1. ์ ๋ก
1.1 ์ฐ๊ตฌ ๋ฐฐ๊ฒฝ
๊ตญ๋ด์ธ์ ์ผ๋ก ์นํ๊ฒฝ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๋ํ ์ฌํ์ ๊ด์ฌ์ด ๋์ ์ง๋ฉด์ ๋ณดํต ํฌํ๋๋ ์๋ฉํธ(ordinary Portland cement, OPC) ๋ฅผ ๋์ฒดํ
๊ฒฐํฉ์ฌ๋ก์ ํ๋ผ์ด์ ์(fly ash, FA) ๋ฐ ๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋ง(ground granulated blast furnace slag, GGBFS)์
ํ์ฉ ํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ๊ฒฐํฉ์ฌ(alkali-activated materials, AAM)์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ค.
์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ ์๋ฃจ๋ฏธ๋ ๊ท์ฐ์ผ๊ณผ ์์นผ๋ฆฌ ์ฉ์ก๊ณผ ์ ๋ฐ์์ ์ํด ์๊ฒฐยท๊ฒฝํ๋๋ ์ฌ๋ฃ๋ฅผ ๋งํ๋ค. ํ๋ผ์ด์ ์๋ฅผ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ์ฌ๋ฃ๋ก ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒฝ์ฐ์
์ฃผ๋ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ ์ง์คํด๋ฆฌ๋จธ ๊ฒ์ด๋ผ๊ณ ๋ถ๋ฅด๋ ์์นผ๋ฆฌ ์๋ฃจ๋ฏธ๋
ธ ์ค๋ฆฌ์ผ์ดํธ ๊ฒ (alkali-aluminosilicate gel)์ด๋ฉฐ, ๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ ๋ฏธ๋ถ๋ง์
์ฌ๋ฃ๋ก ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ํฌํ๋๋ ์๋ฉํธ ์ํ์์ฑ๋ฌผ๊ณผ ์ ์ฌํ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๊ฐ๋ ๊ท์ฐ์นผ์์ํ๋ฌผ(calcium silicate hydrates, C-S-H)์ด
์ฃผ ์ํ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ ์๋ฉํธ ์ ์ํ๋ฐ์๋ฌผ ์ค ๊ฒฐ์ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์์ฐํ์นผ์(Ca(OH)2) ์ด ์์ด์ ๋ดํํ์ฑ ๋ฑ์ ๋ด๊ตฌ์ฑ์ด ์ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด๊ณ ๋๊ณ ์๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ ๊ธฐ์กด ์ฐ๊ตฌ๋ OPC๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก FA ๋ฐ GGBFS๋ฅผ ์ผ ๋ถ๋ถ ์นํํ๋ ๊ฒ์ด ๋๋ถ๋ถ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ 100% ์์นผ ๋ฆฌ ํ์ฑํ ๊ฒฐํฉ์ฌ์
ํฉ์ฐ์ผ ์ ํญ์ฑ ๋ฐ ํฉ์ฐ์ผ ์์ฉ์ก์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ํญ์ฑ ํน์ฑ์ ๊ณ ์ฐฐํ๊ณ ์ ํ๋ค. ์ด์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ํฉ์ฐ๋ํธ๋ฅจ (Na2SO4) ๋ฐ ํฉ์ฐ๋ง๊ทธ๋ค์(MgSO4) ์ฉ์ก์ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๋ฐ ํ์ด ์คํธ ์๋ฃ๋ฅผ ์นจ์งํ์ฌ ํฉ์ฐ์ผ ์ ํญ์ฑ์ ํ๊ฐํ์๋ค. ์ด๋ฌํ ํฉ์ฐ์ผ ์ ํญ์ฑ ํ๊ฐ๋ ์นจ์ง๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์ถ๊ฐ๋ ๋ณํ, ๊ธธ์ด ๋ณํ
๋ฐ ์ง๋๋ณํ๋ฅผ ์ธก์ ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ํ์ฒด ๋ด๋ถ ์กฐ์ฑ๋ณํ๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ์ฌ X์ ํ์ ๋ถ์์ ์ํํ์๋ค.
1.2 ์ด๋ก ์ ๊ณ ์ฐฐ
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ํฉ์ฐ์ผ ์นจํฌ์ ์ํ ๋ด๊ตฌ์ฑ ์ ํ์ ์ฃผ์ ๋ฉ์ปค๋์ฆ์ ๋ค์์ 2๊ฐ์ง๋ก ์ค๋ช
๋๊ณ ์๋ค. ์ฒซ ๋ฒ์งธ๋, ์(1) ๋ฐ (2)์ ๊ฐ์ด ์ฝํฌ๋ฆฌํธ ๋ด์ Ca(OH)2๊ฐ ํฉ์ฐ์ผ ์ด์จ (SO42-)๊ณผ ๋ฐ์ํ์ฌ gypsum(CaSO4ยท2H2O)๋ฅผ ์์ฑํจ์ผ๋ก์จ ์ฝ ํฌ๋ฆฌํธ ๋ฏธ์ธ์กฐ์ง์ ์ฐํ(softening) ๋ฐ ํฝ์ฐฝ์ ์ผ์ผํค๊ณ , ๋ ๋ฒ ์งธ๋ ์(3)๊ณผ ๊ฐ์ด gypsum๊ณผ C3A์ ๋ฐ์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํธ๋ฆฐ์์ด ํธ(ettringite)์ ์์ฑ์ ์ํ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ํฝ์ฐฝ(expansion) ๋ฐ ๋ฐ๋ฆฌ(delamination)์ ๊ฐ์ ์ฑ๋ฅ์ ํ
ํ์์ ์ผ์ผํค๋ ๊ฒ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ฅผ ํ์ฉํ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ๋ก Ca(OH)2์ด ์์ด์ ์ผ๋ฐ ์ฝํฌ๋ฆฌํธ๋ณด๋ค gypsum (CaSO4ยท2H2O) ์์ฑ์์ด ์ ๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ์๊ณ (Gypsum)๋ ์ํธ ๋ฆฐ์์ดํธ์ ์์ฑ์ด ๊ฐ์๋์ด ์ผ๋ฐ OPC์ ๊ฒฝ์ฐ๋ณด๋ค ๋ดํํ์ฑ ์ด ์ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์๋ ค์ ธ ์๋ค.
3. ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ ๊ณ ์ฐฐ
3.1 ์์ถ๊ฐ๋
Fig. 1 ๋ฐ 2๋ 10% Na2SO4 ๋ฐ 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๋ชจ ๋ฅดํ๋ฅด ๊ณต์์ฒด์ ์ฌ๋ น๋ณ ์์ถ๊ฐ๋๋ฐํ ๋ฐ 28์ผ ์ด๊ธฐ ์์์ ๋ํ ์์ถ๊ฐ๋ ๋ณํ์จ์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ํ, 28์ผ ์ด๊ธฐ ์ ์ ํ์
ํฉ์ฐ์ผ ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ์๋ค. ๋ํ, ๊ธฐ์กด์ Lee(2007), Evaluation on the Performance of Silica Fume Blended Cement Matrix Exposed to External
Sulfate Attack ์ฐ๊ตฌ์ ์ํ๋ฉด ์ผ๋ฐ OPC ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๊ฒฝ์ฐ ์นจ์ง์ฌ๋ น 28์ผ ์ดํ ์์ถ๊ฐ๋ ๊ฐ์์จ ์ด ์ ํ์ ์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ์ฌ ์นจ์ง์ฌ๋ น 510์ผ์๋
์ฝ 64%๋ก ๋ณด๊ณ ํ๊ณ ์๋ค.
Fig. 2
Compressive strength change in comparison to initial strength of 28 days
Fig. 1(a)์ Task A๋ Ms[SiO2/Na2O]๊ฐ 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ์ฌ๋ น 28์ผ ์์ถ๊ฐ๋๋ 33.0, 37.1 ๋ฐ 57.2 MPa๋ก ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค. ๋ํ, Fig. 1(b)์ Task A์ ๊ฐ์ด ํผํฉ ํ 24์ ๊ฐ 70ยฐC ์์์ ์ค์ํ ๊ฒฝ์ฐ Ms์ 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ 23.5, 38.7 ๋ฐ 63.5 MPa์
์์ถ๊ฐ๋๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก ๋ถํฐ Fig. 3(a)์ ๊ฐ์ด Task A ๋ฐฐํฉ์ ๊ฒฝ์ฐ Ms[SiO2/Na2O]๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ์์ถ๊ฐ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๊ณ , ๋ํ ๊ณ ์จ์์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ์ถ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐ ์ํฅ์ด ๋์ฑ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 3
Influence of early curing condition of the com. strength
์ด๋, Ms[SiO2/Na2O]๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๋ฌผ์ ๋ฆฌ๋ก๋ถํฐ ๋ฐ์์ฑ Si ๊ณต๊ธ๋์ด ์ฆ๊ฐํ์ฌ, OH- ์ด์จ์ ์ํด GGBFS๋ก๋ถํฐ ์ฉ์ถ ๋๋ Ca2+ ์ด์จ๊ณผ ๋น ๋ฅด๊ฒ ๋ฐ์ํ์ฌ OPC ์ํ์์ฑ๋ฌผ๊ณผ ์ ์ฌ ํ ๊ท์ฐ์นผ์์ํ๋ฌผ(C-S-H)์ ์์ฑ๋์ด ์ฆ๊ฐ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ผ๋ก ์๊ฐ๋๋ค. Photo 1
Fig. 1(a)์ Task B์ ๊ฐ์ด GGBFS์นํ๋์ 30, 50 ๋ฐ 100% ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฌ๋ น 28์ผ ๊ฐ๋๋ 38.3, 57.2 ๋ฐ 52.0 MPa์ด ๋ํ๋ฌ์ผ ๋ฉฐ,
Fig. 1(b)์ Task B์ ๊ฐ์ด ํ์ค ํ 24์๊ฐ 70ยฐC ์์์ ์ค ์ํ ๊ฒฝ์ฐ 43.4, 63.5 ๋ฐ 60.3 MPa์ ์์ถ๊ฐ๋๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ, GGBFS๋ฅผ
50% ์นํํ ๋ฐฐํฉ์์ ๊ฐ์ฅ ๋์ ์์ถ๊ฐ๋๊ฐ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ Fig. 3(b)์ ๊ฐ์ด ๊ณ ์จ์์์ ๋ฐ๋ฅธ ์์ถ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐ ์จ์ ์ ์ฌํ ์์ค์ด์๋ค.
Fig. 1(a) ๋ฐ Fig. 2(a)์ ๊ฐ์ด ์ด๊ธฐ์์์ ์์จ์์ ํ๊ณ 28 ์ผ๊ฐ ์์ํ ํ 10% Na2SO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๊ณต์์ฒด ์ ์์ถ๊ฐ๋๋ ์นจ์ง ํ 2๊ฐ์๊ฐ์ ๋ชจ๋ ์กฐ๊ฑด์์ 20% ์ด์์ ๊ฐ๋ ์ฆ์ง์ด ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ๊ทธ ์ดํ๋ ์์ถ๊ฐ๋๊ฐ ์ ์ง๋๋
๊ฒฝ ํฅ์ด ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ฌ๋ น 180์ผ์ ์์ถ๊ฐ๋์ ๊ฒฝ์ฐ Task A๋ Ms [SiO2/Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ 41.5, 61.3 ๋ฐ 73.1 MPa์ด ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, Task B๋ GGBFS ์นํ๋์ด 30, 50 ๋ฐ 100%์
๋ฐ ๋ผ 52.2, 73.1 ๋ฐ 79.4 MPa์ด ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ฒฐ๋ก ์ ์ผ๋ก GGBFS ์น ํ๋ ๋ฐ Ms[SiO2/Na2O]๋น๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ์์ถ๊ฐ๋๊ฐ ๋์ ๊ฒฝ ํฅ์ด ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 1(b) ๋ฐ Fig. 2(b)์ ๊ฐ์ด ๋ฐฐํฉ ํ 70ยฐC์์ 24์๊ฐ ์์ ์ ์ค์ํ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์์ ๋์ผํ๊ฒ GGBFS ์นํ๋ ๋ฐ Ms [SiO2/Na2O]๋น์ ๋ฐ๋ผ ์์ถ๊ฐ๋ ๋ฐํ ๊ฒฝํฅ์ ๋์ผํ๊ฒ ๋ํ ๋ฌ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ด๊ธฐ ๊ฐ๋๋ฐํ์ด ๋งค์ฐ ๋น ๋ฅธ ๋งํผ ์ฅ๊ธฐ๊ฐ๋ ์ฆ๊ฐ ์จ์ 7.65~20.41% ์์ค์ผ๋ก
๋ํ๋ฌ๋ค.
์ด์์ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ก๋ถํฐ FA์ GGBFS๋ฅผ ํผํฉํ ๊ฒฐํฉ์ฌ๋ฅผ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ์์ผ ์ ์กฐํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด๋ 10% Na2SO4 ์ฉ์ก์ ๋ํ์ฌ ์ฐ์ํ ์ ํญ์ฑ์ ํ๋ณดํ๊ณ ์๋ค๊ณ ํ๋จ๋๋ค.
๋ฐ๋ฉด, Fig. 1(c) ๋ฐ Fig. 2(c)๋ ์ด๊ธฐ๊ณ ์จ์์์ ํ์ง ์๊ณ ์ ์จ์์ 28์ผ๊น์ง ์์ํ ํ, 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๋ชจ๋ฅด ํ๋ฅด ๊ณต์์ฒด์ ์์ถ๊ฐ๋๋ ์นจ์ง๊ธฐ๊ฐ์ ์ฆ๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ์ง์์ ์ธ ๊ฐ๋์ ํ๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 2(c)์์ ์นจ์ง ๊ธฐ๊ฐ 6๊ฐ์์์์ ๊ฐ๋๋ณํ์จ์ ๋ณด๋ฉด Task A๋ Ms[SiO2/Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ 6.86, -13.16 ๋ฐ -33.55%๋ก ๋ํ๋, Ms๋น ์ฆ๊ฐ์ ๋ฐ๋ผ ์ฅ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ๊ธ๊ฒฉํ ๊ฐ๋์ ํ๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Task B๋ GGBFS ์นํ๋์ด 30, 50 ๋ฐ 100%์ ๋ฐ๋ผ -8.84, -33.55 ๋ฐ -48.90%๋ก GGBFS ์นํ๋ ์ฆ๊ฐ ์ ๋ฐ๋ผ ์ฅ๊ธฐ๊ฐ๋
์ ํ์จ์ด ์ปค์ง๋ ํน์ฑ์ ๋ํ๋ด์๋ค.
Fig. 1(d) ๋ฐ Fig. 2(d)์ ๊ฐ์ด ํผํฉ ํ 24์๊ฐ 70ยฐC ์์์ ์ค์ํ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์์ ๋์ผํ๊ฒ GGBFS ์นํ๋ ๋ฐ Ms [SiO2/Na2O]๋น์ ๋ฐ๋ผ ์์ถ๊ฐ๋ ์ ํ์จ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. Task A๋ Ms 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ -24.57, -17.39 ๋ฐ -38.31%
๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, Task B ๋ฐ C์์ GGBFS ์นํ๋์ด 0, 30, 50 ๋ฐ 100%์ ๋ฐ๋ผ 49.58, -7.45, -38.31 ๋ฐ -48.45%๊ฐ
๋ํ๋ฌ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์, ์ด๊ธฐ 24์๊ฐ 70ยฐC ์์์ ์ค์ํ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ด๊ธฐ๊ฐ๋ ๋ฐํ์ด ์ฐ์ํ ๋งํผ ์ฅ๊ธฐ๊ฐ๋๊ฐ ์ถฉ๋ถํ ๋ฐํ๋์ง ๋ชปํ ๊ฒ์ผ ๋ก ์ฌ๋ฃ๋๋ค.
์ด๋ฌํ ์์ธ์ผ๋ก๋ MgSO4 ์์ฉ์ก ์ค SO42- ์ด์จ๋ณด๋ค๋ Mg2+๊ฐ ๊ท์ฐ์นผ์์ํ๋ฌผ(calcium silicate hydrates, C-S-H))์ ๋ถํด๋ฅผ ์ด์งํ๊ณ , ์ฉ์ถ๋ Ca2+ ์ด์จ์ด SO42- ์ฉ์ก๊ณผ ๋ฐ์ํ์ฌ Gypsum์ ์์ฑํ์ฌ ๊ฐ๋์ ํ๊ฐ ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
3.2 ์ง๋ ๋ณํ
Fig. 4๋ 10% Na2SO4 ๋ฐ 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๋ชจ๋ฅด ํ๋ฅด ๊ณต์์ฒด์ ์นจ์ง๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ง๋ ๋ณํ์จ์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด ๋ค. ํํธ, Hansen๋ฑ์ ์ฐ๊ตฌ ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ํ๋ฉด ์ฝํฌ๋ฆฌํธ๊ฐ ํฉ์ฐ๋ง ๊ทธ๋ค์
์นจ์์ ๋ฐ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ง๋ ๋ณํ๊ฐ ์์ถ๊ฐ๋๋ณด๋ค ํฉ ์ฐ์ผ์นจ์์ ์ํ ์ดํ๋ฅผ ์ ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด๋๋ฐ ์ ํฉํ ์ ์๋ค ๊ณ ๋ณด๊ณ ํ๊ณ ์๋ค. ๋ํ, ๊ธฐ์กด์ Lee(2007) ์ฐ๊ตฌ์ ์ํ๋ฉด ์ผ ๋ฐ OPC ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด์ ๊ฒฝ์ฐ ์ง๋ ๋ณํ๋ ์นจ์ง ์ฌ๋ น 91์ผ ์ดํ ๊ธ ๊ฒฉํ ์ฆ๊ฐํ์ฌ 180์ผ์๋ 0.26% ์ ๋์ ๊ฐ์ ๋ํ๋ด๊ณ ์๋ค
๊ณ ๋ณด๊ณ ํ๊ณ ์๋ค.
Fig. 4(a)์ ๊ฐ์ด 28์ผ๊ฐ ์์์ ํ ํ 10% Na2SO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์ง์ํจ ๊ณต์์ฒด์ ์ง๋๋ณํ์จ์ ๋ณด๋ฉด, Task A๋ Ms [SiO2/ Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ 0.15, 0.26 ๋ฐ 0.32%์ด๋ฉฐ, Task B ๋ 1.00%๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ, Fig. 4(b)์ ๊ฐ์ด ๋ฐฐํฉ ํ 70ยฐC์ ์ 24์๊ฐ ๊ณ ์จ์์์ ํ ๊ฒฝ์ฐ์ ์ง๋๋ณํ์จ์ Task A๋ Ms[SiO2/Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ -0.06, 0.11 ๋ฐ 0.19%์ด ๋ฉฐ, Task B๋ 1.21%์ด๋ฉฐ, Task C๋ 1.61%๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
๋ฐ๋ฉด์ Fig. 4(c) ๋ฐ (d)์ ๊ฐ์ด 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๊ณต์์ฒด๋ 10% Na2SO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์ง์ํจ ๊ณต์์ฒด์ ๋น๊ตํด ์ง ๋๋ณํ์จ์ด ํ์ ํ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. Fig. 4(c)์ ๊ฐ์ด ์ด๊ธฐ ๊ณ ์จ ์์์ ํ์ง ์๊ณ ์์จ์์ 28์ผ๊ฐ ์์์ ์ค์ํ ํ 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์ง์ํจ ๊ณต์์ฒด์ ์ง๋๋ณํ์จ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ ๋ค. Task A๋ Ms[SiO2/Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ 6.38, 6.34 ๋ฐ 7.14%์ด๋ฉฐ, Task B๋ 6.31%๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ, Fig. 4(d)์ ๊ฐ์ด ํผํฉ ํ ์ด๊ธฐ์ ๊ณ ์จ์์(70ยฐC, 24์๊ฐ)์ ์ค์ํ ๊ฒฝ์ฐ, Task A์ ์ง๋๋ณํ์จ์ Ms[SiO2/Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์์ ๊ฐ ๊ฐ 6.35, 6.42 ๋ฐ 6.26%์ด์์ผ๋ฉฐ, Task B๋ 6.42%, Task C๋ 2.05%๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
์ด๋ฌํ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ก๋ถํฐ 10% MgSO4 ์ฉ์ก ์ ์นจ์งํ ๊ฒฝ์ฐ GGBFS๊ธฐ๋ฐ AAM๋ณด๋ค FA๊ธฐ๋ฐ AAM์ด MgSO4์ ๋ํ ์ ํญ์ฑ์ด ์ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
์ด๋ฌํ MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์ง๋ ์ํ์ฒด์ ์ง๋ ์ฆ๊ฐ๋ ์ํ ์ฒด ๋ด๋ถ๋ก ์นจํฌํ SO4 -2 ๋ฐ Mg2+๊ฐ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ๊ณผ ๋ฐ์ํ์ฌ CaSO4ยท2H2O(์ด์์๊ณ )๊ฐ ์์ฑ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ์๊ฐ๋๋ค. ํํธ, MgSO4 ์นจ์์ ์ํ ์ดํ๋ ๊ท์ฐ๋ง๊ทธ๋ค์์ํ๋ฌผ์ ์ ์ฑ์ผ๋ก ์ธํ ํ๋ฉด์ดํ๊ฐ ์ง๋ฐฐ์ ์ธ ์ดํ๋ฉ์นด๋์ฆ์ผ๋ก ์์ฉํ ๋ค๋ ๋ณด๊ณ ๋ ์๋ค.
3.3 ๊ธธ์ด ๋ณํ
Fig. 5๋ 10% Na2SO4 ๋ฐ 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๋ชจ๋ฅด ํ๋ฅด ๊ณต์์ฒด์ ์นจ์ง๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ธธ์ด ๋ณํ์จ ๋ฐ ASTM C1012 ์์ ๊ท์ ํ๊ณ ์๋ ํฝ์ฐฝํ๊ณ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ ์๋ค. ASTM C1012
์์๋ 180์ผ ์ฌ๋ น์ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๊ฐํนํ ํฉ์ฐ์ผ ํ ๊ฒฝ์์์ ํฝ์ฐฝ๋ฅ ์ด 0.05% ์ดํ, ๋ณดํต ํฉ์ฐ์ผ ํ๊ฒฝ์์์ ํฝ ์ฐฝ๋ฅ ์ด 0.1% ์ดํ๋ฅผ
๊ฐ์ง๊ณ ์์ด์ผ ํ๋ค๊ณ ๊ท์ ํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ํฝ์ฐฝ๋ฅ ์ด 0.1%๋ฅผ ์ด๊ณผํ๋ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ๊ฐ์ฅ ์จํํ ํฉ์ฐ์ผ ํ ๊ฒฝ์์๋ง ์ฌ์ฉํ๋๋ก ๊ท์ ํ๊ณ ์๋ค. Fig. 5(c), (d)์์ Task B(B-S30-2.0) ๊ณต์์ฒด๋ ์คํฌ๋ฅ๋ณผํธ๊ฐ ํ๋ฝํ์ฌ ๊ฒฐ๊ณผ์์ ์ ์ธํ์๋ค.
Fig. 5(a), (b)๋ ํ์ค ํ 28์ผ๊ฐ ์์์ ์ค์ํ ํ 10% Na2SO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๋ชจ๋ฅดํ๋ฅด ๊ณต์์ฒด์ ๊ธธ์ด๋ณํ๋ฅผ ๋ํ ๋ธ๋ค. ํ์ค ํ ์ด๊ธฐ ์์์จ๋์ ์ฐจ์ด๋ ๋ช
ํํ์ง ์์ผ๋ฉฐ, ์ฌ๋ น 180์ผ ์์ ์์ ๋ชจ๋ ๊ณต์์ฒด์์
0.05% ๋ณด๋ค ๋ฎ์ ํฝ์ฐฝ๊ฐ์ ๋ณด์ด๊ณ ์๋ค. ๋ํ, GGBFS ์นํ๋ ๋ฐ Ms[SiO2/Na2O]์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐจ์ด์ ๋ ๋ช
ํํ๊ฒ ๊ด์ฐฐ๋์ง ์์๋ค.
Fig. 5(c)๋ 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์ง์ํจ ๊ณต์์ฒด์ ๊ธธ์ด๋ณ ํ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. Na2SO4 ์ฉ์ก๊ณผ ๋น๊ตํด ๋ณด๋ฉด ํฝ์ฐฝ๋์ด ๋งค์ฐ ํฌ ๊ฒ ๋ํ๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, Task A์ ๊ฒฝ์ฐ Ms[SiO2/Na2O] 1.0์์ 0.043%์ ๊ธธ์ด๋ณํ์จ์ด ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ 0.05%๋ณด๋ค ๋ฎ์ ๊ธธ์ด๋ณํ์จ์ ๋ํ๋ด๊ณ ์๋ค.
Fig. 5(d)๋ ์ํ์ฒด ์ฑํ ํ ๊ณ ์จ์์(70ยฐC, 24์๊ฐ)์ ํ๊ณ 28์ผ๊ฐ ์์จ์์ ์์์ ์ค์ํ ํ, MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ์ ํ์ฒด์ ๊ธธ์ด๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ํฝ์ฐฝ๋์ด ๊ด์ฐฐ๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์นจ์ง 6๊ฐ์ ์์ ์์ Task A๋ Ms [SiO2/ Na2O] 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ ๋ฐ๋ผ 0.153, 0.012 ๋ฐ 0.034%์ด๋ฉฐ, Task C๋ 0.057%๊ฐ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ฌํ ์คํ๊ฒฐ๊ณผ๋ก๋ถํฐ ์ด๊ธฐ
์์์จ๋์ Ms๊ฐ MgSO4 ์ ํญ์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ ํ์ธ ํ ์ ์์ผ๋, ๋ช
ํํ ๋ถ์์ ์ํด์๋ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์คํ๊ณผ ์ฐ๊ตฌ ๊ฐ ํ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์๊ฐ๋๋ค.
3.4 XRD ๋ถ์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ธฐ์ค ์ฌ๋ น 28์ผ๊ณผ ์นจ์ง ์ฌ๋ น 180์ผ์ ๋ํด์ Task A ์ํ์ฒด์ ๋ํด์ X์ ํ์ ๋ถ์(XRD)์ ์ค์ํ์๋ค. ํฉ์ฐ์ผ ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ๊ธฐ
์ (์ฌ๋ น 28์ผ)๊ณผ ์นจ์ง 6๊ฐ์์์์ X์ ํ์ ๋ถ์๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ Fig. 6, 7 ๋ฐ 8์ ๋ณด์ธ๋ค. ์ฌ๋๊ทธ ์นํ์จ 50%๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก Ms ๋น๋ฅผ 1.0, 1.5 ๋ฐ 2.0์ผ๋ก ํ๊ณ , ์ด๊ธฐ ์์ ์จ๋๋ฅผ 23ยฐC์ 70ยฐC์์ 24์๊ฐ ํ
๊ฒฝ์ฐ, ์ฌ๋ น 28์ผ์์์ ์์นผ๋ฆฌ ํ์ฑํ ๋ฐ์์ ์ํ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์ ํ๋ผ์ด์ ์๋ก๋ถํฐ ๊ธฐ์ํ๋ Quartz(SiO2)์ ๊ณ ๋ก์ฌ๋๊ทธ๋ก๋ถํฐ ์์ฑ๋ ๊ท์ฐ์นผ์ ์ํ๋ฌผ(C-S-H)๋ก์ ๋ชจ๋ ๋ฐฐํฉ์์ ๋์ผํ์๋ค. ์ด๋ฌํ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก๋ถํฐ Ms๋น์ ์ด๊ธฐ ์์์จ๋์ ๋ณํ๋ ๋ฐ์์์ฑ๋ฌผ์
์ํฅ์ ๋ฏธ์น์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 6
X-ray diffraction(XRD) pattern of AAM
Fig. 7
X-ray diffraction(XRD) pattern of AAM when immersion periods are 6 months in sulfate
solution
Fig. 8
X-ray diffraction(XRD) pattern of AAM specimens with immersion periods in MgSO4 solution
Fig. 7์ 6๊ฐ์ ๋์ 10% Na2SO4, MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ์ ๋ฃ์ ๋ํ XRD ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, Na2SO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๊ฒฝ์ฐ์ XRD ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์นจ์งํ๊ธฐ ์ ์ฌ๋ น 28์ผ์ ์ธก์ ํ XRD ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ ์ฌํ๊ฒ Quartz์ C-S-H์ ํผํฌ ๊ฐ ํ์ธ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋,
MgSO4 ์ฉ์ก์ 6๊ฐ์ ์นจ์งํ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ ์๋ก์ด ๋ฐ์๋ฌผ๋ก Gypsum(CaSO4ยท2H2O)์ด ํ์ธ๋์๋ค. ๋ฐ ๋ผ์, MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๊ฒฝ์ฐ ๋ฐ์ํ๋ ์ํ์ฒด ํฝ์ฐฝ์ ์ฃผ ์์ธ์ Gypsum์ ์์ฑ์ ์ํ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค.
MgSO4 ์ฉ์ก์์์ ์นจ์ง๊ธฐ๊ฐ์ ๋ฐ๋ฅธ Gypsum ์์ฑ ๋ณํ๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ์ฌ MgSO4 ์ฉ์ก ์นจ์ง ๊ธฐ๊ฐ 1, 2, 4 ๋ฐ 6๊ฐ์์์ ์๋ฃ๋ฅผ ์ฑ์ทจํ์ฌ X์ ํ์ ํน์ฑ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ์ฌ๋๊ทธ ์นํ์จ 50%, Ms 2.0, ์ด๊ธฐ ์์์กฐ๊ฑด 70ยฐC,
24์๊ฐ(S50-2.0-70-Mg)์ ์๋ฃ๋ฅผ 10% MgSO4 ์ฉ์ก์ ์นจ์งํ ๊ฒฝ์ฐ, Fig. 8์์ ๋ณด์ด๋ ๋ฐ์ ๊ฐ์ด, ์นจ๊ธฐ๊ธฐ๊ฐ 1๊ฐ์(1M)์ ๊ฒฝ์ฐ๋ Gypsum ํผํฌ์ ๋ ์ด๋ ๋์ง ์์ง๋ง, ์นจ์ง๊ธฐ๊ฐ์ด ๊ธธ์ด์ง์๋ก Gypsum์ ํผํฌ ๋ ์ด๋
๋์์ง๊ณ , ๋น์ ์งํน์ฑ์ธ ํ์ ๊ฐ 20~40ยฐ ์ฌ์ด์์ ๋ํ ๋๋ hump ํผํฌ๋ ์ ์ฐจ ์ฌ๋ผ์ ธ ์นจ์ง 6๊ฐ์์์๋ ๊ฑฐ์ ์ฐพ์ ๋ณด๊ธฐ ํ๋ค๊ฒ ๋์๋ค. ์ด๋ฌํ
X์ ํ์ ํน์ฑ์ผ๋ก๋ถํฐ AAM ํฉ ์ฐ์ผ ์ ํญ์ฑ์ SO42- ์ด์จ์ ์ํฅ๋ณด๋ค๋ ํฉ์ฐ์ผ ์ด์จ๊ณผ ์ง์ ์ด๋ฃจ๋ ์์ด์จ(Mg2+)๋ ํฐ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์์๋ค.