๊นํ๊ต
(Hong kyo Kim)
1
๋ฐฐ์๋ฌด
(Sangmu Bae)
1
๋จ์ ์ง
(Yujin Nam)
1โ
์ ์ด
(Oun Jeoun)
2
์ค์ข
ํ
(Jong Hyun Oh)
2
์ด๋ณํธ
(Byong Ho Lee)
3
-
๋ถ์ฐ๋ํ๊ต ๊ฑด์ถ๊ณตํ๊ณผ
(Department of Architectural Engineering Pusan National University, Busan, 46241, Korea)
-
(์ฃผ)์ง์ง์ผ์ด
(GGK Company Limited, 69-63 Sansu-ro, 12737, Korea)
-
ํ๊ตญ์งํ์์ง์ดํํ
(Korea Groundwater and Geothermal energy Assosiation, Seoul, 06349, Korea)
Copyright ยฉ 2016, Society of Air-Conditioning and Refrigeration Engineers of Korea
Key words
ํ์ด๋ง ๊ธฐ์ (Pairing technology), ๋ณต์ ์ง์ด์ (Two-well), ์์ฃผ ์ง์ด์ (Standing Column Well), ์ค์ฆ ์คํ(Real-scale experiment)
๊ธฐํธ์ค๋ช
c๏ผ๋ฌผ์ ๋น์ด [kJ/kgโคK]
H.COP๏ผํํธํํ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์
mload๏ผ๋ถํ ์ํ์ ์ ๋ [kg/s]
Qload๏ผํํธํํ์ ์ด๊ตํ ์ฑ๋ฅ [kW]
S.COP๏ผ์์คํ
์ ์ฒด ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์
Wsp๏ผ์ฌ์ ํํ ์๋น์ ๋ ฅ [kW]
Whp๏ผํํธํํ ์๋น์ ๋ ฅ [kW]
Wcp1๏ผ์ด์์ธก ์ํํํ ์๋น์ ๋ ฅ [kW]
Wcp2๏ผ๋ถํ์ธก ์ํํํ ์๋น์ ๋ ฅ [kW]
1. ์ฐ๊ตฌ๋ฐฐ๊ฒฝ ๋ฐ ๋ชฉ์
์ ์ฌ์์๋์ง ์ด์ฉ ๊ธฐ์ ์ค์์, ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
์ ์ฐ์ค ์์ ์ ์ธ ์ด์ ๊ณต๊ธ์ผ๋ก ํ ์ด์ ์์คํ
๋ณด๋ค ์ฐ์ํ ์๋์ง ์ด์ฉ ํจ์จ์ ๊ฐ์ง๋ค. ํนํ,
๋์์ธต์ ์งํ์๋ฅผ ์ด์ฉํ๋ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ํํธํํ (Groundwater Heat Pump, GWHP) ์์คํ
์ ์งํ์์ ์ง์ ์ ์ธ ์ด๊ตํ์ ์ํํจ์ผ๋ก์จ
๋ฐํํ ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
๋ณด๋ค ์๋ฑํ ๋์ ์ฑ๋ฅ์ ๊ธฐ๋ํ ์ ์๋ค. ๋ํ, ํ์ ๋ ์ค์น๋ถ์ง ๋ด์์ ๋ํ ๋๋๋ฐฉ ์์๊ฐ ์๊ตฌ๋ ๋ ๋์์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ฉฐ,
์งํ์ ๋ฐ ์ง๋ฐ์กฐ๊ฑด์ ๋ฐ๋ผ ๋ฐํํ ์์คํ
์ ๋นํด ์ง์ด๊ณต ์ค์น ๊ฐ์๊ฐ ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ํ๋ณดํ ์๋ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
์
๋์์ธต์ ์, ์งํ์ ์์ง, ์ง๋ฐ ํฌ์๊ณ์ ๋ฑ์ ์๋ฆฌ์ง์ง์กฐ๊ฑด์ ํฌ๊ฒ ์ํฅ์ ๋ฐ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํ ์ ๋ด๋ถ์ ๋์์ธต์ด ํ๋ถํ๊ฒ ์กด์ฌํ์ง ์๊ฑฐ๋ ์งํ์ ์์ง
๋ฐ ์ง๋ฐ ํฌ์๊ณ์ ์กฐ๊ฑด์ด ๋ถ๋ฆฌํ ๊ฒฝ์ฐ ์์คํ
์ด์์ ์ ํ์ ๋ฐ๋๋ค.
๋ฐ๋ผ์, ์ง๋ฐ์ ์๋ฆฌ์ง์งํ์ ์กฐ๊ฑด์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
์ ์ค๊ณ๋ฐฉ๋ฒ ๋ฐ ์ด์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ค. ํนํ, Sciacovelli
et al.
(3)๊ณผ Park et al.
(4)์ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
์ ๋์์ผ๋ก ์ค๊ณ์ธ์์ ๋ฐ๋ฅธ ํ ์ ๋ด ์๋ฆฌ์ง์ง ์กฐ๊ฑด ๊ฒํ ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ์ ์ํํ์๋ค. Russo and Civita
(5)๋ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ์์คํ
์ ์ฑ๋ฅํฅ์์ ์ํด ์ง์ด๊ณต ์ต์ ๋ฐฐ์น ๋ฐฉ์์ ์ฐ๊ตฌํ์๋ค. Kim et al.
(6)์ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ์์คํ
์ ์ค๊ณ๋ฐฉ๋ฒ์ ๊ฐ์ ํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์งํํ์๋ค. ํํธ, Bae et al.
(7)์ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ์ด์ฉํ์ฌ ์์คํ
๋์
์ ๋ฐ๋ฅธ ํ ์ ๋ด ์ง์ค์ด ๋ฐ ์งํ์ ์ด๋์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ค์ํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ์ง๋ฐ ํฌ์๊ณ์๊ฐ ๋ถ๋ฆฌํ๊ฑฐ๋ ์์๋์ด
๋ง์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ฃผ์
์ ์ ์งํ์์ ์์น์ด ํ์ธ๋์๋ค. ๋ค๋ฅธ ์ฐ๊ตฌ
(8)์์๋ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
์ ์ฅ๊ธฐ ์ด์ ์ ๊ด์ ๋งํ(Clogging)์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฃผ์
์ ์ ์งํ์์ ํ ์ถ(Overflow)๋ก ์ธํด ์ด์ ์ ํ ๋ฐ์์
๋ฐฉ์งํ๊ณ ์, ๊ด์ ๊ฐ ๋์ํต๋ก๋ฅผ ์ฐ๊ฒฐํ ๋ณต์์ ์ง์ด ์์คํ
์ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ผ๋ก ๊ตฌ์ถํ์ฌ ์งํ์์ ์กฐ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ์๋ค. ํ์ง๋ง, ํ์ฌ๊น์ง ์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ๋
์ฃผ๋ก ์์น ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ์ด์ฉํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ๋๋ถ๋ถ์ด๋ฉฐ ์คํ์ ๋จ๊ณ์ ๋จธ๋ฌด๋ฅด๊ณ ์๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ฐ๋ฐฉํ ์ง์ด ์์คํ
์ ๋์์ผ๋ก ์ทจ์์ ๊ณผ ์ฃผ์
์ ์ ์งํ์์๋ฅผ ์กฐ์ ํ ์ ์๋ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์์คํ
์ ๊ตฌ์ถํ๊ณ , ์ด๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ์ฅ๊ธฐ์ด์ ์์
์์ ์ ์ธ ์์คํ
์ฑ๋ฅ์ด ํ๋ณด๋ ์ ์๋ ์ค๊ณ์๋ฒ ๋ฐ ์ด์ ์๋ฒ์ ๊ฐ๋ฐํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ๊ฐ๋ฐ ์์คํ
๊ณผ ๊ธฐ์กด ๋ฐฉ์์ธ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ์ค์
๊ท๋ชจ๋ก ๊ตฌ์ถํ์ฌ ์์คํ
๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ์ ๋น๊ต๋ถ์ํ์๋ค.
2. ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์์คํ
๊ฐ์
๋ณต์์ ํ์ด๋ง์ ๊ธฐ์กด์ ๋ณต์์ ์ง์ด ์์คํ
์์ ๋ฐ์ํ๋ ์ทจ์์ ์ ์งํ์ ๊ณ ๊ฐ๊ณผ ์ฃผ์
์ ์ ๋์นจ ํ์์ผ๋ก ์ธํ ์์คํ
์ด์ ์ ํ์ด๋ ์ด์ ์ ์ง์ ๊ฐ์
๋ฌธ์ ๋ฅผ ๋ฐฉ์งํจ๊ณผ ๋๋ถ์ด ์ ๊ด์ ์ ์งํ์์๋ฅผ ์กฐ์ ์ ํตํด ์ด์์ด์ฉ ํจ์จ์ ์ฆ๋์ํฌ ์ ์๋ ์์คํ
์ด๋ค.
Fig. 1์ ๊ธฐ์กด์ ๋ณต์์ ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ฐ๋ฐํ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์์คํ
์ ๋ํ๋ธ๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ฐ๋ฐํ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์์คํ
์ ๊ธฐ์กด์ ๋ณต์์ ์ง์ด
์์คํ
์ ์ทจ์์ ๊ณผ ์ฃผ์
์ ์ฌ์ด์ ๋์ํต๋ก๋ฅผ ๋ณ๋ ฌ๋ก ์ค์นํ์ฌ ์์์ฐจ์ ์ํด ์ ๊ด์ ์ ์งํ์์๋ฅผ ์กฐ์ ํ ์ ์๋ค.
Fig. 1. Groundwater flow according to system operation.
๋ํ, ์ทจ์์ ๊ณผ ์ฃผ์
์ ์์ธก์ ์ฌ์ ํํ๋ฅผ ์ค์นํ์ฌ, ์ ๊ด์ ์ ์๋ฆฌ์ง์ง ํน์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ์ทจ์์ ์ฃผ์
๊ธฐ๋ฅ์ด ์ ํ๋ ์ ์๊ฒ ์ค๊ณํ์๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด,
๋ณต์์ ์ง์ด ์์คํ
์ ์ทจ์๋๊ณผ ์ฃผ์
๋์ ๋ถ๊ท ํ์ ์ ์ดํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์งํ์์ด์ ์จ๋์ ํ ์ ๋ฐ ๊ด์ ๋ด ์งํ์์๋ฅผ ์ผ์ ์์ค์ผ๋ก ์ ์ง ์ํฌ ์ ์๋ค.
์ด ์ธ์๋, ๋์๊ฑด๋ฌผ์ ๋๋๋ฐฉ ์ด์ ์๊ธฐ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๊ณ์ ๊ฐ๋ณ์์ผ๋ก ๊ต์ฐจ ํ์ฉ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค.
3. ์คํ๊ฐ์ ๋ฐ ๋ฐฉ๋ฒ
3.1 ์คํ๊ฐ์
๋ณธ ์์คํ
์ ์์ธํน๋ณ์ ๋
ธ์๊ตฌ ์์ฌ์ S๋ํ๊ต ๋์๊ด ๊ฑด๋ฌผ์ ์ค์น๋์๋ค. ์์คํ
๋์
์ ์ค๊ณ ์์๋ ํ๋ณด ๊ฐ๋ฅ์ฑ ๋ฐ ์ค์ผ์ผ ๋ฐ์๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ํ์ธํ๊ธฐ
์ํ์ฌ ๋จ๊ณ๋์์ฑ ์ํ๊ณผ ์นจ์ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋์ ๊ด๋ฌผ์ ๋์์ผ๋ก ํํ๋ชจ๋ธ๋ง์ ์ค์ํ์๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ, ์ค๊ณ ์์๋ ์ด์์ ํ๋ณด๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋ฉฐ, ์ค์ผ์ผ ๋ฐ์๊ฐ๋ฅ์ฑ๋
๋ฎ์์ ํ์ธํ์๋ค.
๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ์ ๋์ ์ธ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ํ๊ฐ๋ฅผ ์ํด ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋์กฐ๊ตฐ์ผ๋ก SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ๋์ผ ๋ถ์ง๋ด์ ์ค์นํ์๋ค(
Fig. 2 ์ฐธ์กฐ). ๋ ์์คํ
์ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๋์์ธต์์ ์ด์์๋ฅผ ์์ํ๊ฒ ๋๋ฉฐ, ๋ํ, ์ํธ๊ฐ์ ์ด๊ฐ์ญ์ ์ต์ํํ๊ธฐ ์ํด์ 21 m๋ฅผ ์ด๊ฒฉํ์ฌ ์ค์นํ์๋ค.
Fig. 3์ SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ๊ฐ์๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. SCW ์ง์ด ์์คํ
์ Well 1 ์ง์ด๊ณต์ผ๋ก ์์คํ
์ ๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ, Well
1 ์ง์ด๊ณต์ ๊ตฌ๊ฒฝ์ 300 mm, ์ฌ๋ 500 m๋ก ์ค์นํ์๋ค. ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ์ง์ด๊ณต์ Well 2~Well 5 ์ด 4๊ฐ์ ์ง์ด๊ณต์ผ๋ก
๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ, ๊ฐ ์ง์ด๊ณต์ ๊ตฌ๊ฒฝ 300 mm, ์ฌ๋ 250 m์ผ๋ก ๋์ผํ๋ค. ๋์๊ด์ Well 2์ Well 3 ์ง์ด๊ณต ์ฌ์ด์ Well 4์ Well
5 ์ง์ด๊ณต ์ฌ์ด์ ์ค์นํ์๋ค. ๊ฐ ๋์๊ด์ ๊ตฌ๊ฒฝ 125 mm, ๊ธธ์ด 15m๋ก ๋์ผํ๋ฉฐ, ๊ฒจ์ธ์ฒ ๋ํ๋ฐฉ์ง ๋ฐ ์๊ณต์ฑ๊ณผ ๊ฒฝ์ ์ฑ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ์์ธ์ง์ญ ๋๊ฒฐ์ฌ๋
(2)์ดํ์ธ ์ฌ๋ 1.5 m ์ง์ ์ ์ค์นํ์๋ค. ์ฌ์ ํํ๋ Well 2, Well 4, Well 5 ์ง์ด๊ณต์ ๊ฐ๊ฐ ์ค์นํ์์ผ๋ฉฐ, ์จ๋์ ์ด ๋ฐ ๊ฐ๋ณ์ ์ด์
์ํด ๋์ผ ์๊ฐ๋์ 1๊ฐ์ ์ฌ์ ํํ๋ง ๊ฐ๋๋๋ค. ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ์ด 3๊ฐ์ง์ ์ด์ ๋ชจ๋๋ฅผ ๊ตฌํํ ์ ์๋ค(
Table 1 ์ฐธ์กฐ). ์ด์ ๋ชจ๋์ ๋ณํ์ ํตํด ์ฐ์ํ ์ด์์จ๋๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ ์ทจ์์ ์์ ์์๋ฅผ ์ค์ํ์ฌ ์์คํ
์ ์ฑ๋ฅ์ ํ๋ฅผ ๋ฐฉ์งํ ์ ์๋ค. Well 4์ Well
5๋ ์ ์ธก์ ์ฌ์ ํํ๋ฅผ ์ค์นํ์ฌ ์ทจ์์ ๊ณผ ์ฃผ์
์ ์ญํ ์ ์ํธ๊ตํ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด ์ทจ์์ ์ ์งํ์์ ์ ๊ฐ์ผ๋ก ์ธํ ํํ ์์ ์ ๊ฐ์์ํค๊ณ ,
์ฃผ์
์ ์ ์งํ์ ํ ์ถ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ด์ ์ ํ์ ๋ฐฉ์งํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ณ์ ๊ฐ๋ณ์ ์ถ์ ๋ ์งํ์์ด์ ํ์ฉ์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค. ๋ณธ ์คํ์์๋ ๊ฐ์ ๊ธฐ์ ๋๋ฐฉ๊ธฐ๊ฐ์ ์ธก์ ํ์ฌ
๋ถํ๊ฐ ํฌ์ง ์์ Mode 1์ ์ด์ ๋ฐฉ์์ผ๋ก๋ง ์คํ์ ์งํํ์๋ค.
Fig. 2. Borehole Site Plan.
Fig. 3. Schematic diagram of Ground Source Heat Pump(GSHP) System.
Table 1. Operating Mode
Operating Mode
|
Supply Well
|
Diffusion Well
|
Mode 1
|
Well 3
|
Well 2
|
Mode 2
|
Well 4
|
Well 5
|
Mode 3
|
Well 5
|
Well 4
|
๊ธฐ์กด SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ์ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด ๋จ์ผ ์ถ์ด์กฐ์์ ์์ฐ๋๋ ๋ถํ๋ฅผ ๋์ผํ๊ฒ ๋์ํ ์ ์๊ฒ
์ค๊ณํ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฐ ์์คํ
์ ํํธํํ์ ํํ์ด๊ตํ๊ธฐ๋ ๋์ผํ ์ฑ๋ฅ์ ์ ํ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๊ฐ ์์คํ
์ ์ฌ์ฉ๋ ๊ธฐ๊ธฐ์ ์ฌ์์
Table 2์ ๋ํ๋ด์๋ค.
Table 2. System Configuration
System sections
|
Specification
|
SCW
|
Two-Well Pairing
|
Well side
|
Borehole
|
Number
|
1
|
4
|
Depth
|
500 m
|
250 m
|
Diameter
|
300 mm
|
300 mm
|
Submersible pump
|
Depth
|
50 m
|
50 m
|
Power
|
3.7 kW
|
3.7 kW
|
Heat Pump side
|
Heat exchanger
|
Heat exchange capacity
|
104.6 kW
|
Design temperature
|
120โ
|
Heat pump
|
Heat exchange type
|
Water to water
|
Heating capacity
|
88.2 kW
|
Cooling capacity
|
84.5 kW
|
Circulation pump
|
Power
|
1.5 kW
|
Load side
|
Heat storage tank
|
Capacity
|
3,094 L
|
Circulation pump
|
Power
|
1.5 kW
|
3.2 ์คํ๋ฐฉ๋ฒ
๋ณธ ์คํ์ 2017๋
9์ 10์ผ๋ถํฐ 9์ 28์ผ๊น์ง์ ๋๋ฐฉ์ด์ ์ ๋์์ผ๋ก ์ค์ํ์๋ค. ๋ ์ง์ด ์์คํ
์ ๊ฑด๋ฌผ ๋ด ์ค์น๋ ์ถ์ด์กฐ์ ๋ฐ์ํ ๋ถํ์ ๋์ํ
์ ์๋๋ก ์ด์ ์ ์ค์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ ๋ ์กฐ๊ฑด์ ๋์ผํ๊ฒ ํ์ฌ ์คํ์ ์งํํ์๋ค. ๋ํ, ์ถ์ด์กฐ์ ์ค๊ณ์จ๋(10โยฑ2โ)์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ๋ ๋ฐ ์ ์ง๋ฅผ ๋ฐ๋ณตํ๋ค.
ํ๋ฃจ ์ค ์์คํ
์ ๊ฐ๋์๊ฐ์ 08:00~22:00์ด๋ฉฐ, ํ ์์ผ์ ์ ์ธํ ์ฃผ์ค๊ณผ ์ผ์์ผ์ ์ด์ ์ ์ค์ํ๋ค.
Table 3์ ๋ณธ ์คํ์ ์กฐ๊ฑด์ ์ ๋ฆฌํ์๋ค.
Table 3. Experiment Condition
Factor
|
Condition
|
Building type
|
Library
|
Cooling load temperature set
|
10โ
|
Deadbend set
|
2โ
|
Maximum heat exchanger flow rate set
|
324 L/min
|
Maximum heat pump flow rate set
|
246 L/min
|
Maximum load flow rate Set
|
246 L/min
|
Operation period
|
9/10~9/28
|
Operation time
|
08:00~22:00(14 hours)
|
3.3 ๋ถ์ ๋ฐฉ๋ฒ
๋ ์ง์ด ์์คํ
์ ์ ๋์ ์ธ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๋ถ์์ ์ํด์ ์์คํ
๊ฐ๋์๊ฐ ๋ด์ ์ด์์ธก ๋ฐ ๋ถํ์ธก์ ์จ๋์ ์ ๋ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์๋น์ ๋ ฅ(ํํธํํ, ์ํํํ, ์ฌ์ ํํ)์
์ธก์ ํ์ฌ ํํธํํ์ ์์คํ
์ ์ฒด์ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์๋ฅผ ๊ณ์ฐํ์๋ค. ํํธํํ์ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์๋
์(1), ์์คํ
์ ์ฒด์ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์๋
์(2)๋ฅผ ํตํด ๊ณ์ฐ๋๋ค.
์ฌ๊ธฐ์, Q
load๋ ํํธํํ๋ฅผ ํตํด ์ถ์ด์กฐ์์ ์ ๊ฑฐํ๋ ์ด๋์ผ๋ก์จ
์(3)์ ํตํด ๊ณ์ฐํ์๋ค.
์(3)์ ์ด์ฉ๋ โณT
load๋ ๋ถํ์ธก์ ๊ณต๊ธ์จ๋์ ํ์์จ๋์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค.
4. ์คํ๊ฒฐ๊ณผ
4.1 ์งํ์์ ์ํ์ ์จ๋ ๋ฐ ์ ๋ ๋ถ์
Fig. 4(a)์ ์ ์ฒด ์คํ๊ธฐ๊ฐ ๋์ SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ด์ ๋ด์ ์งํ์์จ๋ ๋ฐ ์ํ์์ ์จ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. Ta
s(Heat Source_In)์ ์ฌ์ ์ธก์์ ์ด๊ตํ๊ธฐ๋ก ๋ค์ด๊ฐ๋ ์จ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ์์คํ
๊ฐ๋ ์์์์ ๋ถํฐ ๊ฐ๋์ด ์ ์ง๋๋ ๋ถ๋ถ๊น์ง ์จ๋๋ ์์นํ๋ค.
์คํ๊ธฐ๊ฐ ๋์ ์ต์ 21.2โ, ์ต๋ 25.2โ์ฌ์ด์์ ๊ฐ์ ๋ณํ๊ฐ ๋ํ๋๋ฉฐ, ํ๊ท ์จ๋๋ 23.5โ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. Tb
s(Heat Source_Out)๋ ์ด๊ตํ๊ธฐ์์ ์ด๊ตํ ํ ๋ค์ ์ฌ์ ์ผ๋ก ์ฃผ์
๋๋ ์จ๋๋ก์จ Ta
s์ ํ๊ท ์จ๋์ฐจ๋ 4.0โ๋ก ํ์ธ๋์๋ค. Tc
s(Heat Pump_In)๊ณผ Td
s(Heat Pump_Out)๋ ์ด๊ตํ๊ธฐ์์ ์ด๊ตํ ํ ํํธํํ๋ก ๋ค์ด๊ฐ๋ ์
์์จ๋์ ์ถ์์จ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. Tc
s๋ Ta
s์ ์จ๋ ์ํฅ์ ๋ฐ์ ์์คํ
์ด์ ์ ๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ผ ์จ๋๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ ์์์ ๋ํ๋ด์์ผ๋ฉฐ, Tc
s์ Td
s๋ ๊ฐ๊ฐ ํ๊ท 25.9โ์ 30.3โ๋ก ํ์ธ๋์๋ค. Te
s(Load_In)์ Tf
s(Load_Out)๋ ํํธํํ์ ์ถ์ด์กฐ ์ฌ์ด๋ฅผ ์ํํ๋ ๋ถํ์ธก ์
ยท์ถ๊ตฌ ์จ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. Te
s์ Tf
s์ ํ๊ท ์จ๋๋ ๊ฐ๊ฐ 5.3โ, 9.1โ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ํํธ, ๊ฐ๋์๊ฐ ๋ด ์ฌ์ ์ธก(Fa
s), ์ด์์ธก(Fb
s), ๋ถํ์ธก (Fc
s) ํ๊ท ์ํ์ ์ ๋์ ๊ฐ๊ฐ 279 L/min, 231 L/min, 231 L/min์ผ๋ก ํ์ธ๋์๋ค.
Fig. 4(b)๋ ์คํ๊ธฐ๊ฐ ๋์ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ด์ ๋ด์ ์งํ์ ์จ๋ ๋ฐ ์ํ์ ์จ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. Ta
t(Heat Source_In)์ Tb
t(Heat Source_Out)๋ ์ฌ์ ๊ณผ ์ด๊ตํ๊ธฐ ์ฌ์ด์ ์งํ์ ์จ๋์ด๋ฉฐ, ์์คํ
๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ Ta
t์ ๋ณํ๋ ์ต์ 15.5โ, ์ต๋ 17โ๋ก ์ต๋์ ์ต์ ์จ๋ ์ฐจ์ด๊ฐ 1.5โ๋ก ํ์ธ๋์์ผ๋ฉฐ, Ta
t์ Tb
t์ ํ๊ท ๊ฐ์ ๊ฐ๊ฐ 16.4โ์ 20.3โ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. Tc
t(Heat Pump_In)์ Td
t(Heat Pump_Out)๋ ์ด๊ตํ๊ธฐ์ ํํธํํ ์ฌ์ด์ ์ํ์์ ์จ๋๋ก ํ๊ท ๊ฐ์ ๊ฐ๊ฐ 18.7โ์ 23.5โ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. Te
t(Load_In)์ Tf
t(Load_Out)๋ ํํธ ํํ์ ์ถ์ด์กฐ ์ฌ์ด์ ์ํ์ ์จ๋๋ก ํ๊ท ๊ฐ์ ๊ฐ๊ฐ 5.5โ์ 10.3โ๋ก ํ์ธ๋์๋ค. ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ํ๊ท
์ํ์ ์ ๋์ ์ฌ์ ์ธก(Fa
t) 296 L/min, ์ด์์ธก(Fb
t) 232 L/min, ๋ถํ์ธก(Fc
t) 230 L/min๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 4. Temperature variation of heat source, heat pump and Load side during operation.
SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด์์คํ
์ Heat Source_In(T
a)์ Heat Pump_In(T
c)์ ํ๊ท ์จ๋ ์ฐจ์ด๋ ๊ฐ๊ฐ 7.1โ, 7.2โ๋ก ํ์ธ๋์๋ค. ์ด๋ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ์ฌ๋๊ฐ ๊น์ด ์ด๊ธฐ ์งํ์์จ์ด ๋์ผ๋ฉฐ, ๋จ์ผ ๊ด์ ์์ ์ทจ์
๋ฐ ์ฃผ์
์ผ๋ก ์ธํด ์ด ๊ฐ์ญ์ด ์ผ์ด๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ํํธ, ๋ ์ง์ด ์์คํ
์ Load_In(T
e)์ ์จ๋์ฐจ์ด๋ 0.6โ๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ์ฐจ์ด๋ ๋์ผ ์ ๋์กฐ๊ฑด์์ ์ด์์จ๋์ ์ฐจ์ด์ ์ํด ๊ธฐ์ธํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค. ํํธ, ๋ ์ง์ด ์์คํ
์ ํ๊ท
์ํ์ ์ ๋ ์ฐจ์ด๋ ์ต๋ 17 L/min์ผ๋ก 6%์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ํ๋๋ค.
4.2 ์๋น์ ๋ ฅ ๋ถ์
Fig. 5(a)๋ ์์คํ
์ด์ ๊ธฐ๊ฐ ๋์ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ํํธํํ(W
hp.s), ์ฌ์ ํํ(W
sp.s), ์ด์์ธก ์ํํํ(W
cp1.s), ๋ถํ์ธก ์ํํํ(W
cp2.s)์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ์๊ฐํ๊ท ์ผ๋ก ๋ํ๋ธ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ํํธํํ ์๋น์ ๋ ฅ์ ํ๊ท ์ 4.7 kW์ด๋ฉฐ, ์ฌ์ ํํ๋ 1.1 kW, ์ด์์ธก๊ณผ
๋ถํ์ธก ์ํํํ๋ ๊ฐ๊ฐ 0.4 kW๋ก ํ์ธ๋์๋ค. SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ์ ์ฒด ์๋น์ ๋ ฅ์ 6.6 kW๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 5(b)๋ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ํํธํํ(W
hp.t), ์ฌ์ ํํ(W
sp.t), ์ด์์ธก ์ํํํ(W
cp1.t), ๋ถํ์ธก ์ํํํ(W
cp2.t)์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ์๊ฐํ๊ท ์ผ๋ก ๋ํ๋ธ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ํํธํํ ์๋น์ ๋ ฅ(W
hp.t)์ ํ๊ท ์ 4.0 kW๋ก SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋น๊ตํ์์ ๋, 0.7 kW์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์ฌ์ ํํ(W
sp.t), ์ด์์ธก ์ํํํ(W
cp1.t), ๋ถํ์ธก ์ํํํ(W
cp2.t)์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ๊ฐ๊ฐ 1.1 kW, 0.4 kW, 0.4 kW๋ก SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ํฐ ์ฐจ์ด๊ฐ ์์๋ค. ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ์ ์ฒด ์๋น์ ๋ ฅ์
5.9 kW๋ก ํ์ธ๋์๋ค.
Fig. 5. Power consumption of the system.
ํํธํํ์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค 18% ๋ฎ๊ฒ ์ธก์ ๋์์ผ๋ฉฐ, ์์คํ
์ ์ฒด ์๋น์ ๋ ฅ์ 12%์ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
๋ ์ง์ด ์์คํ
์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ์ฐจ์ด๋ ์ด์์จ๋์ ์ํ ํํธํํ์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ์ฐจ์ด์ ์ํ ์ํฅ์ด ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ํ์ง๋ง ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ์ฅ๊ธฐ์ด์ ์
๋ฐ๋ผ ์ทจ์์ ์ ์งํ์์ ์ ๊ฐ์ด ๋ฐ์ํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์ด์ ๋ฐ๋ฅธ ํํ ์๋น๋๋ ฅ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ํ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ํฅํ ์ฅ๊ธฐ์ ์ธ ์คํ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํตํ ์ถ๊ฐ์ ์ธ
๋ฐ์ดํฐ์ ๋ถ์์ด ํ์ํ๋ค.
4.3 ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๋ถ์
๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๋ถ์์ ์์
์(3)์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ ์ง์ด ํํธํํ ์์คํ
์ ๋ถํ๋(Q
load)์ ์ฐ์ถํ์๋ค. ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ์๊ฐํ๊ท ๋ถํ๋์ 20.8 kW, ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ 23.8 kW๋ก ํ์ธ๋์๋ค. ์ด๋ ๋ณต์์
ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ์ด์์จ๋๊ฐ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ์ด์์จ๋๋ณด๋ค ๋ฎ์ ๋ถํ๋์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
Fig. 6์ ๋ ์ง์ด ์์คํ
์ ํํธํํ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์(H.COP)์ ์์คํ
์ ์ฒด ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์(S.COP)๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง
์ง์ด ์์คํ
์ H.COP์ ํ๊ท ์ ๊ฐ๊ฐ 4.8๊ณผ 6.5๋ก ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด 36% ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, S.COP๋ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ด 3.4,
๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด 4.3์ผ๋ก ํ์ธ๋์๋ค. ์์คํ
์ ์ฒด COP๋ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค 29%๋ ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค.
Fig. 6. Cooling performance of the SCW system and Two-well pairing system.
5. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๋ณต์์ ์ง์ด ์์คํ
๊ฐ๋์ ๋ฐ์ํ๋ ์ทจ์์ ์ ์งํ์์ ์ ๊ฐ ๋ฐ ์ฃผ์
์ ์ ์งํ์์ ์์น์ผ๋ก ์ธํ ์ฑ๋ฅ์ ํ ๋ฐ ์ด์ ์ ํ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํด๊ฒฐํ๊ธฐ
์ํด ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ ๊ฐ๋ฐํ์๋ค. ๋ํ, ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์ ๊ฐ๋ฐํ ์์คํ
์ SCW ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ ๋์ผ ๋ถ์ง ๋ด์ ์ค์นํ๊ณ , ๋์ผ๋ถํ ์กฐ๊ฑด์์
์คํ์ ์งํํ์ฌ ์์คํ
์ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ์ ์ ๋์ ์ผ๋ก ๋ถ์ํ์๋ค. ๊ฒฐ๋ก ์ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค.
(1) ์์คํ
๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์งํ์ ์จ๋(Ta)์ ๋ณํ๋ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค ์๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ, ์งํ์ ์จ๋์ ํ๊ท ์
๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค 7.1โ ๋ฎ๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋, SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ๊ตด์ฐฉ ์ฌ๋๊ฐ ๊น์ด ์ด๊ธฐ ์งํ์ ์จ๋๊ฐ ๋์ผ๋ฉฐ,
๋จ์ผ๊ด์ ์์ ์ทจ์ ๋ฐ ์ฃผ์
์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์์คํ
๊ฐ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์งํ์ ์จ๋์ ์ํฅ์ ์ฃผ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
(2) ํํธํํ์ ์ฑ๋ฅ์ ๊ฒฐ์ ์ง๋ ์ฃผ์์ธ์์ธ ์ด๊ตํ๊ธฐ์์ ํํธํํ๋ก ์ ์
๋๋ ์ํ์์ ์จ๋(Tc)๋ ์งํ์ ์จ๋(Ta)์ ์ํฅ์ ๋ฐ์๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด์
๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค ๋ถํ์ ์์ ์ ์ธ ๋์ ์ฑ๋ฅ์ ์ ์งํ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
(3) ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
๊ณผ SCW ์ง์ด ์์คํ
์ ์ฌ์ ํํ ๋ฐ ์ํํํ์ ๋๋ ฅ์ ๋น์ทํ ๊ฐ์ผ๋ก ํ์ธ๋์๋ค. ํ์ง๋ง, ํํธํํ์ ์๋น์ ๋ ฅ์ ๋ณต์์
ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค 18% ๋ฎ๊ฒ ์ธก์ ๋์๋ค. ์์คํ
์ ์ฒด ์๋น์ ๋ ฅ์ ํํธํํ ์๋น์ ๋ ฅ์ ์ฐจ๋ก ์ธํด ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด
SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค 12% ๋ฎ๊ฒ ์ธก์ ๋์๋ค.
(4) ๋ ์ง์ด ์์คํ
์ ํํธํํ์ ์ด๊ตํ์ฑ๋ฅ๊ณผ ์๋น์ ๋ ฅ๋ฅผ ํตํด ํํธํํ ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์(H.COP)์ ์์คํ
์ ์ฒด ๋๋ฐฉ์ฑ๋ฅ ๊ณ์(S.COP)๋ฅผ ๊ณ์ฐํ์๋ค.
๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค H.COP๋ 36%, S.COP๋ 29% ๋๊ฒ ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ด๋ ๋ณต์์ ํ์ด๋ง ์ง์ด ์์คํ
์ด
SCW ์ง์ด ์์คํ
๋ณด๋ค ํจ์จ์ ์ธ ๋๋ฐฉ์ด์ ์ด ๊ฐ๋ฅํจ์ ์์ฌํ๋ค.
ํ ๊ธฐ
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ตญํ ๊ตํต๋ถ ๊ตญํ ๊ตํต๊ธฐ์ ์ด์ง์ฐ๊ตฌ์ฌ์
์ ์ฐ๊ตฌ๋น์ง์(17CTAP-C116546-02)์ ์ํด ์ํ๋์์ต๋๋ค.
References
Han J. S., Han H. S., Han C., 2010, Geothermal Energy : Geothermal Heating and Cooling,
Geothermal Generation, Hanlimwon, Korea
Ministry of Land, Infrastructure, and Transport , 2012, Guidelines for design of road
antifreezing layer
Sciacovelli A., Guelpa E., Verda V., 2014, Multi-scale modeling of the environmental
impact and energy performance of open-loop groundwater heat pumps in urban areas,
Applied Thermal Engineering, Vol. 71, pp. 780-789
Park Y. Y., Mok J. K., Jang B. J., Park Y. C., Lee J. Y., 2013, Influence of open
and closed loop geothermal cooling and heating systems on hydrogeological properties,
Journal of the geological society of Korea, Vol. 49, No. 6, pp. 649-659
Russo S. L., Civita M. V., 2009, Open-loop groundwater heat pumps development for
large buildings : A case study, Geothermics, Vol. 38, pp. 335-345
Kim W. J., Lee S. G., Jeon J. S., Kim M. S., 2016, Improved Design Method of Open
Loop Geothermal System and its Applications, New & Renewable Energy, Vol. 12, pp.
122-133
Bae S. M., Kim H. K., Kim H. W., Nam Y. J., 2017, Hydraulic feasibility study on the
open-loop geothermal system using a pairing technology, The International Journal
of The Korea Institute of Ecological Architecture and Environment, Vol. 17, No. 3,
pp. 119-124
Bae S. M., Kim H. K., Kim H. W., Nam Y. J., 2017, Study on the Underground Thermal
Environment around Wells for a Design Method of Open-Loop Geothermal System, Vol.
13, No. 1, pp. 14-20
Cho J. H., Nam Y. J., Kim H. C., 2016, Performance and Feasibility Study of a Standing
Column Well (SCW) System Using a Deep Geothermal Well, energies, Vol. 9, No. 2, pp.
108-120
Lim H. J., Kong H. J., Sohn B. H., 2017, Cooling Performance of Geothermal Heat Pump
Using Surface Water Heat Exchanger, Korean Journal of Air-Conditioning and Refrigeration
Engineering, Vol. 29, No. 6, pp. 316-326
Kim J. S., Nam Y. J., 2013, A Study of the Influence of Groundwater Level on the System
Performance of Open Loop Geothermal System, Transactions of the Korea society of Geothermal
Energy Engineers, Vol. 9, No. 3, pp. 1-10
Nam Y. J., 2011, Numerical Analysis for the Effect of Ground and Groundwater Conditions
on the Performance of Ground Source Heat Pump Systems, Korean Journal of Air-Conditioning
and Refrigeration Engineering, Vol. 23, No. 5, pp. 321-326
Nguyen A., Pasquier P., Marcotte D., 2015, Influence of groundwater flow in fractured
aquifers on standingcolumn wells performance, Geothermics, Vol. 58, pp. 39-48
Chen X., Zhang G., Peng J., Lin X., Liu T., 2006, The performance of an open-loop
lake water heat pump system in south China, Applied Thermal Engineering, Vol. 26,
pp. 2255-2261
Kim J. H., Kim J. Y., Hong W. H., Ahn C. H., 2008, A Study on the Heating Performance
of SCW Type Geothermal Heat Pump System for Residential House, Journal of the Korean
Housing Association, Vol. 19, No. 5, pp. 11-18
Park J. H., Kim J. Y., Hong W. H., Ahn C. H., 2008, Research on the Cooling Performance
Evaluation of Groundwater Heat Pump System for Residence House, Journal of The Architectural
Institute of Korea Planning & Design, Vol. 24, No. 3, pp. 273-280