์ด์ง์
(Jin-A Lee)
1iD
๊ณฝ๊ทผ์ฐฝ
(Keun-Chang Kwak)
โ iD
-
(Dept. of Electronics Engineering, Interdisciplinary Program in IT-Bio Convergence
System, Chosun University, Korea.)
Copyright ยฉ The Korea Institute for Structural Maintenance and Inspection
Key words
person identification, electrocardiogram, convolutional neural networks, time-frequency transform, Short-Time Fourier Transform, Fourier Synchrosqueezed Transform
1. ์ ๋ก
์ธ๊ณต์ง๋ฅ์ ํต์ฌ ๊ธฐ์ ์ธ ๋ฅ๋ฌ๋์ผ๋ก ์ธํด ์ธ๊ณต์ง๋ฅ์ ๊ธฐ์ ๋ถ์ผ๋ ๋์
, ์๋ฃ, ๊ธ์ต, ๋ณด์ ๋ฑ์ผ๋ก ํ๋๋๊ณ ์ธ๊ฐ์ ์ถ๊ณผ ์ผ์ ์ง์ด ํฅ์๋๊ณ ์๋ค.
ํ์ง๋ง ๊ธฐ์ ์ ํ์ฐ๊ณผ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ฌ์ด๋ฒ ๋ณด์์ ๊ณต๊ฒฉ์ด ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์๋ค[1]. ์ด๋ฌํ ๊ณต๊ฒฉ์ ๋ง๊ธฐ ์ํด ๋ค์ํ ๊ฐ์ธ์ธ์ ๊ธฐ์ ์ด ์ฐ๊ตฌ๋๊ณ ์๋ค.
๊ธฐ์กด์ ๊ฐ์ธ์ธ์ ๋ฐฉ์์ ํจ์ค์๋, ๊ณต์ธ์ธ์ฆ์, OTP ๋ฑ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ๋ณดํธํ์ง๋ง, ๋ถ์ค, ๋๋ ๋๋ ๋ชจ๋ฐฉ ๋ฑ์ ์ํ์ผ๋ก ์ ๋ขฐํ๊ธฐ ์ด๋ ต๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ๊ฐ์ธ์ ์์ฒด ์ ๋ณด๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ฐ์ธ์ธ์ ๊ธฐ์ ์ด ์ฐ๊ตฌ๋๊ณ ์๋ค[2][3]. ์์ฒด์ธ์์ ์ ์ฒด์ ์ธ ํน์ฑ๊ณผ ํ๋ํ์ ํน์ฑ์ผ๋ก ๋๋ ์ ์๋ค. ์ ์ฒด์ ์ธ ํน์ฑ์ ์ผ๊ตด, ์ง๋ฌธ, ํ์ฑ ๋ฑ์ด ์๊ณ , ํ๋ํ์ ํน์ฑ์ ์ฌ๋์ ํ๋์ ํน์ง์
์๋ฏธํ๋ฉฐ ๊ฑธ์๊ฑธ์ด, ์์ฑ, ์๋ช
๋๋ ํ์ฒด ๋ฑ์ผ๋ก ์ด๋ฌํ ํน์ฑ๋ค์ ๋น ๋ฅด๊ฒ ์ธ์์ด ๊ฐ๋ฅํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํ์ฌ ๋ง์ด ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ ์ธ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ํ์ง๋ง ์ ์ฒด์ ์ธ
ํน์ฑ๊ณผ ํ๋ํ์ ํน์ฑ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ค๋ฅธ ์ฌ๋๋ค๊ณผ ์ํตํ๋ฉฐ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ณต์ ํ๋ ์์
๋คํธ์ํฌ์์ ๊ฐ์ธ์ ์ ๋ณด๋ ์ ์ฒด ์ธ๋ถ๋ก ์ฝ๊ฒ ๋ณด์ฌ์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ฌ์ง ๋๋ ๊ธฐ๋ก์ผ๋ก
๋๊ตฌ๋ ๋ณผ ์ ์๋ ์ ๋ณด๋ก ์๋ณ์กฐ ์ํ, ๋์ฉ, ์ฃผ๋ณ ํ๊ฒฝ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋ฌธ์ ์ ์ด ์๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ฌธ์ ์ ์ ํด๊ฒฐํ๊ธฐ ์ํด ์ธ๋ถ๋ก ๋ณด์ฌ์ง๋ ์์ฒด์ธ์์ด
์๋ ์ ์ฒด ๋ด๋ถ์ ์ ํธ์ธ ๊ทผ์ ๋, ๋์ ๋, ์ฌ์ ๋์ ๊ฐ์ ์ ํธ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์ ์ธ์ํ๋ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ค.
๊ทผ์ ๋๋ ๊ทผ์ก์ ์์ถ์ ์ํด ๋ฐ์ํ ์ ํธ๋ฅผ ๊ธฐ๋กํ ๊ฒ์ผ๋ก, ์๋ฃ๋ถ์ผ, ๋ชจ์
์ธ์ ๋ฑ์ผ๋ก ํ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ํ์ง๋ง ๊ทผ์ ๋๋ฅผ ์ธ์ํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๊ฐ ๋ชจ์
์
์ ํธ๋ฅผ ์ค์ ํด์ผํ๊ณ ์ ํธ ๋ถ์์ ์ํด ์ ํํ ์์น์ ๋ถ์ฐฉํด์ผ ํ๋ ๋จ์ ์ด ์๋ค. ๋์ ๋๋ ๋์ ์ ๊ธฐ์ ์ธ ์ ํธ๋ฅผ ์ ๊ทน์ ํตํด ๊ธฐ๋กํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก, ๊ฐ์ฑ
ICT[4], ๋ด๋ก๋ง์ผํ
, ๋-์ปดํจํฐ ์ธํฐํ์ด์ค[5], ์๋ฃ๋ถ์ผ ๋ฑ์์ ํ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ํ์ง๋ง ๋ค๋ฅธ ์ธ์ ๋ฐฉ๋ฒ๋ค๊ณผ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋์ ๋๋ ์ผ์๋ฅผ ๋จธ๋ฆฌ์ ์ฐฉ์ฉํ์ฌ ์ธก์ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฑฐ๋ถ๊ฐ์ด ์๊ณ , ์ํ๋ ์ธก์
์์น๋ฅผ ์ ํํ๊ฒ ๋ถ์ฐฉ์ ํด์ผ ํ๋ฉฐ, ๋๊ฐ๊ณจ์ ๊ฑฐ์น๋ฉด์ ์ ํธ๊ฐ ์๊ณก๋๋ ๋ฌธ์ ์ ์ด ์๋ค. ์ฌ์ ๋๋ ์ฌ๋ฐ๋์ ์ ๊ธฐ์ ์ธ ์ ํธ๋ฅผ ์ ๋ฅ์ ์ํด ๊ธฐ๋กํ ๊ฒ์ผ๋ก,
์ ์์ ์ธ ์ฌ๋์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ Pํ, QRS ๋ณตํฉํ, Tํ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃผ๊ธฐ์ ์ผ๋ก ๋ํ๋๋ค. Pํ๋ ์ฌ๋ฐฉ์ ํ๋ถ๊ทน, QRS ๋ณตํฉํ๋ ์ฌ์ค์
ํ๋ถ๊ทน, Tํ๋ ์ฌ์ค์ ์ฌ๋ถ๊ทน์ ์ํด ํํ์ด ๋ํ๋๋ค. ์ฌ์ ๋๋ ๊ฐ์ธ๋ง๋ค ์ฑ๋ณ, ๋์ด, ์ฌ์ฅ์ ์์น, ํฌ๊ธฐ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฐ์ธ์ ๊ณ ์ ํ ์ ํธ์ด๋ค.
๊ทผ์ ๋์ ๋์ ๋์ ๋ค๋ฅด๊ฒ ์ฌ์ ๋์ ์ธก์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์์ชฝ ์๋ชฉ์์ ๊ฐํธํ๊ฒ ์ ํธ๋ฅผ ์ธก์ ํ ์ ์๊ณ , ๊ฐ์ธ์ ๊ณ ์ ํ ์ ํธ๋ก ์๋ณ์กฐ๊ฐ ์ด๋ ค์ฐ๋ฉฐ, ์ง๋ณ๊ณผ ์๊ด์์ด
๋ชจ๋ ์ฌ๋์ด ์ง๋๊ณ ์๋ ์ ํธ์ด๋ค[6]. ์ฌ์ ๋๋ ์์ฒด์ธ์์ ์ํ ๊ธฐ์ ์ 7๊ฐ์ง ํน์ฑ์ธ ๋ณดํธ์ฑ, ์๊ตฌ์ฑ, ์ ์ผ์ฑ, ํ๋์ฑ, ์ ํ์ฑ, ๊ธฐ๋ง์ฑ, ์ ๊ทผ์ฑ์ ํฌํจํ๋ค[7]. ๋ํ ๋ณด์์ฑ์ด ๊ฐ์ฅ ์ฐ์ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ํ๋ค.
์ฌ์ ๋์ ํน์ง ์ถ์ถ์ ์ํด Handcrafted์ Non-Handcrafted์ ํน์ง๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ ์ ์๋ค. Handcrafted ํน์ง๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ ๋
์ ํธ์ ํผํฌ, ์งํญ, ์๊ฐ ๊ฐ๊ฒฉ ๋ฑ์ ์ฌ๋์ด ์ง์ ์ถ์ถํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์ ํธ ์๊ณก๊ณผ ์ฑ๋ฅ ์ ํ ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋ฐ์ํ๋ค[8][9]. Non-Handcrafted ํน์ง๋ฐฉ๋ฒ์ LSTM๊ณผ 2D-CNN์ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ, ํ์ต์ ํตํด ํน์ง์ ์ถ์ถํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์ฌ๋์ด ์ง์ ์ถ์ถํ ํ์ ์๋ค.
๋ํ ์ ํธ์ ํํ๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํน์ง์ ์ถ์ถํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ R-ํผํฌ๋ฅผ ๊ฒ์ถํ์ฌ ์ ํธ ๋ถํ ๊ณผ์ ์ด ํ์ํ๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ ๊ฐ๊ฐ์ธ๋ง๋ค ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์ด์ฉํด ๊ฐ์ธ์๋ณ ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฌ์ ๋ ๋ฒค์น๋งํน ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค์ธ PTB Database[10]๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ณ , Non-Handcrafted ํน์ง๋ฐฉ๋ฒ์ ์ํด R-ํผํฌ๋ฅผ ๊ฒ์ถํ์ฌ ์ผ์ ํ ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ์ ํธ๋ฅผ ๋ถํ ํ์๋ค. ๋ถํ ๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ 2์ฐจ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์
์์ญ์ผ๋ก ๋ณํํ๊ณ , ์ ํธ ๋ถ์์ ์ํด ์ ์ดํ์ต ๋ชจ๋ธ์ GoogleNet, ResNet-101์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ฑ๋ฅ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํ์ธํ๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ 2์ฅ์ ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ๋ก ๋ฒค์น๋งํน ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค, ์ฌ์ ๋์ ํน์ง์ ์ถ์ถํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ๊ณผ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋ฅ๋ฌ๋๊ธฐ๋ฐ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ๋ํด ๊ธฐ์ ํ๊ณ , 3์ฅ์
์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ํด ๊ธฐ์ ํ๋ค. 4์ฅ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ๊ธฐ๋ฐ 2์ฐจ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ํด ๊ธฐ์ ํ๋ค. 5์ฅ์ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ, 6์ฅ์ ๊ฒฐ๋ก ์ ๋ํด
๊ธฐ์ ํ๋ค.
2. ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ
2.1 ์ฌ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค
์ฌ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๋ ๊ฐ์ธ์ธ์๊ณผ ์ง๋ณ๋ถ๋ฅ ๋ฑ์ ์ํด ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ ๊ณต๊ฐ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค์ ๋ํด ์ค๋ช
ํ๋ค. MIT-BIH Arrhythmia
Database[11]๋ BIH ๋ถ์ ๋งฅ ์ฐ๊ตฌ์์์ ์ฐ๊ตฌํ 32์ธ์์ 89์ธ ์ฌ์ด์ ๋จ์ฑ 25๋ช
๊ณผ ์ฌ์ฑ 22๋ช
์ผ๋ก 47๋ช
์ ํผํ์๊ฐ ํฌํจ๋์ด ์๋ค. ๋ํ 2์ฑ๋์ ์ ํธ๋ก
30๋ถ ๊ธธ์ด์ 48๊ฐ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๋ ๋ณด์คํด์ Beth Israel Hospital ๋ณ์์์ ์
์ ํ์์ ์ธ๋ ํ์์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ก๋ถํฐ
์์ง๋์๋ค. PTB Database[10]๋ ๋
์ผ์ ๊ตญ๋ฆฝ ๊ณ์ธก ์ฐ๊ตฌ์์์ ์์ง๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ก 17์ธ์์ 87์ธ ์ฌ์ด์ ๋จ์ฑ 209๋ช
, ์ฌ์ฑ 81๋ช
์ผ๋ก 290๋ช
์ ํผํ์๊ฐ ํฌํจ๋์ด ์๋ค. 15๊ฐ์
๋ฆฌ๋๋ก ์ธก์ ๋์์ผ๋ฉฐ, ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๋ ์ฌ์ฅ์งํ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋ ํผํ์์ ์ ํธ์ ๊ฑด๊ฐํ ํผํ์์ ์ ํธ๋ฅผ ํฌํจํ๊ณ ์๋ค. ECG-ID[12]๋ 13์ธ์์ 75์ธ ์ฌ์ด์ ๋จ์ฑ 44๋ช
, ์ฌ์ฑ 46๋ช
์ผ๋ก 90๋ช
์ ํผํ์๋ก ํฌํจ๋์ด ์๋ค. ์ ํธ๋ ๋ฆฌ๋ I์์ ์ธก์ ๋์์ผ๋ฉฐ, ํ ์ฌ๋๋น 6๊ฐ์ ๋์
2๊ฐ์์ 20๊ฐ์ ์ ํธ๋ก ์ด 310๊ฐ๋ฅผ ํฌํจํ๋ค.
2.2 ํน์ง ์ถ์ถ ๋ฐฉ๋ฒ
์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ํน์ง์ ์ถ์ถํ๊ธฐ ์ํด์ Handcrafted์ Non- Handcrafted์ ํน์ง ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ๋ค.
Handcrafted ํน์ง ์ถ์ถ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ๋์ด ์ง์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ์๊ฐ ๊ฐ๊ฒฉ, ์งํญ, ๊ฐ๋, ํผํฌ(P, Q, R, S, T) ๋ฑ์์ ์ฌ์ง๋์ ํน์ฑ์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก
ํน์ง์ ์ถ์ถํ๋ค[8][9]. Israel[13]์ ์ฌ์ ๋๊ธฐ๋ฐ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ํ๊ธฐ ์ํด P, R, S ํผํฌ์ ์๊ฐ ๊ฐ๊ฒฉ์ ํน์ง์ผ๋ก 15๊ฐ์ ํน์ง์ ์ถ์ถํ๋ค. Jahiruzzaman[14]๋ MIT-BIH Arrhythmia Database๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ์๊ฐ ์์ญ์ ํน์ง ์ถ์ถ์ ํ๊ธฐ ์ํด Continuous Wavelet
Transform(CWT)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ํ ์ํธํ ๊ธฐ์ ์ ์ ์ฉํ ํ ID Matching์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ํ๋ค.
Non-Handcrafted ํน์ง ๋ฐฉ๋ฒ์ Handcrafted๊ณผ ๋ฐ๋๋ก ํ์ต์ ํตํด ํน์ง์ ์ถ์ถํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ๋ํ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ํํ๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก
ํน์ฑ์ ์ ์ฌ์ฉํ์ง ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ํน์ง ์ถ์ถ์ ์ํด R ํผํฌ๋ฅผ ๊ฒ์ถํ์ฌ ์ผ์ ํ ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ๋ถํ ํ๋ ๊ณผ์ ์ด ํ์ํ๋ค. Abdeldayem[15]์ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๊ฐ์ธ ์๋ณํ๊ธฐ ์ํด ๋ค์ฏ ๊ฐ์ง์ ์๋ก์ด ์ ๊ทผ ๋ฐฉ์์ ์ ์ํ๋ค. ์ ์๋ ์ฒซ ๋ฒ์งธ๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ ๊ตฌ๋ณ์ ์ํด ์ฃผ๊ธฐ์ ์ธ ํน์ง์ ์ฌ์ฉํ๋
๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ๋ ๋ฒ์งธ๋ ๋ณต์กํ ๊ณ์ฐ ๊ฐ์์ ์ฑ๋ฅ ํฅ์์ ์ํด ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ์ผ์ ํ ๊ธฐ๊ฐ์ผ๋ก ๋ถํ ํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ ๋ฒ์งธ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฒซ ๋ฒ์งธ์ ๋ฐฉ๋ฒ์์์
์ฌ์ ๋์ ์ฃผ๊ธฐ์ ์ธ ํน์ง์ด ํฌํจํด์ผ ํ๋ค. ์ธ ๋ฒ์งธ๋ ๊ธฐ์กด ๋
ผ๋ฌธ๊ณผ ๋์กฐ์ ์ผ๋ก ์ก์ ์ ๊ฑฐ ๋จ๊ณ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ง ์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ค ๋ฒ์งธ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์ฃผํ์ ์์ญ์ผ๋ก
๋ณํํ์ฌ ๋์ ์ ํ๋๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ 2D-CNN์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ค์ฏ ๋ฒ์งธ๋ 8๊ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ํ๋์ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ๊ฒฐํฉํ๊ณ , 488๋ช
์ ํผํ์์
์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค. Labati[16]๋ PTB Database๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ CNN๊ธฐ๋ฐ Deep- ECG๋ฅผ ์ ์ํ๋ค. CNN์ 6๊ฐ์ ์ปจ๋ณผ๋ฃจ์
๊ณ์ธต, 1๊ฐ์ ๋๋กญ์์ ๊ณ์ธต, ์์ ์ฐ๊ฒฐ ๊ณ์ธต,
์ํํธ๋งฅ์ค ๊ณ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ์ฌ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ์งํํ๋ค. Y. H. Byeon[17]์ 5๊ฐ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ํํ์ผ๋ก CNN์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ฌ์ ๋๊ธฐ๋ฐ ์์ฒด ์ธ์ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ์๋ค. ์๊ฐ-์ฃผํ์ ํํ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก scalogram, spectrogram,
mel spectrogram, log spectrogram, spectrogram, MFCC๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ ์ดํ์ต ๋ชจ๋ธ์ธ VGGNet, ResNet,
Xception, DenseNet์ ์ฌ์ฉํ๋ค.
2.3 ๋ฅ๋ฌ๋๊ธฐ๋ฐ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ฐ์ธ์๋ณ
์ต๊ทผ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๋ฅ๋ฌ๋์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์๋ณ ๊ด๋ จ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ค. ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ฐ์ธ ์ฌ์ฉ์ ์ธ์ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ต์ด๋ก Biel[18]์ ์ํด ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์งํ๋์๋ค. D. Jyotishi[19]๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์ ์๋ณํ๊ธฐ ์ํด LSTM์ ์
์ถ๋ ฅ์ ํฉ์ฐํ์ฌ ๋ถ๋ฅํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ํ๋ค. J. S. Kim[20]๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ์ฃผ๊ธฐ์ ์ธ ํน์ง์ ์ด์ฉํ์ฌ 2D ์ปคํ๋ง ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ์ ์ํ๋ค. 2D ์ปคํ๋ง ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ์ํด 12๊ฐ์ ์ปจ๋ณผ๋ฃจ์
๊ณ์ธต, 6๊ฐ์
์ต๋ ํ๋ง ๊ณ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ CNN ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ ์ฌ์ฉ์ ์ธ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ ์ํ๋ค. M. Hammad[21]๋ ECG๊ธฐ๋ฐ ์ธ์ฆ์ ์ํด ์ฌ์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง ๋ชจ๋ธ์ ์ ์ํ๋ค. ์ฒซ ๋ฒ์งธ๋ 4๊ฐ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ๊ณ์ธต๊ณผ 2๊ฐ์ ์ต๋ ํ๋ง ๊ณ์ธต, 2๊ฐ์ ์์ ์ฐ๊ฒฐ ๊ณ์ธต, 1๊ฐ์
์ต๋ ํ๋ง ๊ณ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ 1D-CNN ๋ชจ๋ธ์ ์ค๊ณํ์๋ค. CNN์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ฐ์ฐ์ ์ด๋ฏธ์ง ๋ฐ์ดํฐ์ ํํํ์ ์ธ ํน์ง์ ํจ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ถ์ถํ ์ ์๋ค. ๋
๋ฒ์งธ ๋ชจ๋ธ์ 2๊ฐ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ๊ณ์ธต, ์ ๊ทํ ๊ณ์ธต, ReLU ๊ณ์ธต, ๋๋กญ์์ ๊ณ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์ฒซ ๋ฒ์งธ ๊ณ์ธต๊ณผ 2๊ฐ์ ์ ๊ทํ ๊ณ์ธต, 2๊ฐ์ ReLU ๊ณ์ธต,
2๊ฐ์ ๋๋กญ์์ ๊ณ์ธต, 2๊ฐ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ๊ณ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ๋ ๋ฒ์งธ ๊ณ์ธต์ ์ถ๋ ฅ์ ํฉ๋ณํ์ฌ Attention์ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ ResNet-Attention
๋ชจ๋ธ์ ์ค๊ณํ๋ค. Attention ๊ตฌ์กฐ๋ 2๊ฐ์ Dense ๊ณ์ธต, ReLU ๊ณ์ธต, ์ํํธ๋งฅ์ค ๊ณ์ธต์ ํตํด ์ฌ์ฉ์ ์ธ์ฆ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ๋ค.
3.์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ ๋ฐฉ๋ฒ
์ฌ์ ๋, ๊ทผ์ ๋, ๋์ ๋์ ๊ฐ์ ์๋ฆฌํ์ ์ ํธ๋ ์ก์์ ์ํฅ์ ๋ง์ด ๋ฐ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ ํธ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ํด 1์ฐจ์ ์ ํธ๋ฅผ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ์์ญ์ผ๋ก ๋ณํํ์ฌ
2์ฐจ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ก ๋ํ๋ธ๋ค[22]. ์๊ฐ-์ฃผํ์ ์์ญ์ ๋ณํ์ ํตํด ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ Short-Time Fourier Transform(STFT), Fourier Synchrosqueezed
Transform(FSST), Wavelet Synchrosqueezed Transform(WSST)๋ก ํํ๋ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค.
3.1 STFT
STFT๋ ์๊ฐ์ด ์ง๋จ์ ๋ฐ๋ผ ๋ณํ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์ผ์ ํ ๊ธธ์ด๋ก ๋ถํ ํ์ฌ ํธ๋ฆฌ์ ๋ณํ์ ์ ์ฉ์ํจ๋ค. ํธ๋ฆฌ์ ๋ณํ์ ์๊ฐ ์์ญ์ ์ ํธ๋ฅผ ์ฃผํ์๋ก ๋ถํดํ๋
๋ณํ์ด๋ค. STFT๋ ์ ํธ๋ฅผ ๋ถํ ํ๋ ๊ธธ์ด์ ๋ฐ๋ผ ์๊ฐ ๋๋ ์ฃผํ์์ ๋ถํด๋ฅ์ด ์ข์์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ์์ (1)์ ์ ํธ๋ฅผ ๋ถํ ํ๋ ๊ณผ์ ์ด๊ณ , ์์ (2)๋ ํธ๋ฆฌ์ ๋ณํ์ ๊ณ์ฐ ๊ณผ์ ์ผ๋ก, $x(t)$๋ ์๊ฐ t์ ๋ํ ์ ํธ, $w(t)$๋ ์๋์ฐ ํจ์, $m$์ ์๋์ฐ ํจ์์ ์ค์ ์ ๋ํ๋ธ๋ค[23].
๊ทธ๋ฆผ 1์ 128์ ์๋์ฐ ๊ธธ์ด์ ๋ฐ๋ฅธ STFT๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 1. 128์ ์๋์ฐ ๊ธธ์ด๋ฅผ ๊ฐ์ง STFT
Fig. 1. STFT with a window length of 128
3.2FSST
๊ธฐ๊ณ ์ง๋, ์์ฑ ๋ฐ ์๋ฆฌํ์ ์ ํธ ๋ฑ์ ์ฃผํ์ ๋๋ ์งํญ ๋ณ์กฐ์ ์ค์ฒฉ์ผ๋ก ํํ๋ ์ ์๋ค. ์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ถ์์ ์ํด ๋ถ์ ์ ํธ์ ํฉ์ ์์ (3)๊ณผ ๊ฐ์ด ํํํ ์ ์๋ค. $f(t)$์ $ฯ_{a}(t)$๋ $X_{a}(t)$์ ๋ถ์ ์ ํธ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ์งํญ๊ณผ ์์, $j$๋ $\sqrt{-1}$,
$N$์ ๋ถ์ ์ ํธ ์์ด๋ค. FSST๋ STFT์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ์ ๋ช
ํ ์๊ฐ-์ฃผํ์๋ฅผ ์์ฑํ๋ค[24]. ์์ (4)์ ๊ฐ์ด ์คํํธ๋ผ ์๋์ฐ g์ ํจ์ $f$๋ฅผ ๊ณ์ฐํ์ฌ STFT์ ๋ณํํ๋ค. FSST๋ STFT๋ฅผ ๊ตฌํ๋ ์์์์ $e^{j2\pi\eta t}$๋ฅผ
์ถ๊ฐํ์ฌ STFT๋ก ๋ณํ๋ ๊ฐ์ด ์์ถ๋์ด ํํ๋๋ค. ์์ (4)๋ถํฐ ์์ (6)์ FSST์ ๊ณ์ฐ ๊ณผ์ ์ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 2๋ 1์ฐจ์์ธ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ํํ์ธ FSST๋ก ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 2. FSST๋ก ํํ๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ
Fig. 2. An electrocardiogram signal expressed as FSST
3.3WSST
WSST๋ ์์ฑ, ์๋ฆฌํ์ ์ ํธ, ๊ธฐ๊ณ ๋ฑ๊ณผ ๊ฐ์ ์ง๋์ด ์๋ ๋ค์ฑ๋ถ ์ ํธ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋๋ฐ ์ ์ฉํ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ํํ ๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ๋ํ WSST๋ ์ ํธ ์๋์ง๋ฅผ
์ฃผํ์๋ก ์ฌํ ๋นํ๋ ํํ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก mather ์จ์ด๋ธ๋ฆฟ์ผ๋ก ์ฐ๋๋ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์ํ ์ ์๋ค[25]. WSST์ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ ์์๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ด ๋ํ๋ธ๋ค.
1. ์
๋ ฅ ์ ํธ์ CWT์ ๊ตฌํ๊ธฐ ์ํด ์์ (7)๊ณผ ๊ฐ์ด ๊ณ์ฐํ๋ค. C๋ CWT๋ฅผ ์๋ฏธํ๊ณ , n๊ณผ b๋ ์ค์ผ์ผ๋ง๊ณผ ์ํํธ ํ๋ผ๋ฏธํฐ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค.
2. Synchrosqueezing๋ก ํํํ๊ธฐ ์ํด ์์ (8)์ ๊ณ์ฐํ๊ณ , CWT์ ์ถ๋ ฅ์์ ์๊ฐ ์ฃผํ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ถ์ถํ๋ค.
3. CWT์ ๊ฐ์ ์์ถํ๊ณ , ์๊ฐ ์ฃผํ์ ์ ๋ณด ๊ฐ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ์์ญ์ ์ค์ฌ์์ ๋จ์ผ ๊ฐ์ผ๋ก ์ฌํ ๋น๋๋ค. ์ฌํ ๋น์ ์ํด WSST๋ ์ ๋ช
ํ ์ถ๋ ฅ์
์ป๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 3. WSST๋ก ํํ๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ
Fig. 3. An electrocardiogram signal expressed as WSST
4. ์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ๊ธฐ๋ฐ 2์ฐจ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง
4.1ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง
๋ฅ๋ฌ๋์ ๊ธฐ๊ณํ์ต์ ํน์ ํ ํ ๋ถ์ผ๋ก, ์ฌ๋ฌ ์ธต์ ๊ฐ์ง ์ฌ์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค. ์ฌ์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์
๋ ฅ ๊ณ์ธต, 2๊ฐ ์ด์์ ์๋์ธต, ์ถ๋ ฅ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ,
๋์ ์ฑ๋ฅ์ ๊ธฐ๋ํ ์ ์๋ค.
ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ฅ๋ฌ๋์ ์ํคํ
์ฒ๋ก ์ฃผ๋ก ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ์ผ์์ ๋ง์ด ์ฌ์ฉ๋๊ณ ์๋ค. ๋ํ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ทธ๋ฆผ 4์ ๊ฐ์ด ํฉ์ฑ๊ณฑ ๊ณ์ธต, ReLU ๊ณ์ธต, ํ๋ง ๊ณ์ธต์ด ๋ฐ๋ณต๋๋ฉฐ, ์
๋ ฅ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ฐ์ฐ์ ํตํด ํน์ง์ด ์ถ์ถ๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 4. ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 4. The structure of the convolutional neural network
4.2์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ๊ธฐ๋ฐ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง
1์ฐจ์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ 2์ฐจ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ์ ํตํด STFT, FSST, WSST์ ์ด๋ฏธ์ง๋ก ํํํ์ฌ ์ด๋ฏธ์ง ๋ถ๋ฅ ์ฑ๋ฅ์ด ๋์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ฌ์ฉํ๋ค.
ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ง์ ๋ชจ๋ธ์ ์ค๊ณํ์ฌ ๋ชจ๋ธ์ ํ๋ จ์ํค๊ธฐ ์ํด ๋ง์ ๋ฐ์ดํฐ ์, ๋ง์ ์๊ฐ, ๋ณต์กํ ๋จ์ ์ด ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ชจ๋ธ๋ก ์ ์ดํ์ต์
์ฌ์ฉํ๋ค. ์ ์ดํ์ต์ ๊ธฐ์กด์ ๋ง๋ค์ด์ง ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์๋ก์ด ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ์ต ์ํค๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ๋ํ ์ ์ดํ์ต์ ์ง์ ์ค๊ณํ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง๊ณผ ๋ฐ๋๋ก ์์
๋ฐ์ดํฐ ์์๋ ํ์ต์ด ๊ฐ๋ฅํ๋ค๋ ์ฅ์ ์ด ์๋ค. 2์ฐจ์ ๋ณํ๊ธฐ๋ฐ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ GoogleNet, ResNet-101๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค. GoogleNet์
ํ์ต์ด ๊ฐ๋ฅํ 22๊ฐ์ ๊ณ์ธต๊ณผ 9๊ฐ์ ์ธ์
์
๋ชจ๋์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์ฌ์ธต ๋คํธ์ํฌ์ด๋ค. ๋ํ ์ธ์
์
๋ชจ๋์ ํฌํจํ ๋ณ๋ ฌ ํฉ์ฑ๊ณฑ ํํฐ๋ก ์ถ๋ ฅ์ด ์ฐ๊ฒฐ๋์ด ๊ตฌ์ฑ๋์ด
์๋ค[26]. ๊ทธ๋ฆผ 6์ ์ธ์
์
๋ชจ๋๋ก 1*1 ํฉ์ฑ๊ณฑ, 1*1 ํฉ์ฑ๊ณฑ + 3*3 ํฉ์ฑ๊ณฑ, 1*1 ํฉ์ฑ๊ณฑ + 5*5 ํฉ์ฑ๊ณฑ, 3*3 ์ต๋ ํ๋ง + 1*1 ํฉ์ฑ๊ณฑ์ผ๋ก 4๊ฐ์ง
์ฐ์ฐ์ด ์ํ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ์ฐ์ฐ๋ค์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ ์๋ฅผ ๊ฐ์์ํค๊ณ , ์ฑ๋์ ์๋ฅผ ์กฐ์ ํจ์ผ๋ก์ ํ์ํ ์ฐ์ฐ๋์ ์ค์ด๊ธฐ ์ํด ์ฌ์ฉ๋๋ค. GoogleNet์ ๊ทธ๋ฆผ 5์ ๊ฐ์ด ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ํ์ง๋ง GoogleNet์ ์ฌ์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง์ผ๋ก, vanishing gradient๊ฐ ์๊ธฐ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ด๋ฅผ ๋ฐฉ์งํ๊ธฐ ์ํด ๊ณ์ฐ๋
์์ค ๊ฐ์ ์ถ๊ฐํ๋ ๊ณผ์ ์ผ๋ก ํ๋ จ ๊ณผ์ ์ค์๋ง ์ฌ์ฉ๋๋ ๋ณด์กฐ ๋ถ๋ฅ๊ธฐ๊ฐ ํฌํจ๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 5. GoogleNet์ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 5. The structure of GoogleNet
๊ทธ๋ฆผ 6. GoogleNet์ ์ธ์
์
๋ชจ๋
Fig. 6. GoogleNet's Inception Module
ResNet-101์ 33๊ฐ์ ๊ณ์ธต์ธ ๋ธ๋ก์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ, ํฉ์ฑ๊ณฑ ๊ณ์ธต์ 104๊ฐ๋ฅผ ํฌํจํ๊ณ ์๋ค. 1*1 ํฉ์ฑ๊ณฑ, 3*3 ํฉ์ฑ๊ณฑ, 1*1 ํฉ์ฑ๊ณฑ๊ณผ
๊ฐ์ ๋ณ๋ชฉ ๊ณ์ธต์ ํตํด ์ฐ์ฐ์ ์ค์ผ ์ ์์ผ๋ฉฐ, Residual Connection์ ์ถ๊ฐํ์ฌ vanishing gradient์ ํด๊ฒฐํ ์ ์๋ค.
์ด๋ฅผ ์ถ๊ฐํจ์ผ๋ก์จ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ณ์ธต์ด ๊น์ด ๋ ๋์ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค[27]. ๊ทธ๋ฆผ 7๊ณผ ๊ทธ๋ฆผ 8์ ๊ฐ๊ฐ ResNet-101์ ๊ตฌ์กฐ์ Residual Connection์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 7. ResNet-101์ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 7. The structure of ResNet-101
๊ทธ๋ฆผ 8. Residual Connection
Fig. 8. Residual Connection
5. ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ ์ฌ์ ๋๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ํ๊ธฐ ์ํด ๋ฒค์น๋งํน ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค PTB๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. PTB ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๋ 290๋ช
์ ํผํ์๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์์ง๋ง
๊ทธ ์ค R-peak์ ๊ฐ์ง๊ฐ ์ด๋ ค์ด 79๋ช
์ ์ ์ธํ๊ณ 211๋ช
ํผํ์์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ํผํ์ ๋น 120๊ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ, ํ์ต 60๊ฐ,
๊ฒ์ฆ 60๊ฐ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค.
์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ ์ก์์ ์ํฅ์ ํฌ๊ฒ ๋ฏธ์น๊ธฐ ๋๋ฌธ์ 1์ฐจ์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ 2์ฐจ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ก ๋ณํํ์ฌ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํตํด ๊ฐ์ธ์๋ณํ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 9๋ PTB ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค ์ ํธ ์ค ์์์ 2๋ช
์ ํผํ์์ ๋ํ STFT, FSST, WSST๋ก ๋ณํ์ํจ ์ด๋ฏธ์ง๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 9์ ์ฌ์ ๋ ์ ์ ํธ์ ๊ฐ์ด ์ฌ์ ๋๋ ์ฌ๋๋ง๋ค ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๊ณ , ์ฌ์ฉํ STFT, FSST, WSST์ 3๊ฐ์ ๋ณํ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ฐ๋ผ
์ฌ์ ๋๊ฐ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋ด๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 9. ํผํ์์ ๋ํ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ํํ
Fig. 9. Time-frequency representation for a subject
์๊ฐ-์ฃผํ์๋ก ๋ณํ๋ 2์ฐจ์ ์ด๋ฏธ์ง๋ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ฌ์ธต ๋ชจ๋ธ์ธ GoogleNet, ResNet-101๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๋ฐ์ดํฐ๋ 224*224 ํฌ๊ธฐ๋ก
๋ณ๊ฒฝํ์ฌ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ค. ์คํ ์งํํ๊ธฐ ์ํด GoogleNet์ ์ต์ ํ ํจ์ Adam, ์ด๊ธฐ ํ์ต๋ฅ 1e-4, ์ํฌํฌ 30, ๋ฏธ๋๋ฐฐ์น์ฌ์ด์ฆ
64๋ก ์ค์ ํ์๋ค. ResNet-101์ ์ต์ ํ ํจ์ Adam, ์ด๊ธฐ ํ์ต๋ฅ 1e-4, ์ํฌํฌ 20, ๋ฏธ๋๋ฐฐ์น์ฌ์ด์ฆ 32๋ก ์ค์ ํ์๋ค.
ํ 1์ PTB ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค์ 2์ฐจ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ด์ฉํ ๊ฐ์ธ์๋ณ ์ฑ๋ฅ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. 2๊ฐ์ ์ ์ดํ์ต ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ ๊ฒฐ๊ณผ GoogleNet์์ STFT๊ฐ
98.04%๋ก ๊ฐ์ฅ ๋์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ํ๋ด๊ณ , FSST๋ 97.32%, WSST๋ 97.50%๋ก ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ๋ํ ResNet-101์ FSST๊ฐ
98.47%๋ก ๊ฐ์ฅ ์ฐ์ํ ์ฑ๋ฅ์ ๋ํ๋ด๊ณ , STFT๋ 98.44%, WSST๊ฐ 98.29%์ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ 3๊ฐ์ ๋ณํ
๋ฐฉ๋ฒ์ ํตํด 2์ฐจ์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ์์ญ์ผ๋ก ๋ณํํ์ฌ GoogleNet๊ณผ ResNet-101๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ชจ๋ ์ฐ์ํ์ง๋ง ResNet-101์ ์ฌ์ฉํ์
๊ฒฝ์ฐ ๋ ์ฐ์ํ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค.
ํ 1 PTB ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค์ 2์ฐจ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง๊ธฐ๋ฐ ์คํ ๊ฒฐ๊ณผ
Table 1 2D Convolutional Neural Network Based Experimental Results of PTB Database
|
์๊ฐ-์ฃผํ์ ํํ
|
2D-CNN ๊ฒ์ฆ ์ ํ๋
|
GoogleNet
|
STFT
|
98.04%
|
FSST
|
97.32%
|
WSST
|
97.50%
|
ResNet-101
|
STFT
|
98.44%
|
FSST
|
98.47%
|
WSST
|
98.29%
|
6. ๊ฒฐ ๋ก
์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ์ฌ์ฉ์๊ฐ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ฅผ ๋ฑ๋กํ์ฌ ์ ์ฅ๋ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ๋น๊ตํ์ฌ ์ฌ์ฉ์๋ฅผ ์ธ์ํ๋ ๊ธฐ์ ์ด๋ค. ์ฌ์ ๋๋ ์ฌ์ฅ์ ํฌ๊ธฐ, ์์น,
๋์ด ๋ฐ ์ฑ๋ณ ๋ฑ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ํ๋๋ ์ ํธ๋ก ์ฌ์ ๋์ ํน์ฑ์ ํตํด 90% ์ด์์ธ ๋์ ํ๋ฅ ๋ก ๊ฐ์ธ์ ๋ถ๋ฅํ ์ ์๋ค. ๋ํ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์๋ณ๋ฟ๋ง
์๋๋ผ ์๋ฃ ๋ถ์ผ๋ก ์ฌ์ฅ ์ง๋ณ๋ค์ ์์ธกํ๊ณ ์ง๋จํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ์ฌ์ฉ์์ ์ฌ์ฅ ์ํ๋ฅผ ์๊ฒฉ์ผ๋ก ํ์ธ์ด ๊ฐ๋ฅํ ๊ธฐ์ ์ ๊ธฐ๋ํ ์ ์๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์ฌ์ ๋๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก 2์ฐจ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ธ์๋ณ์ ์งํํ๋ค. ์ด๋ฅผ ์ํด ๋ค์ํ ์ก์๋ค๋ก ์ธํ ์๊ณก๋ ์ ํธ๋ค์ ํ๊ท ์ด๋ ํํฐ,
์ ์ญ ํต๊ณผ ํํฐ, ๊ณ ์ญ ํต๊ณผ ํํฐ๋ฅผ ์ ์ฉํ๊ณ ๊ธฐ์ ์ ์ ์์ ์ผ๋ก ๋ง์ถฐ ์๊ณก๋ ์ ํธ๋ค์ ์ก์์ ์ ๊ฑฐํ์๋ค. ๋ํ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ์ ํน์ง์ ์ถ์ถํ๊ธฐ ์ํด R-peak๋ฅผ
๊ฒ์ถํ์ฌ, R-peak๋ฅผ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์ผ์ ํ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ฐ๋ผ ์ ํธ๋ฅผ ํ ์ฃผ๊ธฐ๋ก ๋ถํ ํ์๋ค. ๋ถํ ๋ 1์ฐจ์ ์ฌ์ ๋ ์ ํธ๋ 3๊ฐ์ง์ ์๊ฐ-์ฃผํ์ ๋ณํ ๋ฐฉ๋ฒ STFT,
FSST, WSST์ ์ํด ์ ์ดํ์ต์ธ GoogleNet, ResNet-101์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. PTB ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ 2์ฐจ์ ํฉ์ฑ๊ณฑ ์ ๊ฒฝ๋ง๊ธฐ๋ฐ
๊ฐ์ธ์๋ณ ์ฑ๋ฅ ๊ฒฐ๊ณผ๋ GoogleNet์์ STFT๊ฐ 98.04%๋ก ๊ฐ์ฅ ๋์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ํ๋ด๊ณ , ResNet-101์์ FSST๊ฐ 98.47%๋ก ๊ฐ์ฅ
์ฐ์ํ ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ํฅํ์๋ ์ฌ์ ๋๊ธฐ๋ฐ ๊ฐ์ธ์๋ณ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ์ฌ์ ๋๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๊ฐ์ ์ธ์ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์งํํ ๊ณํ์ด๋ค.
Acknowledgements
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ 2017๋
๋ ์ ๋ถ(๊ต์ก๋ถ)์ ์ฌ์์ผ๋ก ํ๊ตญ์ฐ๊ตฌ์ฌ๋จ์ ์ง์์ ๋ฐ์ ์ํ๋ ๊ธฐ์ด์ฐ๊ตฌ์ฌ์
์ (No.2017R1A6A1A03015496)
References
D. Jeong, 2020, Artificial intelligence security threat, crime, and forensics: Taxonomy
and open issues, IEEE Access, Vol. 8, pp. 184560-184574
J. W. Kim, P. K. Rhee, 2018, Image Recognition based on Adaptive Deep Learning, The
Journal of the Institute of Internet, Broadcasting and Communication, Vol. 18, No.
1, pp. 113-117
L. Lu, J. Mao, W. Wang, G. Ding, Z. Zhang, Aug. 2020, A Study of Personal Recognition
Method Based on EMG Signal, IEEE Transactions on Biomedical Circuits and Systems,
Vol. 14, No. 4, pp. 681-691
H. S. Sin, C. Y. Hahm, N. K. Kim, M. K. Kim, S. H. Lee, Y. S. Kim, 2014, Trends of
Emotional Information & Communication Technology, Electronics and Telecommunications
Trends, Vol. 29, No. 5, pp. 30-39
A. Barros, D. Rosรกrio, P. Resque, E. Cerqueira, 2019, Heart of IoT: ECG as biometric
sign for authentication and identification, 2019 15th International Wireless Communications
& Mobile Computing Conference (IWCMC), pp. 307-312
X. Jiang, et al., 2021, Cancelable HD-sEMG-Based Biometrics for Cross-Application
Discrepant Personal Identification, IEEE Journal of Biomedical, Health Informatics,
Vol. 25, No. 4, pp. 1070-1079
K. Rabuzin, M. Baca, M. Sajko, 2006, E-learning: Biometrics as a Security Factor,
International Multi- Conference on Computing in the Global Information Technology,
pp. 64-64
M. Ingale, R. Cordeiro, S. Thentu, Y. Park, N. Karimian, 2020, ECG biometric authentication:
A comparative analysis, IEEE Access, Vol. 8, pp. 117853-117866
Q. Zhang, D. Zhou, X. Zeng, 2017, HeartID: A multiresolution convolutional neural
network for ECG-Based biometric human identification in smart health applications,
IEEE Access, Vol. 5, pp. 11805-11816
R. Bousseljot, D. Kreiseler, A. Schnabel, 1995., Nutzung der EKG-Signaldatenbank CARDIODAT
der PTB รผber das Internet, Biomedizinische Technik, pp. 317
G. B. Moody, R. G. Mark., 2001, The impact of the MIT-BIH Arrhythmia Database, IEEE
Engineering in Medicine and Biology Magazine, Vol. 20, No. 3, pp. 45-50
T. S. Lugovaya, 2005, Biometric human identification based on electrocardiogram
S. A. Israel, J. M.Irvine, A. Cheng, M. D. Wiederhold, B. K. Wiederhold, 2005, ECG
to identify individuals, Pattern Recognition, Vol. 38, No. 1, pp. 113-142
M. Jahiruzzaman, A. B. M. A. Hossain, 2015, ECG based biometric human identification
using chaotic encryption, 2015 International Conference on Electrical Engineering
and Information Communication Technology (ICEEICT), pp. 1-5
S. S. Abdeldayem, T. Bourlai, 2020, A novel approach for ECG-Based human identification
using spectral correlation and deep learning, IEEE Transactions on Biometrics, Behavior,
and Identity Science, Vol. 2, No. 1, pp. 1-14
R. D. Labati, E. Muรฑoz, V. Piuri, R. Sassi, F. Scotti, 2019, Deep-ECG: Convolutional
neural networks for ECG biometric recognition, Pattern Recognition Letters, Vol. 126,
pp. 78-85
Y. H. Byeon, K. C. Kwak, 2019, Pre-Configured Deep Convolutional Neural Networks with
Various Time- Frequency Representations for Biometrics from ECG Signals, Applied Sciences,
Vol. 9, No. 22, pp. 2076-3417
L. Biel, O. Pettersson, L. Philipson, P. Wide, 2001, ECG analysis: a new approach
in human identification, IEEE Transactions on Instrumentation and Measurement, Vol.
50, No. 3, pp. 808-812
D. Jyotishi, S. Dandapat, 2020, An LSTM-Based Model for Person Identification Using
ECG Signal, IEEE Sensors Letters, Vol. 4, No. 8, pp. 1-4
J. S. Kim, S. G. Kim, S. B. Pan, 2020, Personal recognition using convolutional nearal
network with ECG coupling image, Journal of Ambient Intelligence and Humanized Computing,
Vol. 11, pp. 1923-1932
M. Hammad, P. Pลawiak, K. Wang, U. R. Acharya, 2021, ResNet-Attention model for human
authen ticationusing ECG signals, Expert Systems, Vol. 38, No. 6
Y. H. Byeon, S. B. Pan, K. C. Kwak, 2019., Intelligent deep models based on scalograms
of electrocardiogram signals for biometrics, Sensors, Vol. 19, No. 4
K. El-Shennawy, 2014, Communication theory and signal processing for transform coding,
Bentham Science Publishers
T. Oberlin, S. Meignen, V. Perrier, 2014, The fourier-based synchrosqueezing transform,
2014 IEEE International Conference on Acoustic,s Speech and Signal Processing (ICASSP),
pp. 315-319
A. Kumar, C. P. Gandhi, Y. Zhou, G. Vashishtha, R. Kumar, J. Xiang, 2020, Improved
CNN for the diagnosis of engine defects of 2-wheeler vehicle using wavelet synchro-squeezed
transform (WSST), Knowledge-Based Systems, Vol. 208
A. Lumini, L. Nanni, 2019, Deep learning and transfer learning features for plankton
classification, Ecological Informatics, Vol. 51, pp. 33-43
K. He, X. Zhang, S. Ren, J. Sun, 2016, Deep residual learning for image recognition,
2016 IEEE Conference on Computer Vision and Pattern Recognition, pp. 770-778
์ ์์๊ฐ
2020๋
2์ : ์กฐ์ ๋ํ๊ต ์ ์๊ณตํ๊ณผ(ํ์ฌ)
2020๋
3์~ํ์ฌ : ์กฐ์ ๋ํ๊ต ์ ์๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ๊ณผ์
๊ด์ฌ๋ถ์ผ : ์์์ฒ๋ฆฌ, ๋ฐ์ด์ค์ธ์
๊ณฝ๊ทผ์ฐฝ(Keun-Chang Kwak)
2002๋
: ์ถฉ๋ถ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ๋ฐ์ฌ ์กธ์
2003๋
~2005๋
: ์บ๋๋ค ์จ๋ฒํ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ ๋ฐ ์ปดํจํฐ ๊ณตํ๊ณผ, ๋ฐ์ฌํ๊ณผ์
2005๋
~2007๋
: ํ๊ตญ์ ์ํต์ ์ฐ๊ตฌ์ ์ง๋ฅํ๋ก๋ด์ฐ๊ตฌ๋จ ์ ์์ฐ๊ตฌ์
2014๋
~2015๋
: ๋ฏธ๊ตญ ์บ๋ฆฌํฌ๋์์ฃผ๋ฆฝ๋ํ๊ต ํ๋ฌํผ, ๋ฐฉ๋ฌธ๊ต์
2007๋
~ํ์ฌ: ์กฐ์ ๋ํ๊ต ์ ์๊ณตํ๋ถ ๊ต์
๊ด์ฌ๋ถ์ผ: ๊ณ์ฐ์ง๋ฅ, ์ธ๊ฐ-๋ก๋ด์ํธ์์ฉ, ๋ฐ์ด์ค์ธ์