์ต๋ฒ๊ท
(Beom Gyun Choi)
1
๋ฐ์ข
๊ฑด
(Jong Gun Park)
2โ iD
์๋์ฃผ
(Dong Ju Seo)
3
์ ํ๋ฏผ
(Hyung Min Jun)
4
์ค์ฐฝํธ
(Chang-Ho Yun)
5
ํ๊ดํฌ
(Gwang Hee Heo)
6iD
-
์ ํ์โคํ๊ตญ์ค๋งํธ๊ตฌ์กฐ์์คํ
์ฐ๊ตฌ์
(Korea Research Institute of Smart Material and Structures Systemยทchlqjarbs@naver.com)
-
์ ํ์โค๊ต์ ์ ์โค๊ฑด์๋ํ๊ต ๊ณต๊ณต์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ ์์ฐ๊ตฌ์, ๊ณตํ๋ฐ์ฌ
(Corresponding AuthorยทKonyang Universityโคpark2630@konyang.ac.kr)
-
์ ํ์โค๊ฑด์๋ํ๊ต ์ฌ๋์์ ๊ณตํ๊ณผ ๋ฐ์ฌ๊ณผ์
(Konyang Universityโคws9500@naver.com)
-
๊ฑด์๋ํ๊ต ์ฌ๋์์ ๊ณตํ๊ณผ ๋ฐ์ฌ๊ณผ์
(Konyang Universityโคjhm725@hanmail.net)
-
๊ฑด์๋ํ๊ต ์ฌ๋์์ ๊ณตํ๊ณผ ๋ฐ์ฌ๊ณผ์
(Konyang Universityโคforchyun99@korea.kr)
-
์ข
์ ํ์โค๊ฑด์๋ํ๊ต ํด์ธ๊ฑด์คํ๋ํธํ๊ณผ ๊ต์, ๊ณตํ๋ฐ์ฌ
(Konyang Universityโคheo@konyang.ac.kr)
Copyright ยฉ 2021 by the Korean Society of Civil Engineers
ํค์๋
๋ค์ค๋ฒฝ ํ์๋๋
ธํ๋ธ, ๋ง์ดํฌ๋ก ๊ฐ์ฌ์ , ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด, ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ, ํจ๊ฐ๋
Key words
Multi-walled carbon nanotubes, Micro steel fiber, Conductive mortar, Heating performance, Flexural strength
1. ์ ๋ก
๋ณธ ์คํ์ ๋ค์ค๋ฒฝ ํ์๋๋
ธํ๋ธ(MWCNT)์ ๋ง์ดํฌ๋ก ๊ฐ์ฌ์ (MSF)๋ฅผ ํฌํจํ ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ํน์ฑ์ ๋ถ์ํ์ฌ ๊ฑด์ค ํ์ฅ์์์ ์ ์ฉ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ํ๊ฐํ๋
๋ฐ ๋ชฉ์ ์ด ์๋ค. MWCNT์ MSF๋ ๊ฐ๊ฐ ์ ๋์ฑ๊ณผ ํจ๊ฐ๋ ํฅ์์ ๊ธฐ์ฌํ์ง๋ง(Sengul and Gjorv, 2009; Song et al., 2016), ์ด๋ค์ ์กฐํฉ์ด ๋ฐํํ๋ ์๋์ง ํจ๊ณผ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ถ์กฑํ ์ํฉ์ด๋ค. ์ ๋์ฑ ์๋ฉํธ ๋ณตํฉ์ฒด๋ ์ ์ค, ์ ๋น, ์ค๋ด ๋๋ฐฉ, ๊ตฌ์กฐ ์์ ๋ชจ๋ํฐ๋ง, ์ ์ํ
์ฐจํ๋ฅผ ๋น๋กฏํ ๋ค์ํ ๋ถ์ผ์ ์์ฉ๋ ์ ์๋ค. ํนํ, ์ ์ค ์์คํ
์์๋ ์ ๋์ฑ ๋ณตํฉ์ฒด๊ฐ ์ ๋ฅ๋ก ๋ฐ์ํ ์ด์ ํตํด ๋๋ก์ ์ผ์์ ๋
น์ผ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์ ์ํ
์ฐจํ ๋ฐ ์ด ๊ด๋ฆฌ์๋ ์์ฉ ๊ฐ๋ฅํ๋ค(Lee and Lee, 2003).
ํนํ, MWCNT๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฒน์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ๋
ํนํ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ฉฐ, ๋์ ๊ฐ๋ ํน์ฑ๊ณผ ๋งค์ฐ ๋์ ํ์๋น(๊ธธ์ด/์ง๊ฒฝ. 1000 ์ด์)๋ฅผ ์ง๋๊ณ ์์ด ์๋ฉํธ
๋ณตํฉ์ฒด์ ๋ณด๊ฐ์ฌ๋ก ๋งค์ฐ ์ด์์ ์ธ ์์ฌ๋ก ํ๊ฐ๋ฐ๊ณ ์๋ค. ์์ธ๋ฌ, ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ ์ด์ ํน์ฑ์ด ํ์ํ์ฌ ์๋ฉํธ ๋ณตํฉ์ฒด์ ์ฑ๋ฅ์ ํฅ์์ํค๋ ๋๋
ธ์์ฌ๋ก ๋๋ฆฌ
ํ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ๋ฐ๋ฉด MSF๋ ์๋ฉํธ ๋งคํธ๋ฆญ์ค ๋ด์์ ๊ท ์ผํ๊ฒ ๋ถ์ฐ๋์ด ์๋ฉํธ ๋ณตํฉ์ฒด์ ํจ ์ฑ๋ฅ(ํจ๊ฐ๋์ ์ธ์ฑ)์ ๊ฐ์ ํ๋ ๋ฐ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ค. ๋์
์ธ์ฅ ๊ฐ๋๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ฉฐ, ๊ตฌ์กฐ๋ฌผ์ ๊ท ์ด ์ ํญ์ฑ๊ณผ ์ธ์ฑ์ ํฌ๊ฒ ํฅ์์์ผ ํ ๋ชฉ ๋ฐ ๊ฑด์ถ ๋ถ์ผ์์ ์ค์ํ ๋ณด๊ฐ์ฌ๋ก ์ฃผ๋ก ํ์ฉ๋๋ค. ์ด์ฒ๋ผ MWCNT์ MSF๋
๊ฐ๊ฐ ๋๋
ธ์ค์ผ์ผ๊ณผ ๋ง์ดํฌ๋ก์ค์ผ์ผ์์ ์ฐ์ํ ํน์ฑ์ ๋ฐํํ๋ฉฐ, ๋ ์ฌ๋ฃ๋ฅผ ํจ๊ป ์ฌ์ฉํ๋ฉด ์๋ก์ ์ฅ์ ์ ๊ทน๋ํํ์ฌ ์๋์ง ํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ธฐ๋ํ ์ ์๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ด๋ฌํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ MWCNT์ MSF๊ฐ ํผ์
๋ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ, ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ, ์ ๊ธฐ์ ํญ ๋ฐ ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ํ๊ฐํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฑด์ค
ํ์ฅ ์ ์ฉ ๊ฐ๋ฅ์ฑ๊ณผ ์์ฉํ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ๊ฒํ ํ์๋ค.
2. ์ฌ๋ฃ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ
2.1 ์คํ ๊ณํ
๋ณธ ์คํ์์๋ MSF์ MWCNT๊ฐ ํฌํจ๋ ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ๊ณผ ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ํ๊ฐํ๊ธฐ ์ํด ์คํ์ ๊ณํํ์๋ค. ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์ํธ์๋ ์๋ฉํธ
์ค๋์ 0.0 wt.%, 0.5 wt.%, 1.0 wt.%์ ๋น์จ๋ก MWCNT๋ฅผ ํผ์
ํ์๊ณ , ๋ถํผ์ 2.0 vol.%์ ๋น์จ๋ก MSF ๋ฅผ ํผ์
ํ์๋ค.
๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ์คํ์ ๋ค์ํ ์ธ๊ฐ ์ ์(10 V, 30 V, 60 V)๊ณผ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ(40 ใ, 120 ใ)์ ๋ณ์๋ก ํ์๋ค. ์์ธ๋ฌ, ์ฌ๋ น 28์ผ์ ํจ๊ฐ๋๋ฅผ
์ธก์ ํ์ฌ ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋น๊ตยท๋ถ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ฐ์ด ์คํ ํ ํ๋จ๋ฉด์ ๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํด FE-SEM ๋ถ์์ ์ํํ์๋ค.
2.2 ์ฌ๋ฃ
2.2.1 ์๊ณจ์ฌ
๊ท ์งํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด๋ฅผ ๋ง๋ค๊ธฐ ์ํด ์๊ณจ์ฌ๋ ๊ฐ์๋์์ ์์ฐ๋ ํ์ค์ฌ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ผ๋ฉฐ, ํ๋ฉด๊ฑด์กฐํฌํ ์ํ์์ ์๊ณจ์ฌ์ ๋น์ค์ 2.65, ํก์์จ์ 0.8 %์ด๋ค.
2.2.2 ์๋ฉํธ
๋ณธ ์คํ์์๋ S์ฌ์์ ์ ์กฐํ ๋ณดํต ํฌํ๋๋ ์๋ฉํธ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ, ํด๋น ์๋ฉํธ์ ๋น์ค์ 3.13, ๋ถ๋ง๋๋ 3,860 ใ /g์ด๋ค.
2.2.3 MSF
๋ณธ ์คํ์ ์ฌ์ฉ๋ MSF์ ํํ๋ Fig. 1์ ๋ํ๋ ์์ผ๋ฉฐ, Table 1์ MSF์ ํน์ฑ์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค.
Fig. 1. MSF Used in This Study and Its Appearance
Table 1. Specifications of the MSF Utilized in This Research
Length
(๐f, ใ)
|
Density
(g/ใค)
|
Diameter
(df, ใ)
|
Aspect ratio
(๐f/df)
|
Elastic modulus
(GPa)
|
Tensile strength
(MPa)
|
6
|
7.85
|
120
|
50
|
โฅ210
|
3220
|
2.2.4 MWCNT
MWCNT๋ ๋ฌผ์ ์ ๋
น์ง ์๊ณ ๋๋
ธ ํฌ๊ธฐ ์
์๊ฐ ๊ฐํ ๋ฐ๋ฐ๋ฅด๋ฐ์ค ํ์ ๊ฐ์ ธ ํผํฉ ์ ์ฝ๊ฒ ์์ง๋๋ค. ์ด์ ์์ฉ์ก ํํ๋ก ํผ์
ํ๋ฉด ์์ง์ ์ค์ด๊ณ ์๋ฉํธ
๋งคํธ๋ฆญ์ค ๋ด ๊ท ์ผํ ๋ถ์ฐ์ด ์ฉ์ดํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด๊ณ ๋์๋ค(Musso et al., 2009; Sobolkina et al., 2012). ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ ๋์ฑ ํฅ์๊ณผ ๋ฐ์ด ํน์ฑ์ ์ํด ์์ฉ์ก์ ๋ถ์ฐ๋ ์ก์ํ MWCNT๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๊ณ , ๋ฐฐํฉ์๋ ๋๋น 3 wt% ๋น์จ๋ก ํผํฉํ์๋ค. ์ฌ์ฉ๋
MWCNT์ ํ๊ท ์ง๊ฒฝ์ ์ฝ 7โผ12 ใ, ๊ธธ์ด๋ 100โผ 200 ใ๋ก, ์์ธํ ํน์ฑ์ Table 2์ ์ ์ํ์๋ค. Fig. 2๋ ํฌ์
๋ MWCNT์ ํ์์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
Fig. 2. Appearance of MWCNT Powder Put in This Study
Table 2. Properties of the Multi-Walled Carbon Nanotubes (MWCNT) Used in This Study
Length
(ใ)
|
Purity
(wt%)
|
Ave. diameter
(nm)
|
Specific surface area
(ใก/g)
|
Bulk density
(g/ใค)
|
Appearance
|
100โผ200
|
ใ96.5
|
7โผ12
|
200โผ250
|
0.08โผ0.12
|
Black powder
|
2.3 ๋ฐฐํฉ๋น ๋ฐ ์ํธ ์ค๋น
2.3.1 ๋ฐฐํฉ๋น
์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฐฐํฉ ์ค๊ณ์ ์ํธ ๋ช
์นญ์ Table 3๊ณผ ๊ฐ๋ค. ๋ฌผ-์๋ฉํธ๋น(W/C)๋ 0.40์ผ๋ก, ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋ฐฐํฉ ๋น์จ์ ์๋ฉํธ:ํ์ค์ฌ:๋ฌผ=1:2:0.4๋ก ์ค์ ํ์๋ค. MSF๋ ์ฌ์ ๋ญ์นจ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ณต๊ทน
์ฆ๊ฐ๋ก ๊ฐ๋ ์ ํ๋ฅผ ๋ฐฉ์งํ๊ธฐ ์ํด ๋ถํผ ๋๋น 2.0 vol%๋ก ์ ํํ์๊ณ , MWCNT๋ ์์ง ํ์ ๋ฐฉ์ง๋ฅผ ์ํด ์๋ฉํธ ์ค๋ ๊ธฐ์ค 0.0 wt%, 0.5
wt%, 1.0 wt%๋ก ํผ์
ํ์๋ค.
Table 3. Mortar Mix Ratios and Specimen Labels
Specimens
designation
|
MWCNT solution (wt%)
|
Micro steel fiber content (vol%)
|
W/C
|
C/S
ratio
|
Unit weight (kg/ใฅ)
|
W
|
C
|
S
|
PM
|
-
|
-
|
0.4
|
1:2
|
264
|
660
|
1,320
|
SF2.0
|
-
|
2.0
|
MWCNT0.5
|
0.5
|
-
|
MWCNT1.0
|
1.0
|
-
|
SF2.0+MWCNT0.5
|
0.5
|
2.0
|
SF2.0+MWCNT1.0
|
1.0
|
2.0
|
2.3.2 ์ํธ ์ค๋น
Fig. 3์ ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ์ํธ์ ์ ์ ๊ณผ์ ์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ๋จผ์ , ์๋ฉํธ์ ์๊ณจ์ฌ๋ฅผ 30์ด๊ฐ ์ ์์ผ๋ก ํผํฉํ ๋ค, MSF๋ฅผ ์ถ๊ฐํ๊ณ 90์ด๊ฐ ๊ฑด์ ํผํฉํ์๋ค.
์ดํ ๋ฐฐํฉ์์ MWCNT ๋ถ์ฐ์ก์ ๋ฃ์ด 90์ด๊ฐ ํผํฉํ ๋ค, ๋ฏน์๋ฅผ ๋ฉ์ถ๊ณ ๋ฒฝ์ ๋ถ์ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด๋ฅผ ์ ๊ฑฐํ ํ 150์ด๊ฐ ๊ณ ์์ผ๋ก ์ต์ข
ํผํฉํ์๋ค. ํผํฉ
์๊ฐ์ ์ฝ 5๋ถ์ด๋ฉฐ, ํํ์ ๋ฐ์์ ๋ฐฉ์งํ๊ธฐ ์ํด ์ฆ๋ฅ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์ํธ์ ๊ณต๊ทน์ ์ต์ํํ๊ณ ๊ตฌ๋ฆฌ ๋งค์ฌ์ ๊ท ์ผํ ์ ์ด์ ์ํด ์ง๋ ํ
์ด๋ธ์์ 3๋ถ๊ฐ
์ง๋ ๋ค์ง์ ์ํํ์๋ค. ํจ๊ฐ๋ ์ํ์ฉ ๋ชฐ๋๋ ๋น๋๋ก ๋ฎ์ด 24์๊ฐ ๋ณดํธ ํ 20ยฑ2โ ์์กฐ์์ 28์ผ ๋์ ์์ค ์์ํ์๋ค.
Fig. 3. Specimens Fabrication Process. (a) Mix Cement and Sand in Dry Form for 30
seconds, (b) MSF Added, Dry Mix 90 sec, (c) Mix MWCNT Solution in Wet Conditions,
(d) Mixing Process for 150 seconds, (e) Placement of Copper Mesh, (f) Placement and
Densification
2.4 ์คํ๋ฐฉ๋ฒ
2.4.1 ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ์คํ
๊ฐ ์ํธ์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ํ๊ฐ๋ฅผ ์ํ ์คํ ์ฅ๋น ์
์
์ Fig. 4์ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ์คํ์ ๋ํ ๊ท๊ฒฉ์ ๋ณ๋๋ก ์ ํด์ ธ ์์ง ์๋ค. ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ์คํ์์๋ ์ํธ ์์ชฝ ์ ๊ทน์ ํด๋จํ๋ฅผ ์ฐ๊ฒฐํ๊ณ ,
DC 10 V, 30 V, 60 V์ ์ธ๊ฐ ์ ์์ ์ค์ ํ์ฌ 1์ด ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก 1์๊ฐ ๋์ ๋์ผํ ์ ์์ ๊ณต๊ธํ์๋ค. ๋์์ ์ ์ธ์ ์ดํ์ ์นด๋ฉ๋ผ๋ก ์ํธ
ํ๋ฉด์ ์จ๋ ๋ณํ๋ฅผ ํ์ธํ์๋ค. ์์ธ๋ฌ, ์ํธ์ ์๋ถ ์ํฅ์ ์ค์ด๊ธฐ ์ํด ์์จ์์ ๊ฑด์กฐ ์์์ ์งํํ์๊ณ , ์คํ์ค ์จ๋๋ 20ยฑ0.5โ, ์๋ ์ต๋๋
50ยฑ5 %๋ก ์กฐ์ ํ์๋ค. ๊ณต๊ธ ์ ์์ ์ผ์ ์ฑ์ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํด ๋์งํธ ๋ฉํฐ ํ
์คํฐ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ณ , ๊ฐ์ ๋ฐ ๋จ๋ฝ ๋ฐฉ์ง๋ฅผ ์ํด ๋ชจ๋ ์ํธ์ ์ ์ฐ ๊ณ ๋ฌดํ
์์ ๋ฐฐ์นํ์๋ค. Fig. 5์ ๊ฐ ์ํธ์ ์ ์ ๊ณต๊ธ ๋ฐฉ์ ๋ชจ์๋๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
Fig. 4. Configuration of Equipment for Measuring Surface Temperature of Specimens
Fig. 5. Schematic Diagram Illustrating the Voltage Supply Approach for Each Experimental
Variable. (a) In Case of Electrodes Spacing 120 ใ, (b) In Case of Electrodes Spacing
40 ใ
2.4.2 ํจ๊ฐ๋ ์ํ
ํจ๊ฐ๋ ์ํ์ KS L ISO 679(์๋ฉํธ์ ๊ฐ๋ ์ํ๋ฐฉ๋ฒ, 2016) ๊ท๊ฒฉ์ ๋ฐ๋ผ ์ ์๋ ๋ชฐ๋๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ, ์ฌ๋ น 28์ผ์ ์งํํ์๋ค. ์์์ด ์๋ฃ๋
40ร40ร160 ใฃ ํฌ๊ธฐ์ ํ๋ฆฌ์ฆํ ์ํธ์ 100 kN ์ฉ๋์ ๋ง๋ฅ ์ฌ๋ฃ ์ํ๊ธฐ๋ก ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ์ธก์ ํ์๋ค. ํจ๊ฐ๋ ์ํ์ 3์ ์ฌํ ๋ฐฉ์์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก
์ํ๋์์ผ๋ฉฐ, ์ํธ์๋ 50 N/s์ ์ผ์ ํ ์๋๋ก ํ์ค์ ๊ฐํ๋ค. ํจ๊ฐ๋ ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์ธ ๊ฐ ์ํธ์ ํ๊ท ๊ฐ์ผ๋ก ์ฐ์ถํ์๋ค.
2.4.3 FE-SEM ์ดฌ์
๋ณธ ์คํ์์๋ ์๋ฉํธ ๋งคํธ๋ฆญ์ค ๋ด MSF์ MWCNT์ ๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํด FE-SEM ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ์ดฌ์ํ์๋ค. ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ์คํ ํ, ๊ฒฝํ๋ ์ํธ์
๋ถ์ํ์ฌ ์๋ฃ๋ฅผ ์ค๋นํ์๋ค. ์ดํ, ์ง๊ณต ์ํ์์ ๋ฐฑ๊ธ ์ฝํ
์ ์ค์ํ ๋ค 1์๊ฐ ๋์ ๊ฑด์กฐ์ํค๊ณ , ์ต์ข
์ ์ผ๋ก FE-SEM์ ์ด์ฉํด ๊ด์ฐฐ์ ์ํํ์๋ค.
3. ์คํ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ๋ถ์
3.1 ๋ฐ์ด์ฑ๋ฅ ๋ถ์
Fig. 6์ ๋ค์ํ ์ธ๊ฐ ์ ์(DC 10 V, 30 V, 60 V)๊ณผ ๊ฐ ์ํธ์ ์ต๋ ๋ฐ์ด๋์ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ(40 ใ, 120 ใ)๋ณ๋ก ๋น๊ตํ ๊ฒ์ด๋ค. Fig. 6(a)์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ์ธ๊ฐ ์ ์์ด 60 V์ด๊ณ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ด 40 ใ์ผ ๋ SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์ ๋ฐ์ด๋์ด ๊ฐ์ฅ ๋์์ผ๋ฉฐ, ์ต๋ ํ๋ฉด์จ๋๋ 123.1โ์
๋๋ฌํ๋ค. ์ด๋ MSF์ MWCNT์ ์ํธ ์ฐ๊ฒฐ๋ก ์ ๋์ฑ ๋คํธ์ํฌ๊ฐ ๋ค์ ํ์ฑ๋๋ฉด์ ๋ฐ์ด๋์ด ํฌ๊ฒ ์ฆ๊ฐํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. Fig. 6(b)์์ ํ์ธํ ์ ์๋ฏ์ด, ๋์ผํ ์กฐ๊ฑด์์ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ 120 ใ๋ก ํ์ฅํ ๊ฒฝ์ฐ SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์ ์ต๋ ํ๋ฉด์จ๋๋ 71.2โ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์,
MWCNT ๋๋์ ์ธ๊ฐ ์ ์์ด ๋๊ณ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ด ์ข์์๋ก ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ์ด ํฅ์๋๋ ๊ฒฝํฅ์ด ๋ํ๋ฌ๋ค. ํนํ, SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์ MWCNT
๋๋๊ฐ 0.5 wt%์ธ SF2.0+MWCNT0.5 ์ํธ๋ณด๋ค ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ์ด ๋ฐ์ด๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์ธ๊ฐ ์ ์์ด 60 V์ผ ๋ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ด 40 ใ์ 120 ใ์ธ
๊ฒฝ์ฐ ๊ฐ๊ฐ ์ต๋ 103.1โ์ 51.2โ์ ๋๋ฌํ์๋ค. ์ด๋ ์ธ๊ธฐ ์จ๋์ธ 4โ์ ๋น๊ตํด ๊ฐ๊ฐ 25.7๋ฐฐ์ 12.8๋ฐฐ ํฅ์๋์๊ณ , ์ ์ค ๋ฐ ์ ๋น ํจ๊ณผ๊ฐ
๊ธฐ๋๋๋ค. ๋ฐ๋ฉด, ๋ค์ํ ์กฐ๊ฑด์์๋ PM ์ํธ, SF2.0 ์ํธ, MWCNT0.5 ์ํธ, MWCNT2.0 ์ํธ์ ํ๋ฉด์จ๋๋ ์ต๋ 20โผ22.7โ๋ก
๋ฎ์ ๋ฐ์ด ํจ๊ณผ๊ฐ ๊ฑฐ์ ์์ด ์ ์ค ๋ฐ ์ ๋น ์ฉ๋๋ก๋ ์ ํฉํ์ง ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ธ๋ค.
Fig. 6. The Peak Heat Generation of Each Specimen Based on the Applied Voltage. (a)
Electrode Spacing Set to 40 ใ, (b) Electrode Spacing Set to 120 ใ
3.2 ํจ๊ฐ๋ ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 7์ ์ฌ๋ น 28์ผ์์ ์ค์ํ ๊ฐ ์ํธ์ ํ๊ท ํจ๊ฐ๋ ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. PM ์ํธ๊ณผ SF2.0 ์ํธ์ ํ๊ท ํจ๊ฐ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 4.16 MPa์
8.23 MPa๋ก ํ์ธ๋์์ผ๋ฉฐ, MSF๊ฐ ํฌํจ๋์ง ์์ MWCNT0.5์ MWCNT1.0 ์ํธ์ ๊ฐ๊ฐ 3.81 MPa์ 3.51 MPa๋ก, PM ์ํธ๋ณด๋ค
0.35 MPa์ 0.65 MPa ๋ฎ์๋ค. ์ด ๋ ์ํธ์ ํจ๊ฐ๋๋ PM ์ํธ ๋๋น ๊ฐ๊ฐ 91.5 %์ 84.3 % ์์ค์ด์๋ค. Xu et al.(2015)์ MWCNT์ ๊ฐ์ ๋๋
ธ ํฌ๊ธฐ ์
์๊ฐ ์๋ฉํธ ๋งคํธ๋ฆญ์ค๋ฅผ ์น๋ฐํ๊ฒ ํด ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ๋์ผ ์ ์๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ํ์์ผ๋, ์ผ์ ํจ๋ ์ด์์์๋ ๋ฐ๋ฐ๋ฅด๋ฐ์ค ํ์
์ํ ์์ง ํ์์ผ๋ก ์ธํด ํจ๊ฐ๋ ํฅ์์ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค๊ณ ํ๋ค. Oh et al.(2017) ์ญ์ MWCNT์ ์ต์ ํจ๋์ด 0.23 wt% ๋ฏธ๋ง์ด๋ฉฐ, ๊ทธ ์ด์์์๋ ์์ง์ผ๋ก ์ธํด ํจ๊ฐ๋๊ฐ ์คํ๋ ค ๊ฐ์ํ๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ํ๋ค. ํํธ, ํ๊ท ํจ๊ฐ๋๋
SF2.0+MWCNT0.5 ์ํธ์ 7.25 MPa, SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์ 6.71 MPa๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ SF2.0 ์ํธ๋ณด๋ค ๊ฐ๊ฐ
0.98 MPa์ 1.52 MPa ๋ ๋์ ๊ฐ์ด๋ค. MSF๋ก๋ง ์ ์๋ SF2.0 ์ํธ์ PM
์ํธ๋ณด๋ค 1.98๋ฐฐ, MWCNT0.5 ๋ฐ MWCNT1.0 ์ํธ๋ณด๋ค ๊ฐ๊ฐ 2.16๋ฐฐ, 2.34๋ฐฐ ๋์ ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ๋ณด์๋ค. MSF๋ ํจ ์ฑ๋ฅ๊ณผ ๊ท ์ด ์ ํญ์ฑ์
ํฌ๊ฒ ๊ฐ์ ํ๊ณ , MWCNT์ ํผ์
๋๋์ ๊ด๊ณ์์ด ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ์ฆ๊ฐ์ํค๋ ๋ฐ ๊ธฐ์ฌํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์๋๋ค. ์์ธ๋ฌ, MSF๋ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ ํฅ์์๋
๊ธฐ์ฌํ์๋ค. ํํธ, MWCNT์ ์ ์ฉ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ๊ณผ ๊ธฐ์ ์ ํจ์จ์ฑ์ ๊ทน๋ํํ ์ ์๋ ์๋ฉํธ ๋ณตํฉ์ฒด์ ๋ฐ์ด์ฒด ๊ธฐ์ ๋ก์จ ์ง์์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ์ ๊ฐ๋ฐ์ด ํ์ํ๋ค๊ณ
ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 7. Test Results of Average Flexural Strength
3.3 FE-SEM ์ดฌ์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ MSF์ MWCNT์ ๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ด์ฐฐํ๊ธฐ ์ํด FE-SEM์ ์ด์ฉํ ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์์ ์ํํ์๋ค. Fig. 8์ ๋ฐ์ด์ฑ๋ฅ ์คํ ํ ํ๋จ๋ฉด์์ ์ฑ์ทจํ SF2.0, MWCNT0.5, MWCNT1.0, SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์ FE-SEM ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ
50๋ฐฐ์ 50,000๋ฐฐ์จ๋ก ์ดฌ์ํ์ฌ ๋น๊ตํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ํธ์ SEM ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ํตํด ์๋ฉํธ ๋งคํธ๋ฆญ์ค ๋ด์์ MWCNT์ ๊ทธ ์ฃผ๋ณ์ ์ํ ์์ฑ๋ฌผ์ด ๋ถ์ฐ๋์ด
์๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ์ด๋ MWCNT๊ฐ ๊ณต๊ทน ๋ด์์ ๋์ ๋นํ๋ฉด์ ์ ์ ๊ณตํ๋ฉฐ ์ํ ์์ฑ์ ์ค์ฌ ์ญํ ์ ํ๊ณ , ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์ํ๋ฐ์์ ์ด์งํจ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
MWCNT์ ๊ท ์ผํ ๋ถ์ฐ์ ์๋ฉํธ ๋ณตํฉ์ฒด์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ๊ณผ ์ญํ์ ๊ฐ๋ ํฅ์์ ์ค์ํ ์ญํ ์ ํ๋ค. Fig. 8(a)์์ ํ์ธํ ์ ์๋ฏ์ด, SF2.0 ์ํธ์์๋ ์๋ฉํธ ๋งคํธ๋ฆญ์ค ๋ด MSF ์ฌ์ด์ ๋ง์ ๊ณต๊ทน์ด ์กด์ฌํ์ฌ ์ ๋์ฑ ๋คํธ์ํฌ๊ฐ ํ์ฑ๋์ง ์์๋ค. ๋ฐ๋ฉด, Fig. 8(b)์ MWCNT0.5 ์ํธ์ MWCNT ์
์๊ฐ ์ํ ์์ฑ๋ฌผ ์ฌ์ด์์ ๊ฐ๊ต์ญํ ์ ํ๋ฉฐ ์ ๋์ฑ ๋คํธ์ํฌ๋ฅผ ํ์ฑํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ Fig. 8(c)์ MWCNT1.0 ์ํธ์์๋ MWCNT๊ฐ ์์ง๋์ด ์ผ๋ถ ๊ณต๊ทน์ ํ์ฑํ๋ฉด์ ๋คํธ์ํฌ๊ฐ ๋ถ์์ ํ๊ฒ ์ด๋ฃจ์ด์ ธ, ๋๋๊ฐ ๋์์๋ก ํจ๊ฐ๋์ ๋ถ์ ์ ์ํฅ์
๋ฏธ์น๋ค. Fig. 8(d)์ SF2.0+MWCNT0.5 ์ํธ์ MSF ์ฃผ๋ณ์์ MWCNT๊ฐ ๋ธ๋ฆฌ์ง ์ญํ ์ ํ๋ฉฐ ์ ์์ ์ด๋ ๊ฒฝ๋ก๋ฅผ ํ์ฑํ์ฌ ์ ์๊ฐ ์ฝ๊ฒ ์ด๋ํ ์ ์์ด ์ํธ์
ํ๋ฉด์จ๋ ์์น์ ์ด์งํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์๋๋ค.
Fig. 8. FE-SEM Images of Various Specimens. (a) SF2.0 (ร50), (b) MWCNT0.5 (ร50,000),
(c) MWCNT1.0 (ร50,000), (d) SF2.0+MWCNT1.0 (ร50,000)
4. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ์คํ์์๋ MSF์ MWCNT๊ฐ ํผ์
๋ ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ, ํจ๊ฐ๋, ๋ฏธ์ธ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์์ฝํ๋ฉด ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค.
(1) MWCNT ๋๋์ ์ธ๊ฐ ์ ์์ด ๋์์ง์๋ก ์ ๋์ฑ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ์ด ํฅ์๋์์ผ๋ฉฐ, ํนํ ์ธ๊ฐ ์ ์์ด 60 V์ด๊ณ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ด 40 ใ์ธ
SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์์ ๋ฐ์ด ์ฑ๋ฅ์ด ๊ฐ์ฅ ๋์๋ค. ์ด ์ํธ์ ์ ๊ทน ๊ฐ๊ฒฉ์ด 120 ใ์ธ SF2.0+MWCNT0.5 ์ํธ๋ณด๋ค ์ต๋ ๋ฐ์ด๋์ด
1.7๋ฐฐ ๋ ๋์๋ค.
(2) MSF๊ฐ ํผ์
๋ SF2.0 ์ํธ์ ํ๊ท ํจ๊ฐ๋๋ PM ์ํธ, MWCNT0.5 ์ํธ, MWCNT1.0 ์ํธ์ ๋นํด ๊ฐ๊ฐ 1.98๋ฐฐ, 2.16๋ฐฐ,
2.34๋ฐฐ ๋ ๋์์ผ๋ฉฐ, 4.5 MPa ์ด์์ ํจ๊ฐ๋๋ฅผ ํ๋ณดํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ SF2.0+MWCNT0.5์ SF2.0+MWCNT1.0 ์ํธ์ MWCNT
ํผ์
์ผ๋ก ์ธํด ํจ๊ฐ๋๊ฐ ๋ค์ ๊ฐ์ํ์๋ค.
(3) FE-SEM ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ, MWCNT๋ MSF์ ๊ฒฐํฉํ์ฌ ์๋ฉํธ ๋งคํธ๋ฆญ์ค ๋ด์์ ์ ๋์ฑ ๋คํธ์ํฌ๋ฅผ ํ์ฑํ๋ ์ญํ ์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ผ๋ถ MWCNT
์
์๋ ์์ง ํ์์ ๋ณด์ฌ, ์ด๋ก ์ธํด ํจ๊ฐ๋๊ฐ ์ ํ๋ ์ ์์๋ค.
Acknowledgement
This research was funded by the Basic Science Research Program through the National
Research Foundation of Korea (NRF) of the Ministry of Education, Republic of Korea
(Grant no. NRF-2018R1A6A1A03025542).
This paper has been written by modifying and supplementing the KSCE 2024 CONVENTION
paper.
References
"Lee, J. H. and Lee, H. J. (2003). โA basic study for the development of road snow
melting system using heating paint.โ Journal of the Korean Society of Civil Engineers,
KSCE, Vol. 23, No. 6D, pp. 827-834 (in Korean)."
"Musso, S., Tulliani, J. M., Ferro, G. and Tagliaferro, A. (2009). โInflunce of carbon
nanotubes structure on the mechanical behavior of cement composites.โ Composites Science
and Technology, Vol. 69, No. 11-12, pp. 1985-1990, https://doi.org/10.1016/j.compscitech.2009.05.002."
"Oh, S. W., Oh, K. S., Jung, S. H., Chung, W. S. and Yoo, S. W. (2017). โEffects of
CNT additions on mechanical properties and microstructures of cement.โ Journal of
the Korea Institute for Structural of Maintenance and Inspection, Vol. 21, No. 6,
pp. 162-168, https://doi.org/10.11112/jksmi.2017.21.6.162 (in Korean)."
"Sengul, O. and Gjorv, O. E. (2009). โEffect of embedded steel on electrical resistivity
measurements on concrete structures.โ ACI Materials Journal, Vol. 106, No. 1, pp.
11-18."
"Sobolkina, A., Mechtcherine, V., Khavrus, V., Maier, D., Mende, M., Ritschel, M.
and Leonhardt, T. (2012). โDispersion of carbon nanotubes and its influence on the
mechanical properties of the cement matrix.โ Cement and Concrete Composites, Vol.
34, No. 10, pp. 1104-1113, https://doi.org/10.1016/j.cemconcomp.2012.07.008."
"Song, D. G., Cho, H. K. and Lee, H. S. (2016). โEvaluation of the exothermic properties
and reproducibility of concrete containing electro-conductive materials.โ Journal
of Korea Institute of Building Construction, Vol. 16, No. 1, pp. 25-34, https://doi.org/10.5345/JKIBC.2016.16.1.025."
"Xu, S., Liu, J. and Li, Q. (2015). โMechanical properties and microstructure of multi-walled
carbon nanotube-reinforced cement paste.โ Construction and Building Materials, Vol.
76, pp. 16-23, https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2014.11.049."