๋ชจ๋ ๊ฒฝ์ฐ์์
ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์ ๊ทน์ ๊ฐ๊น๊ฒ ๋งค์ค๋์ด ์์์๋ก ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ์ฆ๊ฐํ์์ผ๋ฉฐ, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ๋ ์ ๊ทน์ ์ค๊ฐ ์ง์ (u=0.5 L)์
๋งค์ค๋์์ ๋๋ฅผ ์ค์ฌ์ผ๋ก ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ๋์นญ์ ๋ณด์๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋์ผํ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ u์์ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ L์ด ํด์๋ก ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ์ฆ๊ฐํ์๋ค.
์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก, ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์์ ๋ฐ์ํ๋ ์ ์ ๊ฐํ๋ก ์ธํด์ ํ์ฑ๋๋ ๋ฑ์ ์๋ฉด๊ณผ ํ๋ฅด๋ ์ ๋ฅ์ ์ธ๊ธฐ๋ฅผ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด์, ์ ์์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ
์ ํ๋ ํด์ ์ผ์ด์ค๋ค์ ๋ํด์ ๋์ํ์๋ค. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก, ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ์ ๊ธฐ์ฅ๊ณผ ์ ๊ธฐ์ ๋๋์ ์ํด์ ๊ฒฐ์ ๋๋ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ J(=ฯยทdV/dz)๋
์ผ์ ํ ์ ๊ธฐ์ ๋๋๋ก ํ์ฑ๋ ๊ท ์งํ ์ง๋ฐ ์กฐ๊ฑด์์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ์์ ๋ณํ๋์ ๋น๋กํ๊ฒ ๋๋ค.
Fig. 5๋ ์ ํ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊น์ด(d=0.25 m ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ d=1.0 m)์์ ์ ์ ๋ถํฌ์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. Fig. 5(a)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์์ ๊น์ด(d=0.25 m)์ ๋งค์ค๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ์ ๋ฐฉํดํ๋ฏ๋ก, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์๋ถ์์ ์ ๋ฅ๊ฐ ํ๋ฅด๋
๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ์ ์์ด 0.53 V์์ 0.47 V๊น์ง ๊ธ๊ฒฉํ ์ ์ ๊ฐํ๋ฅผ ๋ณด์์ง๋ง, ๊น์ ๊น์ด(d=1 m)์ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋งค์ค๋ฌผ ์๋ถ์์ ์ฝ 0.5 V
์ ์๊ณผ ์๋งํ ์ ์ ๊ฐํ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ , ์ ์ ๋ถํฌ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋น์ทํ๊ฒ ํ์ฑ๋์๋ค. ๋ํ, Fig. 5(b)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์์ ๊น์ด์ ๋งค์ค๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์์ ํ์ฑ๋ ์ ๋ฅ๋ฐ๋(d=0.25 m์ผ ๋, J=2.3ร10-4 A/m2)๋ ๊น๊ฒ ๋งค์ค๋
์งํ๋งค์ค๋ฌผ(d=1 m์ผ ๋, J=1ร10-4 A/m2)๋ณด๋ค ๋์ผํ ๊น์ด์์ ์ฝ 2๋ฐฐ ๋๊ฒ ํ์ฑ๋์์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ ์ ๊ธฐ์ฅ ์ธ๊ธฐ๊ฐ ๊ฐ์๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
Fig. 6๋ ์ ํ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ง๊ฒฝ(D=0.3 m ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ D=0.9 m)์์ ์ ์ ๋ถํฌ์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. Fig. 6(a)์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์์ ์ง๊ฒฝ์ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์๋ถ์์ ์ฝ 0.5 V ์ ์๊ณผ ์๋งํ ์ ์ ๊ฐํ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ , ๋ฑ์ ์๋ฉด์ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์๋ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋น์ทํ๊ฒ
ํ์ฑ๋์๋ค. ํ์ง๋ง, ํฐ ์ง๊ฒฝ์ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์๋ถ(D=0.9 m)๋ ์ ๋ฅ๊ฐ ํ๋ฅด๋ ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ์ ์์ด 0.53 V์์ 0.47 V ๊น์ง ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ์ ์๊ฐ
๊ฐ์ํ์๋ค. ๋ํ, Fig. 6(b)์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ํฌ๊ธฐ๊ฐ ์์ ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์์ ํ์ฑ๋ ์ ๋ฅ๋ฐ๋(D=0.3 m ์ผ ๋, J=5ร10-6 A/m2)๋ ์๋์ ์ผ๋ก ํฌ๊ธฐ๊ฐ ํฐ ๋งค์ค๋ฌผ(D=0.9
m ์ผ ๋, J=1.5ร10-5 A/m2)๋ณด๋ค ๋์ผํ ๊น์ด์์ ๋ฎ์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋๊ฐ ํ์ฑ๋ ๊ฒ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
Fig. 7์ ์ ํ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ(u=0.45 m ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ u=0.9 m)์์ ์ ์ ๋ถํฌ์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ํฐ๋ฏธ๋ ์ ๊ทน์ ์๋์ ์ผ๋ก ๊ฐ๊น๊ฒ
๋งค์ค๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์์ ์ ๋ฅ๊ฐ ํ๋ฅด๋ ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ์ ์์ด 0.54 V์์ 0.5 V๊น์ง ๋ค์ ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ์ ์๊ฐ ๊ฐ์ํ์์ง๋ง, ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก
์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์์ ์ฝ 0.5 V ์ ์๊ณผ ์๋งํ ์ ์ ๊ฐํ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ ์๋ค(Fig. 7(a)). ์ ๋ฅ๋ฐ๋๋ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ์๊ด์์ด ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ธก๋ถ์์ ์ง์คํ์๋ค. ํ์ง๋ง, ๊ฐ๊น์ด ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ์์๋ 6๋ฐฐ ์ ๋์ ๋ ํฐ ์ ๋ฅ๋ฐ๋๋ฅผ ๋ณด์๋ค(u=0.45
m์ผ ๋, J=9ร10-5 A/m2; u=0.9 m์ผ ๋, J=1.5ร10-5 A/m2). ์ ์์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋์ ๋ถํฌ๋ ๋น๋์นญ ํ์์ ๋ณด์ด๊ณ , ํนํ ์ ๋ฅ๋ฐ๋๋
์ ๊ทน์์๋ถํฐ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ๊น์ง ๋ถ๊ท์นํ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ณด์๋ค.
Fig. 4. Variation in Electrical Resistance with Geometrical Conditions of Underground Structure: (a) Burial Depth, (b) Diameter, (c) Distance from the Terminal Electrode. The G and T Symbols Indicate Ground Electrode and Terminal Electrode, Respectively
Fig. 5. Effect of Underground Structure Burial Depth on the Voltage Drop and Current Flow: Distribution of (a) Electric Potential and (b) Current Density. Cases are Distance Electrodes L=1.3 m, Distance from Terminal Electrode u=0.5 L, and Underground Structure Diameter D=0.6 m
Fig. 6. Effect of Underground Structure Diameter on the Voltage Drop and Current Flow: Distribution of (a) Electric Potential and (b) Current Density. Cases are Burial Depth d=0.5 m, Distance Electrodes L=2 m, and Distance from Terminal Structure u=0.5 L
Fig. 7. Effect of Distance from the Terminal Electrode on the Voltage Drop and Current Flow: Distribution of (a) Electric Potential and (b) Current Density. Cases are Burial Depth d=0.5 m, Distance Electrodes L=3 m, and Underground Structure Diameter D=0.6 m
5. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์์ฉ ์ ํ ์์ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ์ ์ํ์์ ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋์ ๊ฐ๋ฐํ์๊ณ , ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊ธฐํํ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์ ํด์์
๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ๋ฅผ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก, ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์ ํ์ฑ๋ ์ ์ ๋ถํฌ์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๋ฅผ ๋ถ์ํ์ฌ, ํฐ๋ฏธ๋ ์ ๊ทน ์ฃผ๋ณ์์
์ธก์ ๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ๊ณ ์ฐฐํ์ฌ ์ป์ด์ง ๊ฒฐ๋ก ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค.
(1) ์ ๊ทน๊ณผ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ด๋ค์ ์ฃผ๋ณ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ ํฌํจํ ๋๋ฉ์ธ์ ๋ฉ์ฌ ๋ชจ๋ธ๋ง์ Mapped์ Swept ๊ธฐ๋ฅ์ ์ด์ฉํ์ฌ ํจ์จ์ ์ผ๋ก ์ผ๊ด๋ ๋ฉ์ฌ๋ฅผ
ํ์ฑํ์๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ์ ์ํ ์ ๋ํ๋ ๋ฉ์ฌ๋ ์ด๋ก ์๊ณผ ์์น ํด์์ ํตํด ์ป์ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ ์ค์ฐจ๋ฅผ ์ต์ํํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ชจ๋ ๊ฑฐ๋ฆฌ์์ ์ค์ฐจ๋ 0.005
๋ฏธ๋ง์ผ๋ก ์๋นํ ์ ์ ๊ฐ์ด ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ค์ ๊ฐ๋ฐ๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ ์์น ํด์ ๋ชจ๋์ ๋์ ์ ๋ขฐ์ฑ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
(2) ์ ๊ธฐ์ ํญ์ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ ์๊ด์์ด ๋งค์ค ๊น์ด๊ฐ ๊น์ด์ง์๋ก ๊ฐ์ํ์์ง๋ง, ์ผ์ ๊น์ด ์ดํ๋ถํฐ๋ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์๋ ์กฐ๊ฑด์ ์ ํญ๊ฐ์ ์ ์ฐจ ์๋ ดํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ์๋ ดํ๋ ๋งค์ค๋ฌผ์ ๊น์ด๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ด ๊ฐ๊น์ธ์๋ก ๋ ๊น์ ๋งค์ค ๊น์ด์์ ์๋ ดํ์๋ค. ์ด๋ ๋ ๊น์ ๊น์ด๊น์ง ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ํ์งํ๊ธฐ
์ํด์๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ต์ํ์์ผ์ผ ํจ์ ์๋ฏธํ๋ค.
(3) ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ง๊ฒฝ์ด ํด์๋ก ์ ๊ธฐ์ ํญ๊ฐ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ง๋ง, ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ด ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ์ ๋งค์ค๋ฌผ์ ํฌ๊ธฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ํญ๊ฐ ์ฐจ์ด๋ ๊ฐ์ํ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์,
์ถฉ๋ถํ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ง๋ฐ์ ํ์ฌ ์์ญ์ ์ฆ๊ฐ์ํค์ง๋ง, ํ์ฌ ๋ถํด๋ฅ์ ๊ฐ์์ํค๋ฏ๋ก ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์ง๊ฒฝ ๋๋ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ํ์งํ๋๋ฐ ๋ฐฉํด๋ฅผ ์ผ์ผํจ๋ค.
(4) ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์ ๊ทน์ ๊ฐ๊น๊ฒ ์์นํ ์๋ก ์ ํญ๊ฐ์ ์ฆ๊ฐํ์์ผ๋ฉฐ, ๋งค์ค๋ฌผ์ด ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด ์ค์์ ์์นํ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ ํญ๊ฐ์ด ๋ค์ ๊ฐ์ํ์๋ค. ์ ๊ธฐ์ ํญ์
์ ๊ทน ๊ฐ ์ค์ฌ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๋์นญ์ ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํ์ง๋ง, ์ ๊ทน ์ฌ์ด ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์งง์์๋ก ์ ๊ทน๊ณผ์ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ์๊ด์์ด ์ ํญ๊ฐ์ ๊ฑฐ์ ์ผ์ ํ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
(5) ์ ํญ์ด ํฐ ์งํ๋งค์ค๋ฌผ์ ์กด์ฌ๋ ์ ๊ทน ์ฌ์ด์ ์ ๋ฅ ํ๋ฆ์ ๋ฐฉํดํ๋ฉฐ, ๋งค์ค๋ฌผ์ด ์์ ๊น์ด์ ์์นํด ์๊ณ , ์ง๊ฒฝ์ด ํฌ๊ณ , ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ ๊ทน๊ณผ์ ์ด๊ฒฉ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ
์งง์์๋ก ๋งค์ค๋ฌผ ์ฃผ๋ณ์์ ๊ธ๊ฒฉํ ์ ์ ๊ฐํ์ ํจ๊ป ๋์ ์ ๋ฅ๋ฐ๋ ๋ถํฌ๊ฐ ํ์ฑ๋์๋ค.
์ถํ ์ฐ๊ตฌ์์๋ (a) ์ง๋ฐ ์ ๊ธฐ๋น์ ํญ์ ๊ณต๊ฐ์ ๋ถํฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ์ธก์ ๋ณํ์ ๋ํ ์ถ๊ณ๋ก ์ ์์น ํด์ ์ฐ๊ตฌ์ (b) ๋ ๋ง์ ์ ๊ทน ๊ฐ์์ ๋ค์ํ
์งํ๋งค์ค๋ฌผ ์กฐ๊ฑด(์งํ๋งค์ค๋ฌผ๊ณผ ์ ๊ทน ๋ฐฉํฅ, ์งํ๋งค์ค๋ฌผ ํฌ๊ธฐ์ ํ์)์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ณํ ๋ถ์๊ณผ (c) ์์ฐ๋ ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ฐ์ดํฐ ์ด์ฉํ ๊ณ ๊ธํ๋ ๋ฅ๋ฌ๋
์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ๊ฐ๋ฐํ์ฌ ํ์ฅ ์ ์ฉ์ ํ ์์ ์ด๋ค.
Acknowledgements
This research work was funded by Korea Electric Power Corporation, grant number
R21SA02. This paper has been written by modifying and supplementing the KSCE 2023
CONVENTION paper.
References
"Arifuzzaman and Anisuzzaman, M. (2022). โAn initiative to correlate the SPT and CPT
data for an alluvial deposit of Dhaka city.โ International Journal of Geo-Engineering,
Springer, Vol. 13, No. 1, 5, https://doi.org/10.1186/s40703-021-00170-3."
"COMSOL Multiphysics (2023). AC/DC module userโs guide, COMSOL AB, Stockholm, Sweden,
Available at http://www.comsol.com (Accessed: November 11, 2023)."
"De la Paz-Bonilla, I. and Vidot-Vega, A. L. (2017). โApplication of a performance-displacement
based method for the seismic assessment of earth dams.โ International Journal of Geo-
Engineering, Springer, Vol. 8, No. 1, 10, https://doi.org/10.1186/s40703-017-0048-9."
"Ezersky, M. G. (2017). โBehavior of seismic-acoustic parameters during deforming
and failure of rock samples, large blocks and underground opening: base for monitoring.โ
International Journal of Geo-Engineering, Springer, Vol. 8, No.1, 13, https://doi.org/10.1186/s40703-017-0050-2."
"Ho, C. Y. and Chu, T. K. (1977). Electrical resistivity and thermal conductivity
of nine selected aisi stainless steels, ADA129160, Thermophysical and Electronic Properties
Information Analysis Center Lafayette In, West Lafayette, Indiana."
"Hong, C. H., Chong, S. H. and Cho, G. C. (2020). โElectrical resistivity measurement
with spherical-tipped cylindrical electrode embedded on two layers.โ Materials, MDPI,
Vol. 13, No. 9, 2144, https://doi.org/10.3390/ma13092144."
"Hong, C. H., Chong, S. H., Hong, E. S., Cho, G. C. and Kwon, T. H. (2019). โTheoretical
and experimental studies on influence of electrode variations in electrical resistivity
survey for tunnel ahead prediction.โ Journal of Korean Tunnelling and Underground
Space Association, KTA, Vol. 21, No. 2, pp. 267-278, https://doi.org/10.9711/KTAJ.2019.21.2.267
(in Korean)."
"Hong, C. H., Kim, J. S. and Chong, S. H. (2022). โTheoretical resistance in cylindrical
electrodes with conical tip.โ Geomechanics and Engineering, Techno-Press, Vol. 30,
No. 4, pp. 337-343, https://doi.org/10.12989/gae.2022.30.4.337."
"Kang, K. N., Kim, W. R., Hwang, S. H. and An, J. S. (2021). โDevelopment of 3D underground
information construction and visualization system based on IUGIM.โ Journal of the
Korean Society of Surveying, KSGPC, Vol. 39, No. 6, pp. 497-505, https://doi.org/10.7848/ksgpc.2021.39.6.497
(in Korean)."
"Kim, T. Y., Lee, S. H., Ryu, H. H. and Chong, S. H. (2023). โInfluence of electrode
geometry on electrical resistivity survey: Numerical study.โ Journal of Korean Tunnelling
and Underground Space Association, KTA, Vol. 25, No. 2, pp. 101-120, https://doi.org/10.9711/KTAJ.2023.25.2.101
(in Korean)."
"Lee, I. M., Choi, S. S., Kim, S. T., Kim, C. K. and Jun, J. S. (2002). โ3D analysis
of fracture zones ahead of tunnel face using seismic reflection.โ Journal of Korean
Tunnelling and Underground Space Association, Vol. 4, No. 4, pp. 301-318 (in Korean)."
"Lee, K. H., Park, J. H., Park, J., Lee, I. M. and Lee, S. W. (2019). โElectrical
resistivity tomography survey for prediction of anomaly in mechanized tunneling.โ
Geomechanics and Engineering, Techno-Press, Vol. 19, No. 1, pp. 93-104, https://doi.org/10.12989/gae.2019.19.1.093."
"Nazifi, H. M., Gรผlen, L., Gรผrbรผz, E. and Pekลen, E. (2022). โTime-lapse electrical
resistivity tomography (ERT) monitoring of used engine oil contamination in laboratory
setting.โ Journal of Applied Geophysics, Elsevier, Vol. 197, pp. 104531, https://doi.org/10.1016/j.jappgeo.2022.104531."
"Ramesh, S. and Arof, A. K. (2000). โElectrical conductivity studies of polyvinyl
chloride-based electrolytes with double salt system.โ Solid State Ionics, Elsevier,
Vols. 136-137, pp. 1197-1200, https://doi.org/10.1016/S0167-2738(00)00598-1."
"Ryu, H. H., Cho, S. A., Kim, K. Y. and Cho, G. C. (2017). โExploration of underground
utilities using method predicting an anomaly(II) - field application.โ Journal of
Korean Tunnelling and Underground Space Association, KTA, Vol. 19, No. 3, pp. 449-461,
https://doi.org/10.9711/KTAJ.2017.19.3.449 (in Korean)."
"Ryu, H. H., Cho, G. C., Yang, S. D. and Shin, H. K. (2011). โDevelopment of tunnel
electrical resistivity prospecting system and its application.โ Proceedings of 1st
International Workshop on Geoelectrical Monitoring GELMON, Geological Survey of Austria,
Vienna, Austria, pp. 179-183."
"Ryu, H. H., Kim, K. Y., Lee, K. R., Lee, D. S. and Cho, G. C. (2015). โExploration
of underground utilities using method predicting an anomaly.โ Journal of Korean Tunnelling
and Underground Space Association, KTA, Vol. 17, No. 3, pp. 205-214, https://doi.org/10.9711/KTAJ.2015.17.3.205
(in Korean)."
"Sun, C.-G., Cho, H.-I., Kim, H.-S. and Lee, M.-G. (2022). โDetermining N value from
SPT blows for 30 cm penetration in weathered strata.โ Geomechanics and Engineering,
Techno-Press, Vol. 28, No. 6, pp. 625-636, https://doi.org/10.12989/gae.2022.28.6.625."
"Thitimakorn, T., Kampananon, N., Jongjaiwanichkit, N. and Kupongsak, S. (2016). โSubsurface
void detection under the road surface using ground penetrating radar (GPR), a case
study in the Bangkok metropolitan area, Thailand.โ International Journal of Geo-Engineering,
Springer, Vol. 7, pp. 1-9, https://doi.org/10.1186/s40703-016-0017-8."
"Yamasaki, M. T., Peixoto, A. S. and Garcia, L. C. (2014). โEvaluation of electrical
resistivity in a tropical sandy soil compacted.โ Electronic Journal of Geotechnical
Engineering, Vol. 19, pp. 629-644."
"Yi, M. J., Kim, N. Y., Lee, S., Hwang, B., Ha, M. J., Kim, K. S. and Lee, K. H. (2022).
โNumerical simulation study on applicability of electrical resistivity survey at tunnel
face.โ Journal of Korean Tunnelling and Underground Space Association,KTA, Vol. 24,
No. 3, pp. 279-292, https://doi.org/10.9711/KTAJ.2022.24.3.279 (in Korean)."