ํ์ฑ์ค
(Seong-Jun Hong)
1โ
์ ์ฉ์ฑ
(Yong-Uk Jung)
1
๊ฐ์์ฐ
(Seok-Woo Kang)
1
๊นํ์
(Kim-Tae Won)
1
๊น์ฌํ
(Jae-Hyun Kim)
1
๋ฐ๊ด๋ฌต
(Kwang-Muk Park)
1
๋ฐ์ง์
(Jin-Young Park)
1
์ด์์ต
(Sang-Ick Lee)
1
๋ฐฉ์ ๋ฐฐ
(Sun-Bae Bang)
1
-
(Dept. of Safety Research Department Researcher, Electrical Safety Research Institute,
Korea)
Copyright ยฉ The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
LoRa, LPWAN, Internet of things, Electrical safety
1. ์๋ก
์ ๊ธฐ ์๋์ง๋ ์ฌ์ฉํ๊ธฐ ์ฝ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ค์ํ ๋ถ์ผ์์ ๋๋ฆฌ ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ํ์ฌ์ ์ฝ 17 ~ 20%๋ ์ ๊ธฐ์ ์ํ ๊ฒ์ด๋ฉฐ, ํธ๋ํน,
์ ์ฐ ์ดํ, ์ ์ด ๋ถ๋, ๋จ๋ฝ, ๋ฏธํ์ธ ๋จ๋ฝ์ผ๋ก ์ธํ ์ ๊ธฐ ํ์ฌ๋ ์ฝ 73%๋ฅผ ์ฐจ์งํ๋ค. ํ์ฌ ์ผ๋ฐ์ฉ ๋ฐ ์๊ฐ์ฉ ์ ๊ธฐ์ค๋น์ ๋ํ ์ ๊ธฐ์์ ๋ฒ์ ์ฌ์
์ด
์งํ๋๊ณ ์์ผ๋, ์ธ๋ ฅ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ์์ ๊ด๋ฆฌ ์
๋ฌด๋ฅผ ์ํํ๊ณ ์์ด ๊ฒฝํ๊ณผ ์๋ จ๋์ ๋ฐ๋ผ ์์ ๊ด๋ฆฌ ํ์ง์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ํ๊ณ , ๋ฐ์ดํฐ ์ถ์ ์ด ์ด๋ ค์ ์ํ๋ ๋ถ์,
์ถ์ ๊ด๋ฆฌ, ์ฌ์ ์๋ฐฉ์กฐ์น ๋ฑ์ ๋ฌธ์ ์ ์ด ์๋ค[1].
์ต๊ทผ ์ ๊ธฐ์์ ํ๋ณด๋ฅผ ์ํด ์ ๊ธฐ์ค๋น์ ์์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ค์๊ฐ ์์งํ๊ณ , ๋น
๋ฐ์ดํฐ ๊ธฐ์ ๋ก ๋ถ์ํ์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ๊ด๋ฆฌ ์ํ์, ์ ๋ณด์๋น์ค ์ฌ์
์, ์ ๊ธฐ์์ ์ ํ์ ์กฐ์ฌ
๋ฐ ์ผ๋ฐ ๊ตญ๋ฏผ๋ค์๊ฒ ์ ๊ธฐ์์ ์๋น์ค๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ ๊ณต๊ณต ํด๋ผ์ฐ๋ ์ ๊ธฐ์์ ์๋น์ค์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋๊ณ ์๋ค.
4์ฐจ ์ฐ์
ํ๋ช
์ ๋ฐ๋ฅธ ํ๋ซํผํ, ์ง๋ฅํ ์๋น์คํ์ ์ฌํ์ , ์ฐ์
์ ๋ณํ ์ถ์ธ์ ์ํด ์ ๊ธฐ์์ ๊ด๋ฆฌ ์ฒด๊ณ์ ๋ํ ๊ณ ๋ํ ์๊ตฌ๊ฐ ์ผ์ด๋๊ณ ์๋ค. ๋ํ ์ฆ๋๋
๊ตญ๋ฏผ ์์ ์์์ ๋์ํ๊ธฐ ์ํด ICT ์ต๋ณตํฉ์ ํตํ ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต๊ณต ์๋น์ค ํ๋ซํผ ๊ตฌ์ถ๊ณผ ๋๊ตญ๋ฏผ ์ ๊ธฐ์์ ๊ด๋ฆฌ ์๋น์ค๊ฐ ํ์ํ ์ค์ ์ด๋ค. ์ด์ ๋ฐ๋ผ
์ ์, ์ ๋ฅ ๋ฐ ๋์ค์ ๋ฅ์ ๊ฐ์ ์ ๊ธฐ์์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ทจ๋ํ๊ณ ์์ ๊ฐ์ํ์ฌ ๊ฒฝ๋ณด๋ฅผ ์ค ์ ์๋ ์ ๊ธฐ์์ IoT(Internet of Things) ์ฅ์น์
์ ๊ธฐ์์ ๊ด๋ฆฌ์์คํ
์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ๋ฐ์ด ์งํ๋๊ณ ์๋ค[2,3].
๊ทธ๋ฆผ. 1์ ์ ๊ธฐ์์ ๋ง๊ด๋ฆฌ ์์คํ
์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ณ ์๊ณผ ์ ์์ค๋น์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ๋กํ์ผํ๊ณ ๋ง๊ด๋ฆฌ ์์ด์ ํธ์ ์ํด ์๊ฐ๋ง ๋๋ ์์ฉ๋ง์ ํตํด์ ๋ง๊ด๋ฆฌ ์๋ฒ์
์ ์กํ๋ค. ๋ง๊ด๋ฆฌ ์๋ฒ๋ ํด๋ผ์ฐ๋ ์ธํฐํ์ด์ค ์ญํ ์ ํ๊ณ , ์ ๊ธฐ์์ ํด๋ผ์ฐ๋ ํ๋ซํผ์์ ๋ฐ์ดํฐ ๊ด๋ฆฌ์ ๋น
๋ฐ์ดํฐ ๋ถ์์ ์งํํ๋ค. IoT ์ฅ๋น์ ์ธก์ ๋
๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ ์กํ๊ธฐ ์ํ ์ ์ฉ๋ง์ผ๋ก ๋ค์ํ LPWAN(Low Power Wide Area Network)๊ฐ ๋๋๋๊ณ ์๋ค. ๊ธฐ์กด์๋ ์ ์ ๋ ฅ ๋ฌด์ ํต์
์๋น์ค๋ฅผ ๋ธ๋ฃจํฌ์ค(Bluetooth)๋ ์ง๊ทธ๋น(Zigbee)๋ฑ์ ํ์ฉํ์์ผ๋, ๋์ฒด๋ก ๋ฐ๊ฒฝ 30๋ฏธํฐ ์ด๋ด์์๋ง ํต์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ ๋จ์ ์ด ์์๋ค. ๋ฐ๋ฉด
LPWAN์ ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก๋ฅ ์ด ์์ง๋ง, ํต์ ๋ฐ๊ฒฝ์ ์km์์ ์์ญkm๋ก ๋๊ณ ์ ๋ ฅ์๋ชจ๊ฐ ์ ์ผ๋ฉฐ, ๋น๊ต์ ์ ๋น์ฉ์ผ๋ก ๊ตฌํํ ์ ์์ด ๋จ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ฒ๋ฆฌํ๋๋ฐ
์ ํฉํ๋ค. ์ด๋ฌํ ์ฅ์ ์ ๋ฐํ์ผ๋ก ๋ค์ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์๋ค. ์์ฉ LoRa ์ก์์ ๊ธฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ๋ฝ์ง์ญ์ LoRa ISM๋์ญ์ธ 868MHz ์ฃผํ์์์
์ค๋ดยท์ธ์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฑ๋ฅ์ ์ธก์ ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์๊ณ ์ดํ ๊ฑด๋ฌผ๋ด๋ถ์์์ ์ฑ๋ฅ์ธก์ ๋ ์ํ๋์๋ค[4,5]. ์์ฉ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ํด์์์ 912MHz์ ์ฃผํ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ฑ๋ฅ์ ์ธก์ ํ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ด๋์๋ ฅ๊ณผ ์ํ
๋์ ๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฑ๋ฅ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์๋ค[6]. ๋ํ LoRa ์ก์์ ๊ธฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ถ์ฐ๊ณผ ํด์์ผ๋์์ ํ์ฐ์ธ์(SF : Spreading Factor)๊ฐ์ ๋ณํ์ํค๋ฉฐ ์ฑ๋ฅ์ ์ธก์ ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ์งํ๋์๋ค[7]. LoRa์ ์ฑ๋ฅ ์ธก์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๋ฌด์ ๋ถ์ค ๋ฐฉ์ง ์์คํ
์ด๋ ํผ๋ ์ ๋์ ์ ์ฉ๋ ์ฌ๋ก๋ ์๋ค[8,9].
๊ทธ๋ฆผ. 1. ์ ๊ธฐ์์ ๋คํธ์ํฌ ๊ด๋ฆฌ ์์คํ
์ ๊ตฌ์ฑ๋
Fig. 1. Structure of Electircal Safety Network Management System
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ LoRa ISM ๋์ญ ์ค ์ ์กํ์๋ฅผ 14dBm ๊น์ง ์ฌ์ฉ ํ ์ ์๋ 922.1~923.3MHz ์ฃผํ์๋๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๊ณ ์์
๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์ฉ๋ง์ ์ด์ฉํ์ง ์๊ณ ์์ฒด ์๋ฒ๋ก ์ ์กํ๊ธฐ ์ํด ๋ผ์ฆ๋ฒ ๋ฆฌ ํ์ด๋ฅผ ์ด์ฉํ ์๊ฐ๋ง ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ฅผ ์ ์ํ์๋ค. ์ ์๋ ์ฅ์น์ ์ฑ๋ฅ ํ๊ฐ๋ฅผ ์ํด
๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ๋ฐ ์ต๋ ํต์ ๊ฑฐ๋ฆฌ ์ธก์ ์คํ์ ์ํ ํ์๋ค. ๋ํ ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น์ ํน์ฑ์ ๋ถ์ ํจ ๋ด๋ถ์ ์ค์น๋๊ณ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ ๊ฑด๋ฌผ ๋ด๋ถ์ ์ค์น๋๋ฏ๋ก
๋ถ์ ํจ์ ์ํ ๊ฐ์ ๋ฅผ ์์๋ณด๊ธฐ ์ํ ์คํ๊ณผ ๊ฑด๋ฌผ ์ธต๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ๋๋ฅผ ์์๋ณด๊ธฐ ์ํ ์คํ์ ์งํํ์๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ LoRa๋ฅผ
์ด์ฉํ์ฌ ์ ์กํ๊ณ 20์ผ๊ฐ ๋ชจ๋ํฐ๋ง ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ์ฑ๋ฅ ํ๊ฐ๋ฅผ ์ํด ์์ ์ ํธ๊ฐ๋(RSSI : Received Signal Strength Indication)์
์ ํธ ๋ ์ก์๋น(SNR :ใSignal-to-Noise Ratio)๋ฅผ ์งํ๋ก ์ฌ์ฉํ์๋ค.
2. ์ด ๋ก
2.1 LoRa ๊ธฐ์
LoRaWAN(Long Range Wide Area Network)์ Semtech็คพ์ IBM ๋ฆฌ์์น๊ฐ ๊ณต๋์ผ๋ก ๊ฐ๋ฐํ LPWAN ๊ธฐ์ ๋ก ์ ์ ๋ ฅ,
๊ด์ญ ํต์ ๋ง ์์ฉ๋ถ์ผ๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ํ๋ฉฐ, ๋น๋ฉดํ ์ฃผํ์ ๋์ญ์ ์ฌ์ฉํ๋ ์ ์ ๋ ฅ ์ฅ๊ฑฐ๋ฆฌ ๋ฌด์ ํต์ ์ค์ ํ๋์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ. 2์ ๊ฐ์ด LoRa๋ SSM(Spread Spectrum Modulation)๋ฐฉ์ ๊ธฐ๋ฐ์ CCS(Chirp Spreading Spectrum) ๋ณ์กฐ๋ฅผ
์ฌ์ฉํ๋๋ฐ ์ด๋ ๊ธฐ๋ณธ์ ํธ๋ฅผ ๋ ๋์ ์ฃผํ์ ์ํ์ค๋ก ์ธ์ฝ๋ฉํจ์ผ๋ก ์ธํด ๊ธฐ๋ณธ์ ํธ๋ฅผ ๋์ ๋์ญํญ์ ๊ฑธ์ณ ํ์ฐ์์ผ ์ ๋ ฅ์๋น๋ฅผ ์ค์ด๊ณ ์ ์๊ธฐ ๊ฐ์ญ์ ๋ํ
๋ด์ฑ์ ํฅ์ ์ํจ๋ค. CSS๋ ๋ฎ์ ์ ๋ ฅ ์๋น๋ฅผ ์๊ตฌํ๋ ์ ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก๋ฅ ( < 1Mb/s) ์์ฉ ์ ํ์ ๋งค์ฐ ์ ํฉํ๋ค. CSS๋ ์ฌ๋ฌ ํด ๋์
๊ตฐ์ฌ ๋ฐ ์ฐ์ฃผ ์์ฉ ๋ถ์ผ์์ ์ฅ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๊ฐ๋ ฅํ ํต์ ์ ์ ๊ณตํ๋ ๋ฐ ์ฌ์ฉ๋์ด ์์ง๋ง LoRa๋ ์์
์ฉ์ผ๋ก ๊ตฌํ๋ ์ต์ด์ ์ ๊ฐํ ๊ธฐ์ ์ด๋ค. ๋ํ LoRa๋
ADR(Adaptive Data Rates)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋๋ฐ ์ด๋ PER(Packet Error Rate) ๋ฐ SNR(Signal to Noise Ratio),
RSSI(Received Signal Strength Indicator) ๊ฐ์ ๋ถ์ํ์ฌ IoT์ฅ์น ๋ณ๋ก ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก๋ฅ ๊ณผ ์ก์ ํ์๋ฅผ ์กฐ์ ํ๋ ๊ธฐ์ ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 2. ๋ก๋ผ ํ์ฐ ์คํ์ค๋ผ[10]
Fig. 2. A spread spectrum system of LoRa[10]
ํ์ฐ์ธ์๊ฐ ์ปค์ง๋ฉด ๋นํธ ์ ์ก๋ฅ ์ด ๋ฎ์์ง๊ณ ์ ์ก ์๊ฐ์ด ๋์ด๋๋ฉฐ ์ ๋ ฅ์๋ชจ๊ฐ ๋ง์์ง๋ ๋์ ํต์ ์ ์์ ์ฑ์ ๋์์ง๊ณ ๋ฉ๋ฆฌ ์ ์ก์ด ๊ฐ๋ฅ ํ๋ค. ๋์ญํญ(BW
: Bandwith)์ ํ ๋ฒ์ ์ ์กํ ์ ์๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ์๋ฏธํ๊ณ ๋์ญํญ์ด ๋์ ์๋ก ์ ์ก์๋๋ ๋์์ง๋ค. ํ์ฐ์ธ์, ๋์ญํญ, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋นํธ์ ์ก๋ฅ ์
๊ด๊ณ์์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค.
LoRa์ ํ์ฐ์ธ์๋ 7๋ถํฐ 12๊น์ง 6๊ฐ์ ํ์ฐ ์ธ์๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ํญ125kHz, 250kHz, 500kHz์ 3๊ฐ ๋์ญํญ์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ํ์ฉ๋๋
ํ์ฐ ์ธ์ ๋ฐ ๋์ญํญ์ ํด๋น ์ง์ญ์ ๊ธฐ๊ด์ ์ํด ์ ์๋๋ค. ํ์ฐ ์คํํธ๋ผ ๊ธฐ์ ๋ก ์ธํด, ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก๋ฅ ์ด ๋ค๋ฅธ ๋ฉ์์ง๊ฐ ์ง๊ตํ๋ฉฐ ์๋ก ๊ฐ์ญํ์ง ์๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด ์ฉ๋์ ์ฆ๊ฐ์ํฌ ์ ์๋ค.
2.2 LoRa ์ฃผํ์ ๋ฐ ์ฑ๋
๋น๋ฉดํ ๋์ญ์ ์ด์ฉํ๋ ๋ํ์ ์ธ LPWAN์ LoRa, Sigfox, NB-IoT๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ ์ ์ ๋ ฅ ์ค์ฅ๊ฑฐ๋ฆฌ ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก์ ์ ํฉํ๋๋ก ์ค๊ณ๋์๋ค.
LoRa์ ISM ์ฃผํ์ ํ ๋น๊ณผ ์๊ตฌ์ฌํญ ๋ฑ์ ์ง์ญ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅด๋ค. ํ 1์ ์ง์ญ ๋๋ ๋๋ผ๋ณ LoRa ์ฌ์์ ๋ํ๋ธ๋ค. ์ ๋ฝ๊ณผ ์ค๊ตญ์ ์ ์ธํ๊ณ ๋๋ถ๋ถ 900MHz ๋์ญ์ ์ด์ฉํ๊ณ ์๋ค. ์ ๋ฝ์ 863~879MHz๋์ญ ๋ฐ
433MHz์ ์ฌ์ฉํ๊ณ , 125kHz ๋์ญํญ, 0.3~5kbps ๋นํธ ์ ์ก๋ฅ ์ ๊ฐ์ง๋ค. ๋ฏธ๊ตญ์ ์ํฅ๋งํฌ์ ํํฅ๋งํฌ๋ฅผ ํฌํจํ์ฌ ์ด 80๊ฐ์ ์ฑ๋์ ์ฌ์ฉํ๋ค.
์ค๊ตญ์ 779~787MHz ์ฃผํ์ ๋์ญ์์๋ 10dBm ๋ฐฉ์ฌ์ ๋ ฅ์ 6๊ฐ์ ์ฑ๋์ ๊ฐ์ง๋ค. 470~510MHz ๋์ญ์ ์ฃผํ์์์๋ 17dBm ๋ฐฉ์ฌ์ ๋ ฅ์
144๊ฐ์ ์ฑ๋์ ์ด์ํ๊ณ ๋์ฌ ๋ฏธํฐ๋ง ์์ฉ์๋น์ค์ ํ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ๋ํ ์์์ ์ง์ญ์ ์ผ๋ณธ, ํ์ฝฉ, ๋๋ง, ์ฑ๊ฐํฌ๋ฅด, ํ๊ตญ, ๋ฒ ํธ๋จ ๋ฑ ์ค๊ตญ์
์ ์ธํ ๋๋ถ๋ถ์ ๋๋ผ๋ค์ด 900MHz ๋์ญ์ ์ด์ฉํ๊ณ ์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ 920~923MHz๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ณ ๋์ญํญ์ ํฌ๊ธฐ๋ 125kHz์ด๋ฉฐ 1%์ดํ์ Duty
Cycle์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ง์ ์ฑ๋ ์ค 920.9~921.0MHz์ฌ์ด์ ๋์ญ์์๋ 10dBm์ 922.1~ 923.3MHz์ฌ์ด๋ 14dBm์
๋ฐฉ์ฌ์ ๋ ฅ์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ํ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์ ๋ฐฉ์ฌ์ ๋ ฅ์ 23dBm์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ด LoRa๋ ๋น๊ต์ ๋ฎ์ ๋์ญ ์ฃผํ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํจ์ผ๋ก์จ ๊ณ ๋์ญ์ ๋นํด
ํ์ ์ฑ์ด ๋์ ์ค์ฅ๊ฑฐ๋ฆฌ ํต์ ์ ์ ๋ฆฌํ๋ฉฐ ๋์์์ 10km, ๋์ด์์๋ ๋ 20km ์ด์๊น์ง๋ ํต์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ๊ณ ์ต์ ์์ ๊ฐ๋๋ โ134dBm๊น์ง ํ์ฉ๋๋ค.
ํ 1. ์ง์ญ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ก๋ผ ์ฃผํ์ ๋น๊ต
Table 1. Comparison of LoRa Frequency by region
REGION
|
Center Frequency (MHz)
|
Bandwith (kHz)
|
Radiation Power (dBm)
|
EU
|
863~879
|
125/250
|
14
|
433
|
125/250
|
14
|
US
|
902.3~914.9
|
125
|
30
|
903~914.2
|
500
|
26
|
923.3~927.5
|
500
|
26
|
CN
|
779~787
|
125
|
10
|
470.3~489.3
|
125
|
17
|
500.3~509.7
|
125
|
17
|
AU
|
915.2~ 927.8
|
125
|
30
|
915.9~927.1
|
500
|
26
|
923.3~927.5
|
500
|
26
|
KR
|
920~923
|
125
|
10/14/23
|
2.3 LoRaWAN s๋คํธ์ํฌ์ IoT ๋
ธ๋ ๋ถ๋ฅ
LoRaWAN์ LPWAN์ ์ํ ๋งค์ฒด์ ๊ทผ์ ์ด ๊ณ์ธต์ ์ ์ํจ์ผ๋ก์ ๋คํธ์ํฌ ๊ณ์ธต์ ํ๋กํ ์ฝ์ด ํฌํจ๋์ด ์๋ค. LoRaWAN ๋คํธ์ํฌ์ ๊ตฌ์ฑ์ ๋ณํ
ํ ํด๋ก์ง๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ ๋
ธ๋๋ค์ ๋คํธ์ํฌ ์๋ฒ์ ํต์ ํ๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ฃผ๊ณ ๋ฐ๋๋ค. IoT ๋
ธ๋๋ค์ ์๋ชจ ์ ๋ ฅ์ ์ต์ ํ๋ฅผ ์ํด A,B,C์
ํด๋์ค๋ฅผ ์ง์ ํด์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์ธ ๊ฐ์ง์ ํด๋์ค ๋ชจ๋ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์๋ฐฉํฅ ํต์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ก์ ํ๋ ๊ฒ์ ๋ชจ๋ ๋์ผํ๋ฉฐ ์์ ๋๋ ์๋ฒ ๋ฉ์์ง๋ฅผ
ํ์ฉํ๋ ๊ณผ์ ์์ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋์ํ๋ค. A ํด๋์ค ์ฅ์น๋ Up-link ์ ์ก ์ดํ ์ ์ ๊ฐ๋ฐฉ๋๋ ๋ ๊ฐ์ ์งง์ ์์ ์๋์ฐ ๋์ ์๋ฒ๋ก๋ถํฐ์ ํต์ ์ ํ์ฉํ๋ค.
๊ทธ ์ด์ธ์ ์๊ฐ์ ์๋ฒ์์ ์์ ๋๋ ๋ฉ์์ง๋ ์์ ๋ ๋ค์ Up-link ์๊ฐ๊น์ง ๋๊ธฐํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ A ํด๋์ค ์ฅ์น๋ ๋น๋๊ธฐ์์ด๋ฉฐ ์ต์ ์ ๋ ฅ์ ์๋นํ๋ค.
๋ณด๋ผ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์์ ๋๋ง๋ค ์ ์ก์ ์์ํ๊ณ ์ฌ์ ์ค์ ๋ ์๊ฐ ๋์ ๋๊ธฐํ ํ ์๋ต์ ์์ ํ๋ค. B Class ์ฅ์น๋ A Class ๋์์ ๋ฐํ ์์
์ถ๊ฐ์ ์ธ ์์ ์๋์ฐ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐฉํ๋ค. ๋คํธ์ํฌ์์ ๋๊ธฐํ๋ฅผ ์ํด B Class ์ฅ์น๋ 128์ด๋ง๋ค ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์์ ์๊ฐ๊ณผ ๋๊ธฐํ๋ ๋น์ฝ์ ์์ ํ๋ค. C
Class ์ฅ์น๋ ๊ฑฐ์ ์ฐ์์ ์ธ ๊ฐ๋ฐฉ ์์ ์๋์ฐ๋ฅผ ์ ๊ณตํ๋ค. ํด๋น ์๋์ฐ๋ End-Point ์ ์ก ๋์์๋ง ์์ ์ด ์ค์ง ๋๋ค. C Class ์ฅ์น๋
์์ ๋๋ ๋ฐ์ดํฐ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ์ ์ก๋๋ ๋ฐ์ดํฐ ํฌ๊ธฐ๋ณด๋ค ํฐ ๊ฒฝ์ฐ์ ์ ํฉํ๋ฉฐ ์ง์ฐ์๋๊ฐ ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ๋ฐ๋ฉด ์๋ชจ ์ ๋ ฅ์ด ๊ฐ์ฅ ๋๋ค.
3. ์๊ฐ๋ง ํ๊ฒฝ ๊ตฌ์ถ
3.1 ํ๋์จ์ด ๊ตฌ์ฑ
๊ทธ๋ฆผ. 3์ ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น์ LoRa ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก ๋ชจ๋ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น๋ ์ผ์๋ฅผ ํตํด์ ์ ์, ์ ๋ฅ๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ณ ์ฐ์ฐ์
์ํํ์ฌ ๋์ค์ ๋ฅ, ์ ์ฐ์ ํญ ๋ฑ์ ์ค์๊ฐ์ผ๋ก ๊ณ์ฐํ๋ค. ์ฅ์น์์ ๋ณด๋ด๋ ์ถ๋ ฅ์ ์ ์, ๋ถํ์ ๋ฅ, ์ ํญ์ฑ ๋์ค์ ๋ฅ, ์ฉ๋์ฑ ๋์ค์ ๋ฅ, ์ ๋ ฅ, ๊ณ ์ฅ์ฝ๋
๋ฑ์ด ์๋ค. LoRa ํต์ ์ ๋ํ ํนํ๊ถ์ Semtech็คพ์์ ์์ ํ๊ณ ์์ง๋ง ํต์ ๋ชจ๋์ ๋ค์ํ ์
์ฒด์์ ์ ์๋๋ค. ์คํ์ ์ฌ์ฉ๋ LoRa ํต์
๋ชจ๋์ HOPERF ELECTRONIC์ฌ์ RFM95W์ด๋ค. RFM95W Transceiver๋ 3.3V์ ์ ์์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์๋์ด๋
ธ Pro Mini๋
RFM95W ์ 3.3V์ ์ ์์ ๊ณต๊ธํด์ฃผ๊ณ SPI ์๋ฆฌ์ผ ํต์ ์ผ๋ก ์ฐ๊ฒฐํ์ฌ ํ์๊ณ ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น๋ก๋ถํฐ UART ์๋ฆฌ์ผ ํต์ ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ
์ ์ก๋ฐ์ ์ ์๋๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ ๋ผ์ฆ๋ฒ ๋ฆฌํ์ด3 B๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ์๊ณ RFM95W์ SPI ์๋ฆฌ์ผ ํต์ ์ ํตํด ์ฐ๊ฒฐํ์๋ค. ์ํ
๋๋ ์ต์
์๊ตฌ์กฐ๊ฑด์ธ 2dBi์ ์ด๋์ ๊ฐ์ง๋ ์ ํ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 3. ๋ก๋ผํต์ ์ ์ํ ์ก์์ ํ๋์จ์ด ๊ตฌ์ฑ
Fig. 3. A Transmitter and Gateway for LoRa Data Packets.
3.2 ์ํํธ์จ์ด ๊ตฌ์ฑ
์ํํธ์จ์ด๋ ์คํ์์ค๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. LoRa ๋ฌด์ ๋ง์ ๊ตฌ์ฑํ๊ธฐ ์ํ ๋ํ์ ์ธ ์คํ์์ค ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ๋ RadioHead์ WaspSX1272๊ฐ
์๋ค. ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์ ์ฌ์ฉํ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ๋ Librlium์์ ์ ๊ณตํ๋ WaspSX1272.h๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ก์ ๋ถ์ ์์ ๋ถ๋ฅผ ํ๋ก๊ทธ๋๋ฐ ํ์๋ค. ๋ํ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์
์ ์๋ ๋ฌด์ ์ฃผํ์ ์ฑ๋๊ณผ LoRa ๋ชจ๋๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ํํฉ์ ๋ง๊ฒ ์์ ํ์๋ค. ์ฑ๋์ ์ ์กํ์๋ฅผ 14dBm๊น์ง ์ฌ์ฉํ ์ ์๋ ์ง์ ์ฑ๋ 7๊ฐ๋ฅผ ์ ์ํ์๋ค.
LoRa ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก๋ชจ๋์ ๋
ธํธ ํ์
์ C Class๋ก, ์ ์ก๋ชจ๋์ ๋ถ์ฐฉ๋ ์ปจํธ๋กค๋ฌ์ธ ์๋์ด๋
ธ๊ฐ ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น๋ก๋ถํฐ ์ ์กํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ฑด๋ค๋ฐ์ผ๋ฉด,
์ํธํํ๊ณ LoRaWAN ๋ฉ์์ง ํฌ๋งท์ ๊ตฌ์ฑํ์ฌ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ก ๋ฉ์์ง๋ฅผ ์ ์กํ๋ค. ์ฅ์น๋ ๋ฉ์์ง๋ฅผ ์ ์กํ ํ ๋ค์ด๋งํฌ๋ฅผ ๊ธฐ๋ค๋ฆฐ๋ค. ๋ํ ํ์ด๋ก๋๋ฅผ ์ํธํํ๊ธฐ
์ํด Gerben Den Hartog์ AES๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค. AppKey๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ํ์ด๋ก๋๋ฅผ ์ํธํ ํ ๋ค์ LoRaWANํ๋ ์์ ๋ฃ๊ณ NwKSKey๋ฅผ
์ฌ์ฉํ์ฌ ์ ์ฒด ํ๋ ์์์ 4๋ฐ์ดํธ MIC๋ฅผ ๊ณ์ฐํ์๋ค.
๋ฉ์์ง ์์ ๋ถ์ธ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ ํต์ ๋ชจ๋๋ก๋ถํฐ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ ์ก ๋ฐ๊ณ ํจํท์ ๋ณด๋ฅผ Node-red๋ฅผ ์ด์ฉํด ์๋ฒ๋ก ์ ์กํ๋๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค. ์ ์ก ๋ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋
ํ
์คํธ ํ์ผ ํ์์ผ๋ก ์ ์ฅ๋๊ณ ๋
ธ๋๋ ๋์์ JSON ํ์ผ๋ก ๋ณํ ํ, MQTTํ๋กํ ์ฝ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ Mosquito ๋ธ๋ก์ปค๋ก ๋ณด๋ด์ง ํ ์๋ฒ๋ก ์ ์ก ๋๋ค.
๋ํ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ์ฃผ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ๋ค์ด๋งํฌํ์ผ์ ํ์ธํ๋ค. ๋
ธ๋์ ์ ์กํ ๋ฉ์์ง๊ฐ ์์ผ๋ฉด IoT์ฅ์น๋ก๋ถํฐ ๋ฉ์์ง๋ฅผ ๋ฐ์ ์งํ ๋ค์ด๋งํฌ ๋ฉ์์ง๋ฅผ
์ ์กํ๋ค.
4. ์คํ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ฐ ๊ฒฐ๊ณผ
์ ์ํ ํ๋์จ์ด๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ก์ ๋ถ์ ์์ ๋ถ ์ฌ์ด์ RSSI(Received Signal Strength Indication)์ SNR(Signal
to Noise Ratio)๋ฅผ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์ ๋ฐ๋ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์์ ์ธก์ ํ์๋ค. ํ 2๋ ์คํ์ ์ฌ์ฉํ LoRa ๋ชจ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. LoRa ๋ชจ๋๋ ๋์ญํญ,(Bandwith) ํ์ฐ์ธ์(Spreading Factor), ๋ถํธํ์จ(Cording
Rate)์ ์กฐํฉํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ ์ ์๋ ๋ชจ๋๋ง๋ค ์ ์ก๊ฑฐ๋ฆฌ์ ์๋, ๋ฐ์ดํฐ ํฌ๊ธฐ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ ๊ฐ ์ฑ๋๋น ์ฃผํ์ ๋์ญ์ 125kHz๋ฅผ
์ฌ์ฉํ๋ฏ๋ก ๋ถํธํ์จ์ 4/5๋ก ์ ์ ํ์๊ณ , IoT์ฅ์น์ ํน์ฑ์ ๋ฐ์ดํฐ์์ด ์์ผ๋ฏ๋ก ํ์ฐ์ธ์๋ 12๋ก ์ค์ ํ์๋ค. ์คํ์ ์ฌ์ฉ๋ LoRa ๋ชจ๋๋ ๋ฐ์ดํฐ
ํ ๋ฒ์ ๋ณด๋ผ ์ ์๋ ๋ฐ์ดํฐ์์ ์์ง๋ง ๊ฐ์ฅ ์ข์ ์์ ๊ฐ๋๋ก ๋์ ๋ฒ์๋ฅผ ๋ด๋น ํ ์ ์๋ค. ์ฑ๋์ ์ต๋ ์ ์กํ์๊ฐ 14dBm๊น์ง ์ฌ์ฉ๊ฐ๋ฅํ ์ฑ๋
์ค 922.1MHz๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์ฑ๋ฅ์คํ์ ์ํด ์ฅ์ ๋ฌผ์ด ์๋ LoS(Line of Sight) ์ํ์ ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ, ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์คํ, ๋์ฌ ์
์ ํจ ํต์ ๋ฒ์ ์คํ์ ์งํํ์๊ณ , ์ค์ฆ ์คํ ์ฅ์๋ฅผ ๊ณต์
์ฌ๋ก ์ ์ ํ์๊ณ LoRa ํต์ ์ ํ์ฉํ์ฌ ๋ฐ์ดํฐ ๋ชจ๋ํฐ๋ง์ ์ํํ์๋ค.
ํ 2. ์ง์ญ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ก๋ผ ์ฃผํ์ ๋น๊ต
Table 2. Comparison of LoRa Frequency by region
Parameters
|
LoRa Mode
|
BandWith(kHz)
|
125
|
Cording Rate
|
4/5
|
Spreding Factor
|
12
|
Sensitivity(dB)
|
-134
|
Transmission Time(ms) for a 100-byte packet sent
|
4245
|
4.1 ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์ฑ๋ฅ ๋ฐ ์ ํจ ํต์ ๋ฒ์ ์คํ
์งง์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์์ ์ํํ๋ ์คํ์ ๋น๊ต๊ธฐ์ค์ ์ํด LoS ์ํ์์ ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ์ ํ์๋ค. ์ฅํด๋ฌผ์ด ์๋ ์ด๋์ฅ์์ 100๋ฏธํฐ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ฅผ 5๋ฏธํฐ์ฉ ์ด๋ํ๋ฉฐ
RSSI์ SNR์ ์ธก์ ํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ. 4์ ๊ทธ๋ฆผ. 5๋ ๊ฐ๊ฐ LoS ์ํ์์์ ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. 20๋ฏธํฐ ์ง์ ๊น์ง๋ ์์ ์ ํธ๊ฐ๋๊ฐ ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ์ค์ด๋ค๊ณ ์ดํ์๋ ์ ์ ๋ ์๋งํ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ค.
5๋ฏธํฐ ์ง์ ์์ RSSI๋ ํ๊ท -60dBm์ ๋ํ๋์ผ๋ฉฐ 25๋ฏธํฐ ์ง์ ์์๋ -76dBm์ผ๋ก 100๋ฏธํฐ ๊น์ง ๊ตฌ๊ฐ ์ค ์๋์ ์ผ๋ก ์์ ์ ํธ๊ฐ๋๊ฐ ๊ธ๊ฐํ์๋ค.
100๋ฏธํฐ ์ง์ ์์๋ -86dBm์ ํธ ๋๋น ์ก์๋น์ธ SNR์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ๋ฉ์ด์ง์๋ก ์ก์์ ์์ด ๋์ด๋จ์ ๋ณด์์ง๋ง 100๋ฏธํฐ ์ ๊ตฌ๊ฐ์์ ์ ํธ์ ์ธ๊ธฐ๊ฐ
์ก์๋ณด๋ค ์ฐ์์ ์๋ ์ํ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 4. ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์ฑ๋ฅ ์คํ์ RSSI ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 4. RSSI result of Short-range Experiment
๊ทธ๋ฆผ. 5. ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์ฑ๋ฅ ์คํ์ SNR ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 5. SNR result of Short-range Experiment
๊ทธ๋ฆผ. 6๋ ํต์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ ์ ํจ ๋ฒ์๋ฅผ ์ธก์ ํ๊ธฐ ์ํ ์คํ ์ํ ์ง์ญ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ์ด ์ง์ญ์ ์ ๋ถํ์ ๋์ ๋ด์ ์๊ฐ๋ค๊ณผ ์ํํธ ๋จ์ง๊ฐ ๋ฐ์ง๋ ์ง์ญ์ ๊ฐ๋ก์ง๋ฅด๋
NLoS(None Line of Sight)์ง์ญ์ด๋ค. LoRa ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ ์ ๋ถํ์ ๋์ ๋ด์ ์์นํ ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ 4์ธต ์ฐฝ๊ฐ์ ์ค์นํ์๋ค.
์คํ์ 3km ์ง์ ๊น์ง 500 ๋ฏธํฐ ๋จ์๋ก ์ด๋ํ๋ฉฐ ์ค์ธ์์ ์ํ ํ์๋ค. ๊ฐ ์ง์ ์์ ํจํท์ 10์ด๋จ์๋ก 1000ํ ์ ์กํ์๊ณ ์ธก์ ๊ฐ์ ํ๊ท ํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 7๊ณผ ๊ทธ๋ฆผ. 8์ ๊ฐ ์ง์ ์์ ์ธก์ ํ RSSI์ SNR๊ฐ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ฅผ 4์ธต์ ์ค์นํ๊ณ ์ง์ 1์ธต์ผ๋ก ๋ด๋ ค๊ฐ์ ์ธก์ ํ RSSI์ SNR์ ๊ฐ๊ฐ -67dBm๊ณผ
6dB๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค. ์ด ๊ฐ์ ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ LoS์์ 10๋ฏธํฐ์์ ์ธก์ ํ ๊ฒ๊ณผ ๋น์ทํ ๊ฐ์ผ๋ก 4์ธต์ ์์นํ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ๋๋ต 10๋ฏธํฐ ์ธ ๊ฒ์
๊ฐ์ํ๋ฉด ์์ํ ์ ์๋ ์์น์ด๋ค. ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ผ ์์ ์ ํธ๊ฐ ๊ฐ์ ํ๋ ๊ฒฝํฅ์ ๋ณด์ด๊ณ ์์ผ๋ฉฐ 2km ๋ถ๊ทผ์์๋ RSSI์ SNR๊ฐ์ด ๋น๊ต์
๋ ๋ฎ๊ฒ ์ธก์ ๋์๋๋ฐ ๊ทธ๋ฆผ. 6์์ 3km ์ง์ ์ ์์นํ ๋ฐฉ์ก๊ตญ์ ์ํฅ์ผ๋ก ์ถ์ ๋๋ค. 3km ์ง์ ์์๋ ํจํท์ด ์์ ๋์ง ์์๋ค. SNR์ ๊ฐ์ 500๋ฏธํฐ ์ง์ ์์ 0์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋๋ฐ
์ด๋ ์์ ์ ํธ์ ์ก์์ ๋น์จ์ด ๊ฐ์์ ๋ํ๋ธ๋ค. 500๋ฏธํฐ ์ดํ๋ถํฐ๋ ์ก์์ ๋น๊ฐ ์๋์ ์ผ๋ก ๋ ๋๊ฒ ์์ ๋๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 6. ๋ก๋ผ ํต์ ๋ฒ์ ์ธก์ ์คํ
Fig. 6. A Communication Coverage Test Area
๊ทธ๋ฆผ. 7. ๋ก๋ผ ํต์ ๋ฒ์ ์ธก์ ์คํ์์ SNR ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 7. A RSSI result of Communication Coverage Test
๊ทธ๋ฆผ. 8. ๋ก๋ผ ํต์ ๋ฒ์ ์ธก์ ์คํ์์ RSSI ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 8. A SNR result of Communication Coverage Test
4.2 ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์คํ
๊ทธ๋ฆผ. 9๋ ์คํ์ ์ฌ์ฉ๋ ๋ถ์ ํจ์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ฉฐ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ฅ ๋ง์ด ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น์ ํน์ฑ์ ๋ถ์ ํจ ๋ด๋ถ์ ์ค์น๋๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง์ผ๋ฏ๋ก ๋ถ์ ํจ์
์ํ ์ ํธ์์ ๊ฐ๋์ ๋ณํ์ ๊ดํด ์คํํ์๋ค. ๋ถ์ ํจ 1 ์ธํจ์ ์ฌ์ง์ ์ฝ 1.6mm์ ์ฒ ํ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์์ผ๋ฉฐ ๋ฎ๊ฐ๋ ์ฝ 1mm์ ๋๊ป๋ก ์์ ์ฒ ํ๊ณผ
๋ง๊ฐ์ฌ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์๋ค. ๋ถ์ ํจ 2๋ ๋๊ป 2mm์ ํ๋ผ์คํฑ ์ฌ์ง์ด๊ณ ๋ถ์ ํจ 3์ ์ ๋ถ 1.6mm์ ์ฒ ํ์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์๋ค. ์คํ ๊ตฌ์ฑ์ 3๋ฏธํฐ์
๊ฑฐ๋ฆฌ์์ ๊ฒ์ดํธ ๋ถ์ ํจ์ ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐฉํ์ ๋์ ๋ซ์์ ๋ ๊ฐ๊ฐ 1000๊ฐ์ ํจํท์ ์ ์กํ์ฌ RSSI์ SNR์ ์ธก์ ํ์๋ค. ํ 3์ ๋ถ์ ํจ ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์คํ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. SNR์ ๊ฐ์ ๋ถ์ ํจ ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐฉํ์ ๋์ ๋ซ์์ ๋ ๊ฑฐ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณด์ ์ก์์๋ ์ํฅ์
๋ฏธ์น์ง ์๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณผ ์ ์๋ค. ์คํ์์ ๋ถ์ ํจ 1, 2, 3์ ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐฉํ์์ ๋ RSSI๊ฐ์ด -53~-54dBm์ผ๋ก ์ธก์ ๋์๋๋ฐ ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ LoS
์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ์ 5๋ฏธํฐ ์ง์ ์ ์ธก์ ๊ฐ๋ณด๋ค ๋ฎ์ ์์น์ด๋ค. ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ๋ซ๊ณ ํ ์คํ์์๋ ๋ถ์ ํจ 1, 2, 3์ด ๊ฐ๊ฐ -60, -57, -63dBm์ผ๋ก RSSI๊ฐ์
ํ๋ฝ ์์น๊ฐ ์์ดํ๊ฒ ์ธก์ ๋์๋ค. ํ๋ผ์คํฑ ์ฌ์ง์ ๋ถ์ ํจ 2๋ ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ๋ซ์์ ๋ RSSI์ ๊ฐ์ด -57dBm์ผ๋ก ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ์ด๊ณ ์ธก์ ํ์ ๋ ๋ณด๋ค 3dBm
๋งํผ ๋ ๊ฐ์ ํ์๋๋ฐ ์ฒ ํ์ ์ธํจ์ ๊ฐ์ง๋ ๋ถ์ ํจ 1, 3๋ณด๋ค ์์ ์ ํธ๊ฐ๋์ ์ธ๊ธฐ๊ฐ ๋น๊ต์ ์ํญ ๊ฐ์ํ์๋ค. ์ธํจ์ ๋๊ป์์๋ ํ๋ผ์คํฑ ์ฌ์ง์ด ๊ฐ์ฅ
๋๊บผ์์๋ ๋ถ๊ตฌํ๊ณ ๊ฐ์ฅ ๋ฎ์ ๊ฐ์ ์ ๋๋ฅผ ๋ณด์๋ค. ๋ถ์ ํจ 1๊ณผ 3์ ๊ฐ์ ์ฌ์ง์ด๋ ๊ฐ์์ ๋์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์๊ฒผ๋ค. ๋ถ์ ํจ 1์ ๋ฎ๊ฐ๋ฅผ ๋ซ์์ ๋ 6dBm์ด
๊ฐ์ํ์๊ณ ๋ถ์ ํจ 3์ 10dBm์ด ๊ฐ์ํ์๋ค. LoRa์ RSSI์ ๊ฐ์ ์ ๋๋ ๋ถ์ ํจ๋ง๋ค ๋ค๋ฅด์ง๋ง ๋ถ์ ํจ์ ์ฌ์ง์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๊ฐ์ํ์์ผ๋ฉฐ ๊ฐ์
์ฌ์ง์ด๋ผ ํ๋๋ผ๋ ๋๊ป์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ์์ ๋๊ฐ ๋ค๋ฅด๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 9. ํฌ๊ณผ์ฑ๋ฅ์คํ์ ์ํ ๋ถ์ ํจ
Fig. 9. Distributors for Permeation performance test
ํ 3. ๋ถ์ ํจ์ ํฌ๊ณผ์ฑ๋ฅ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ
Table 3. Permeation performance Test Results of Distributors
Parameter
|
Range (m)
|
Success (%)
|
Mean SNR(dB)
|
Mean RSSI (dBm)
|
Sensitivity (dB)
|
Open
|
Close
|
Difference
|
Open
|
Close
|
Difference
|
Distributor_1
|
3
|
100
|
-6
|
-6
|
0
|
-54
|
-60
|
6
|
-134
|
Distributor_2
|
3
|
100
|
-6
|
-6
|
0
|
-54
|
-57
|
3
|
-134
|
Distributor_3
|
3
|
100
|
-6
|
-6
|
0
|
-53
|
-63
|
10
|
-134
|
๊ทธ๋ฆผ. 10๋ ์ธต๊ฐ ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ์ํ์ ์งํํ ๊ฑด๋ฌผ๊ณผ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด ๋ฐ IoT์ฅ์น์ ๋ฐฐ์น๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ฑด๋ฌผ์ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ฒฝ๋ฉด์ ๋๊ป ๋ฐ ์ฌ์ง์ ๊ฐ ๊ฑด๋ฌผ๋ง๋ค ๋ค์ํ๋ฏ๋ก
์งํ 1์ธต์ ๊ฐ์ง๋ ์์์ 4์ธต ๊ฑด๋ฌผ์์ ์ธต๊ฐ ๊ฐ์ ์ ๋๋ฅผ ์ธก์ ํ์๋ค. ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ ๊ฑด๋ฌผ์ 4์ธต ์ค์ ๋ณต๋์ ์ค์นํ์๊ณ ์งํ 1์ธต๊น์ง ํ ์ธต์ฉ ๋ด๋ ค๊ฐ๋ฉฐ
1000๊ฐ์ ํจํท์ ์ ์กํ์๋ค. ํ 4๋ ์ธต๊ฐ ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์คํ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ฐ์ 4์ธต ๋ณต๋์์ 3๋ฏธํฐ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ฅผ ๋๊ณ ์ธก์ ํ ๊ฐ์ -54dBm์ด๊ณ ๋ถ์ ํจ ์คํ์์ ์ธก์ ๊ฐ๊ณผ ๊ฐ๋ค. 3์ธต์์
๋ณด๋ธ ํจํท์ ์์ ์ ํธ ๊ฐ๋๋ -90dBm์ผ๋ก 36dBm๋งํผ ํฐ ํญ์ผ๋ก ํ๊ฐํ์๋ค. 2์ธต์ RSSI๊ณผ SNR์ ๊ฐ์ ๊ฐ๊ฐ -104dBm, -9dB๋ก
3์ธต๊ณผ ๋น๊ตํ์ ๋ RSSI๊ฐ์ 14dBm, SNR ๊ฐ์ 13dB ๊ฐ์ํ์๋ค. 1์ธต๊ณผ ์งํ 1์ธต์ RSS๊ฐ์ -112dBm์ผ๋ก ๊ฐ์ ๊ฐ์ ๋ํ๋์ผ๋ฉฐ
1์ธต์ SNR๊ฐ์ -17dB๋ก ์งํ 1์ธต์ -11dB๋ณด๋ค ๋ ๋ฎ๊ฒ ์ธก์ ๋์๋ค. ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ์์ ์ก์ ๊ธฐ์ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์งง์์๋ก ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ์ํ ๊ฐ์ ์ ๋๊ฐ
์ฌํด์ง๋ ๊ฒ์ ๊ฐ์ํ์ ๋ ์ฌํ ์ฅ์ ์์ธ์ด ์๋ค๋ฉด ์ธต์ด ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ์ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ๊ฐ ์ค์ด๋๋ ๊ฒ์ ์์ํ ์ ์์๋ค. ๋ํ ์ธต์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๊ฐ์
๊ธฐ์ธ๊ธฐ๋ ๊ฐ์ํ์์ง๋ง ๋ฒฝ ๋๋ ์ฅ์ ๋ฌผ์ ์ํ ํ์ ๋ก ๊ฐ์ ์ ํญ์ ๋ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋จ์ ์ธก์ ๊ฐ์ ํตํด ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ํน์ดํ ์ ์ ์งํ 1์ธต ๋ณด๋ค 1์ธต์
SNR๊ฐ์ด ๋ ๋ฎ์ ์์น๋ฅผ ๋ํ๋๋ค. ๋ํ 1์ธต์ ๋ค๋ฅธ ์ธต๊ณผ ๋ค๋ฅด๊ฒ ์์ ์จ 1000๊ฐ์ ํจํท ์ค 73๊ฐ์ด ํจํท์ ์์ ํ์ง ๋ชปํ์๋๋ฐ ์์ ์ค๋ฅ๋ฅผ ๋ถ์ํ
๊ฒฐ๊ณผ SNR์ ์์น๊ฐ ๋์ ์์ ์ค๋ฅ๊ฐ ๋ฐ์ํ ๊ฒ์ด ๊ทธ ์์ธ์ผ๋ก 1์ธต์์์ ๊ณ ์์คํ ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํ ์ก์์ด ๋ง์ด ๋ฐ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์์๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 10. ๋ก๋ผ ํต์ ๋ฒ์ ์ธก์ ์คํ์์ RSSI ์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 10. Experiment configuration for Permeation performance test
ํ 4. ๊ฑด๋ฌผ์ ์ธต๊ฐ ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ
Table 4. Permeation performance Test Results of Interlaye
Parameter
|
Range(m)
|
Success(%)
|
Mean SNR(dB)
|
Mean RSSI (dBm)
|
Sensitivity(dB)
|
Margins(dB)
|
4th floor
|
3
|
100
|
6
|
-54
|
-134
|
80
|
3rd floor
|
3
|
100
|
4
|
-90
|
-134
|
44
|
2nd floor
|
6
|
100
|
-9
|
-104
|
-134
|
33
|
1st floor
|
10
|
99.27
|
-17
|
-112
|
-134
|
30
|
B1
|
13
|
100
|
-11
|
-112
|
-134
|
30
|
4.3 ์ค์ธก ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก ์คํ
์ค์ธก ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ ์กํ๊ณ ๋ชจ๋ํฐ๋งํ๊ธฐ ์ํด ์์์ ๊ณต์
์ฌ ๋ถ์ ํจ์ ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น์ LoRa ๋ชจ๋์ ์ค์นํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ. 11์ ์ค์น ์ฅ์๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ ๊ทธ๋ฆผ. 12๋ ๋ชจ๋ํฐ๋ง ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ์ผ์ธ์ ์์นํ ๋ถ์ ํจ์ ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น์ LoRa๋ฐ์ดํฐ ์ ์ก ๋ชจ๋์ ์ค์นํ๊ณ ๊ฑด๋ฌผ ์์ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ฅผ ์ค์นํ์๋ค.
๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ Wi-fi๋ฅผ ์ด์ฉํด ์๋ฒ๋ก ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ ์กํ์๋ค. ๊ฒ์ดํธ์จ์ด๋ LoRa๋ก ๋ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ Node-red๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ MQTT ํ๋กํ ์ฝ๋ก ์๋ฒ์
์ ์กํ๋ค. ์ก์ ๋ถ์ ์์ ๋ถ์ ์ง์ ๊ฑฐ๋ฆฌ๋ ์ฝ 3๋ฏธํฐ์์ผ๋ฉฐ ์ ์กํ ๋ฐ์ดํฐ์ RSSI์ ํ๊ท ๊ฐ์ -79dBm์ด๊ณ SNR์ ํ๊ท ๊ฐ์ 7dB์ ๋ํ๋ด์๋ค.
์์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฑ๋ฅ ์คํ, ํฌ๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์คํ๊ณผ ๋น๊ตํด ๋ณด๋ฉด 3๋ฏธํฐ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ถ์ ํจ, ๊ฑด๋ฌผ์ธ๋ฒฝ์ด ์กด์ฌํ๋๋ผ๋ ์ถฉ๋ถํ ํต์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ ์ํ์์ ์ ์ ์๊ณ
์ก์์ ์ํ๋ ์ํธํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ. 12๋ ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น๋ก 20์ผ๊ฐ ์ธก์ ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. 3์์ ์ ์, ์ ๋ฅ, ์ ๋ ฅ ๋ฐ ๋์ค์ ๋ฅ์ ์ธก์ ๊ฐ์ 5๋ถ ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ์ ์กํ์๋ค. 20์ผ๊ฐ์
๋ฐ์ดํฐ์ ๋ก๊ทธ๋ฅผ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ ์ด 5682๊ฐ์ ํจํท์ ์ ์กํ์์ผ๋ฉฐ ์์ ํ ํจํท์ ์๋ 5677๊ฐ๋ก ์์ ์จ์ 99% ์ด์์ผ๋ก ํ์ธ๋์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 11. (a) ๋ก๋ผ ์ก์ ๋ชจ๋ ๋ฐ ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น ์ค์น ์ฅ์, (b) ๋ก๋ผ ์๊ฐ๋ง ๊ฒ์ดํธ ์จ์ด ์ค์น ์ฅ์
Fig. 11. (a) Electrical safety IoT devices installation point with LoRa transmit module,
(b) LoRa Gateway installation point
๊ทธ๋ฆผ. 12. ์๊ฐ๋ง ๋ก๋ผ ํต์ ์ ์ฌ์ฉํ ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น ๋ชจ๋ํฐ๋ง ๋ฐ์ดํฐ
Fig. 12. Electric safety IoT device monitoring data using LoRa communication
5. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์ ๊ธฐ์์ IoT ์ฅ์น์ ๋ฐ์ดํฐ ๋ชจ๋ํฐ๋ง์ ์ํด LoRa ํต์ ์๊ฐ๋ง ๊ฒ์ดํธ์จ์ด ํ๋กํ ํ์
์ ์ ์ํ์๋ค. ์๊ฐ๋ง ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์ ์ฑ๋ฅํ๊ฐ๋ฅผ
์ํด ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ๊ณผ ์ ํจ ํต์ ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ ๋ฐ ํฌ๊ณผ ์คํ์ ์ํํ๊ณ RSSI์ SNR์ ์ธก์ ํ์๋ค. ๋จ๊ฑฐ๋ฆฌ ์คํ์์ RSSI์ SNR์ ๊ฑฐ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ์๋
๋ช
ํํ์์ผ๋ฉฐ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ์ฆ๊ฐํ ์๋ก ๊ฐ์ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ๋ ์ค์ด๋ค์๋ค. ์๊ฐ ๊ฑด๋ฌผ๊ณผ ๊ฑด๋ฌผ์ด ๋ฐ์งํ ์ง์ญ์์ ํต์ ๊ฐ๋ฅ๋ฒ์๋ 2.5km๊น์ง ๊ฐ๋ฅํ์ง๋ง ์์ ์ ์ธ ํต์ ์
์ํด์๋ SNR๊ฐ์ด -10dB ์ด์์ด๊ณ RSSI์ ๊ฐ์ด 20dBm ์ ๋์ ์ฌ์ ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ 1.5km์ด๋ด์ ๋ฒ์๋ฅผ ๋ด๋นํ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ถ์๋๋ค. ์ธต๊ฐ
์คํ์์ RSSI์ SNR์ ๊ฐ์ ๋ ํฐ ํญ์ผ๋ก ์ฆ๊ฐํ์์ง๋ง ์ง์ ๊ฑฐ๋ฆฌ ์ฝ 13๋ฏธํฐ์ ์งํ 1์ธต๊น์ง ํต์ ์ด ๊ฐ๋ฅํจ์ ๋ณด์๋ค. ๋ํ ๋ถ์ ํจ์ ์ํ ๊ฐ์ ๋
์ฌ์ง๊ณผ ๋๊ป์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐจ์ด๋ฅผ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ํฅํ ์ํ
๋์ ์ํํธ์จ์ด๋ฅผ ์ต์ ํ๋ฅผ ์ํํ๊ณ , ์ ๊ธฐ์์ IoT์ฅ์น๋ฅผ ์ฆ๊ฐ์์ผ ํ๋์ ๊ฒ์ดํธ์จ์ด์ ์ฐ๊ฒฐํ
์ ์๋ ์ฅ์น์ ๊ฐ์๋ฅผ ํ์
ํ๋ ์ถ๊ฐ์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์ด์ผ ํ๋ค.
Acknowledgements
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ํ๊ตญ์๋์ง๊ธฐ์ ํ๊ฐ์์ ์๋์ง์์ ๊ธฐ์ ๊ฐ๋ฐ์ฌ์
์ ์ง์์ ์ํ์ฌ ์ด๋ฃจ์ด์ง ์ฐ๊ตฌ๋ก์, ๊ด๊ณ๋ถ์ฒ์ ๊ฐ์ฌ ๋๋ฆฝ๋๋ค.
References
Lee Sang-Keon, 2017, A Statistical Analysis on the Electrical Accident, KESCO, WanJuGun.,
Rep. 2016-26
kim Young-Seok, 2018, Standardization of electrical safety IoT devices for safety
management of electrical equipment, The Korean Institute of Electrical Engineers Conf.,
pp. 19-30
Lee Sang-Ick, Kim Tae-Won, Oh Su-Jeong, Park Chang-Ho, 2017, Design of Electrical
Safety Management System using Electrical Safety IoT Devices, The Korean Institute
of Electrical Engineers Conf., pp. 1660-1660
Lim Jun-yeong, Kim Dong-hyun, Kim Jong-deok, 2018, Performance Analysis of LoRa According
to the Location in Indoor Concrete Compartment, The Journal of Korean Institute of
Communications and Information Sciences, Vol. 43, No. 8, pp. 1337-1346
Lim Jun-yeong, Lee Jae-min, Kim Dong-hyun, Kim Jong-deok, 2017. 7, Performance Analysis
of LoRa(Long Range) according to the Distances in Indoor and Outdoor Spaces, Journal
of KIISE, Vol. 44, No. 7, pp. 733-741
Shin Jae-ho, Lim Jun-yeong, Kim Dong-hyun, Kim Jong-deok, March 2018, Link Performance
Analysis of LoRa for Real-time Information Gathering in Maritime Conditions, Journal
of KIISE, Vol. 45, No. 3, pp. 303-310
Yi Dong Hee, Kim Suk Chan, 2017, Analysis of Computer Simulated and Field Experimental
Results of LoRa Considering Path Loss under LoS and NLoS Environment, The Journal
of Korean Institute of Communications and Information Sciences, Vol. 42, No. 2
Ko Jun-Hyeok, Han Dong-Kyun, Lee Se-Ra, Park Ha-Yeon, Kim Dong-Hoi, July. 2017, Implementation
of GPS-based Wireless Loss Prevention System using the LoRa Module, Journal of Digital
Contents Society, Vol. 18, No. 4, pp. 761-768
Shin Jaejun, Eun Seongbae, So Sun-Sup, Kim Byungho, Apr. 2018, Design and Implementation
of LoRa-based Emergency Exit Guide System, Journal of the Korea Institute of Information
and Communication Engineering, Vol. 22, No. 4, pp. 569-574
Semtech Corporation , May 2015, https://www.semtech.com/ uploads/documents/an1200.22.pdf
์ ์์๊ฐ
ํ ์ฑ ์ค (Seong-Jun Hong)
1985๋
02์ 21์ผ์
2010๋
๊ฐ์๋ํ๊ต ๋ฌผ๋ฆฌํ๊ณผ ์กธ์
2015๋
๊ณผํ๊ธฐ์ ์ฐํฉ๋ํ์๋ํ๊ต ์๋์ง๋ณํ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ)
2016๋
~ํ์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฐ๊ตฌ์
์ ์ฉ ์ฑ (Yong-Uk Jung)
1974๋
12์ 16์ผ์
2000๋
๋์ง๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
2009๋
๊ด์ด๋ ์ ๋ณดํต์ ๋ํ์ ์กธ์
(์์ฌ)
2014~2016 ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ฒ๋ถ์ฅ
2018~ํ์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์๊ฒฉ์์คํ
์์์ฐ๊ตฌ์
๊ฐ ์ ์ฐ (Seok-Woo Kang)
1972๋
1์ 19์ผ์
1997๋
2์ ํธ์๋ ์ ์ด๊ณ์ธก๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
2017๋
~ํ์ฌ ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ ์์ฐ๊ตฌ์
๊น ํ ์ (Kim-Tae Won)
1987๋
4์ 11์ผ์
2013๋
8์ ์ถฉ๋จ๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
2016๋
2์ ํ๋ฐญ๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ ์กธ์
(์์ฌ)
2016๋
~ํ์ฌ ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฃผ์์ฐ๊ตฌ์
๊น ์ฌ ํ (Jae-Hyun Kim)
1973๋
2์ 21์ผ์
1999๋
2์ ๊ฒฝ๋ถ๋ ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ์กธ์
2001๋
2์ ๋๋ํ์ ์ ์๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ)
2001๋
~2005๋
LG.Philips LCD ์ฃผ์์ฐ๊ตฌ์
2006๋
~ํ์ฌ ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ ์์ฐ๊ตฌ์
๋ฐ ๊ด ๋ฌต (Kwang-Muk Park)
1980๋
11์ 20์ผ์
2008๋
2์ ๋์ง๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
2015๋
9์~ํ์ฌ ์ ๋ถ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ ๋ฐ ์์คํ
๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ๊ณผ์
2015๋
~ํ์ฌ ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฌ์ง
๋ฐ ์ง ์ (Jin-Young Park)
1982๋
12์ 18์ผ์
2007๋
2์ ์ธ์ข
๋ ์ ์์ ๋ณดํต์ ๊ณตํ๋ถ ์กธ์
2017๋
ํ์ฌ ์ ๋ถ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ๊ณผ์
2013๋
~ํ์ฌ ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์์ ๊ณต์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฃผ์์ฐ๊ตฌ์
์ด ์ ์ต (Sang-Ick Lee)
1968๋
12์ 9์ผ์
1994๋
ํธ์๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
1996๋
ํธ์๋ํ๊ต ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ)
2007๋
๊ฑด๊ตญ๋ํ๊ต ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๋ฐ์ฌ)
1996๋
~ํ์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฑ
์์ฐ๊ตฌ์
๋ฐฉ ์ ๋ฐฐ (Sun-Bae Bang)
1969๋
5์ 18์ผ์
1994๋
๋ช
์ง๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
2002๋
๊ฐ์๋ํ๊ต ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ)
2009๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๋ฐ์ฌ)
2003๋
~ํ์ฌ ์ ๊ธฐ์์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ฑ
์์ฐ๊ตฌ์